Science and Innovation International scientific journal

2022 
№ 1
16 
o’lchanadi. Anodning chetlarida himoyalovchi halqa joylashtirilgan bo’lib,
ular katodning chetlaridagi “sovuqroq” qismlarning emission tokini qabul
qiladi. Lampaning ichida vakuum hosil qilinadi.
O’lchov asboblari shunday ulanganki, ular katodning faqat anod o’rab
olgan qismidagi parametrlarni, ya’ni emission tokni va katod temperaturasini
o’lchaydi.
Anod tokini katodning anod ichida joylashgan qismining sirtiga bo’lib
tok zichligi aniqlanadi.
Kalorometrik usul bilan ham chiqish ishi φ ni aniqlash mumkin.
Chiqish ishini o’lchash quyidagicha amalga oshiriladi. Yuqoridagi rasmda tajriba 
lampasining anod zanjiri uzilgan bo’lsa, cho’g’langan katod yaqinida 1 sekund
vaqt ichida katoddan emitterlangan elektronlar soni bilan orqaga qaytib,
kondensirlangan elektronlar soni orasida muvozanat o’rnatiladi. Bunday
sharoitda katodning cho’g’lanish quvvati faqat yenergiya nurlanishiga va
tarmoqlar orqali issiqlikning olib ketilishiga sarf bo’ladi. Shuning uchun
berilgan cho’g’lanish quvvati P
n
uchun katodda unga mos keladigan aniq T
k
temperatura o’rnatiladi.
Anod zanjiri ulanib katoddan J
a
miqdordagi tok anodga o’tsa, har bir
anodga boruvchi elektron chiqish ishini bajarib katoddan W
0
energiyani olib
ketadi. Emttirlangan elektron o’rniga temperaturasi T
0 
bo’lgan tashqi zanjir
simidan kelgan elektron E
F
energiyani katodga olib keladi. Katoddan anodga 
borayotgan elektronlar oqimidagi har bir elektronning yenergiyasi 2kT
k
ga teng
bo’ladi. Xuddi shuningdek, tashqi zanjirdan katodga kelayotgan elektronlar

---

ISSN: 2181-3337
SCIENCE AND INNOVATION 
INTERNATIONAL SCIENTIFIC JOURNAL 
2022 
№ 1
17 
oqimidagi har bir elektronning energiyasi 2 kT
0 
ga teng bo’ladi. Agar
katoddan J
a
miqdorda tok anod zanjiriga o’tsa, qo’shimcha sarflangan quvvat 
ushbu formula asosida aniqlanadi: 
Kontaktlashuvchi o’tkazgichlar orasidagi termodinamik muvozanat
sharoitida o’tkazuvchan elektronlar tufayli yuzaga keladigan elektr
potensiallari farqi kontakt potensiallar farqi (KPF) deb ataladi. 
Agar ikkita qattiq o’tkazgich bir biriga tekkizilsa, ular orasida
elektronlar almashinuvi yuz berib almashinuvchi elektronlarning soni shu 
o’tkazgichdagi φ ning qiymatiga bog’liq bo’ladi. Kichik qiymat φ li
o’tkazgichdan, katta qiymatli o’tkazgichga ko’proq elektronlar o’tadi. Bu
jarayon to ikki o’tgazgich orasida potensiallar farqi yuzaga kelib,
elektronlarning keyinchalik o’tishlariga to’sqinlik qilguncha davom etadi.
Natijada kichik qiymatli φ li o’tkazgich musbat zaryadlansa, katta qiymatli φ
li o’tkazgich manfiy zaryadlanadi. Ko’rilayotgan sistemada termodinamik
muvozanat sharti-elektroximik potensiallarning tengligidir, ya’ni Fermi 
sathlarining tengligidir. 
To’la tok usuli chiqish ishini aniqlashning oddiy usullaridan biridir. U 
Richardson tenglamasiga asoslanadi. 
Haroratning absalyut –noldan yuqori haroratlarda elektronlarning ma’lum 
bir qismi Fermi chegarasidan yuqorida joylashadi. Metall qizdirilganda 
elektronning elastik elastik harakati tezlashadi va ularning metaldan chiqish 
ehtimolligi ortadi.Bu hodisa qizdiriladigan katodin elektron lampalarda keng 
qo’llaniladi. Ikki elektronli elektron lampadagi Ferme elektron tok katod va anodga 
qo’yiladi cho’g’lanishda va katod temperaturasiga bog’liq. Termo emissiya toki 
uchun munosabatini Richarson formulasini kvant mehanik o’zgartirish yoli bilan 
topish mumkin. 

---

ISSN: 2181-3337
SCIENCE AND INNOVATION 
INTERNATIONAL SCIENTIFIC JOURNAL