Science and Innovation International scientific journal

2022 
№ 1
14 
3. To’liq tok usuli yordamida chiqish ishini aniqlash; 
4. Kalorimetrik usul yordamida chiqish ishini aniqlash; 
5. Kontakt potensiallar farqi usuli ( Zisman Tomson va Anderson 
metodlari) 
6. Tashqi fotoeffekt hodisasi yordamida chiqish ishini aniqlash; 
Yillar davomida metallarda chiqish ishini aniqlash usullari takomillashtirib 
borildi. Buni quyidagi jadvaldan ham ko’rishimiz mumkin.
Polikristal platinada elektronlarning chiqish ishi 
Nashr 
qilingan 
yili 
1921 1922 1924 1930 1947 1950 1960 1969 
Hozirda 

,eV 
6.71 3.87 4.18 5.08 4.72 
5.27 
6.0 
5.46 
5.3 
Endi doimiy kattalik A va chiqish ishi φ ni tajribada aniqlashning
ayrim usullarini ko’rib chiqamiz. Ko’pincha A va φ parametrlarning qiymatlarini 
aniqlashda Richardson to’g’ri chizig’i usulidan foydalaniladi. Bu usul bilan A
va φ doimiyliklarining qiymatlarini topish uchun katoddan emissiyalanayotgan 
elektronlarning tok zichligi j har xil temperaturalar uchun o’lchalanadi.
So’ngra tajriba natijalari quyidagicha analiz qilinadi:
Richardson-Deshmanning ushbu ko’rinishdagi 
tenglamasining har ikkala tarafini T
2 
ga bo’lib hosil bo’lgan ifodani 
logarifmlaymiz. 
U holda quyidagi tenglamani hosil qilamiz: 

---

ISSN: 2181-3337
SCIENCE AND INNOVATION 
INTERNATIONAL SCIENTIFIC JOURNAL 
2022 
№ 1
15 
Bu formuladan ko’rinadiki, funksiyaning grafigi to’g’ri chiziqdan iborat 
bo’lib, uning abssissa o’qi bilan hosil qilgan α burchagi chiqish ishi bilan 
quyidagicha bog’lanishda bo’ladi: 
bunda k-Bolsman doimiysi, e-elektronning zaryadi. 
Tekshirilayotgan metalning emission doimiyliklarini aniqlashga imkon 
beradigan bu chiziq Richardson to’g’ri chizig’i deyiladi. Lekin bu usul bilan
chiqish ishi φ ni aniqlashda jiddiy qiyinchiliklarga duch kelinadi. Bu
qiyinchilik katod temperaturasini va tok zichligini o’lchashning murakkabligi 
bilan bog’liqdir. Shuning uchun chiqish ishini boshqa usullardan foydalanib
o’lchash va har xil usullar bilan olingan natijalarni taqqoslab ko’rish lozim 
bo’ladi. Birinchi navbatda chiqish ishini aniqroq o’lchash talab qilinadi.
Chiqish ishini o’lchashda metall sirtining toza bo’lishi, vakuum sharoitining
normal bo’lishi talab qilinadi. Undan tashqari katod temperaturasini aniq o’lchash 
lozim. Richardson to’g’ri chiziqlari metodidan tashqari, metallarda elektronlarning 
chiqish ishini aniqlashda quyidagi usullardan foydalanish mumkin: kontakt 
potensiallar farqi usuli, fotoemissiya to’lqin uzunligining bo’sag’asi usuli,
kalorimetrik usuli. Tajribada aniqlangan doimiy kattalik A ning va chiqish ishi 
ning qiymatlari seziy (Cs) uchun 1,89 V, A=160·10
4
A/m
2
·grad
2 
, bariy uchun
2,29 V, A=60·10
4
A/m
2
·grad
2
, volfram uchun φ= 4,54 V, A=75· 10
4
A/m
2
·grad
2
Termokatod sifatida faqat volframdan foydalanish mumkin. Uning erish 
temperaturasi 3400 K bo’lib katodnig ishchi temperaturasi 2200 K da
termoelektron tok zichligi taqriban 10
3
A/m
2
ga yetadi. 
Ko’pincha metalning emission doimiyliklarini aniqlashda maxsus tajriba 
lampasidan foydalaniladi. Tolasimon katodning o’rtasidagi bir tekis
qizdiriladigan qismi silindr shaklidagi anod bilan o’rab olingan. Anoddagi
kichik teshikdan foydalanib, optik pirometr yordamida katod temperaturasi

---

ISSN: 2181-3337
SCIENCE AND INNOVATION 
INTERNATIONAL SCIENTIFIC JOURNAL