Sayali sadiqova

 
Qatı
 – bərk, möhkəm, sərt
: 
 
Ol günahın vardır kəffarəti,
Ol qulımnı bundax incitmə 
qatı
. 
“Qatı” sözünə eyni mənada qədim türk mətnlərində "qatıq", 
“qatuq” şəklində rast gəlirik
2
. Azərbaycan yazılı abidələrində və 
1
Изысканный дар тюркскому языку. Ташкент, 1978, с.318
2
Древнетюркский словарь. Л., 1969, с.433 

---

212 
türkdilli mətnlərdə isə bu söz "qatı" şəklində işlənmişdir. “Qatı” 
sözü bu gün müasir ədəbi dilimizdə işlənir, lakin o, “semantik 
cəhətdən daralmaya məruz qalmışdır". Tərcümədə “qatı" sözü 
ilə yanaşı, onun təkrarı yolu ilə düzəlmiş “qatı-qatı” sözü də 
"bərk-bərk" mənasında işlənmişdir: 
 
Nişə böylə ağladın 
qatı-qatı
,
Bizə məlum eyləgil bu hikməti. 
 
Qıynaq/qaynaq
 - yırtıcı heyvan pəncəsi, caynaq
: 
 
Oturur köksümün üsnə ol zəman,
Anı 
qıynağı
 ilən doğrar rəvan. 
Bu sözə eyni mənada "Kitabi-Dədə Qorqud"da, “Dastani-
Əhməd Hərami”də və "Əs-Sihah"da rast gəlirik. “Qıynaq” sözü 
eyni mənada XIV-XVIII əsrlərə aid türkdilli yazılı abidələrdə iş-
lənmişdir . Həmin qaynaqlarda "qıynaq urmaq" (dırnaq keçir-
mək) tərkibi feili də qeydə alınmışdır. 
 
Nəsnə/nəstənə
 - şey: 
 
Dedi, ya qızım, bu sözi söyləmə,
Bilmədügin 
nəsnəyə
 səy eyləmə... 
Yemiş ola, yoxsa qeyr 
nəstənə
,
Şad olub köŋli anlan əglənə. 
Qədim türk sözlərindən olan "nəsnə" əski türk mətnlərində, 
eləcə də orta əsrlərin türkdilli, o sıradan Azərbaycan yazılı abi-
dələrində əsasən "nəsnə" şəklində bol-bol işlənmişdir. "Ət-töh-
fə" əsərində bu söz iki şəkildədir: "nəsnə", "nəstə". Xətainin di-
lində və "Şühədanamə"də isə bu sözə yalnız "nəstə" şəklində 
rast gəlirik. Yazılı abidələrdə bu sözün "nəstənə" variantına təsa-
düf etmədik. Dilimizin qərb qrupu şivələrində, eləcə də Bakı şi-

---

213 
vəsində bu söz "nəstə" şəklində qorunub saxlanılmışdır. Bu sö-
zün "nə" sual əvəzliyi ilə bağlı olması güman edilir 
1
.