Scientific progress volume ǀ issue ǀ 2021 issn: 2181-1601 Uzbekistan

SCIENTIFIC PROGRESS
 
VOLUME 2 ǀ ISSUE 3 ǀ 2021 
ISSN: 2181-1601
Uzbekistan
 
www.scientificprogress.uz
  
Page 245
rivojlantiruvchi muhitning tashkil etililishi va rivojlantiruvchi markazlarning 
tashkillashtirilishi va markazlarning transformatsiyalanishi muhimligi va natijada 
bolalrning muloqotlari masalalri echimining paydo bo’lishi orqali xar bir inson 
muloqot yuritishga va uning fikrlari e’tirof etilishiga xaqlidir tamoyiliga 
tayanganligining yaqqol namunasidir. 6-7 yoshli bolalrning nutqini rivojlantirish
jarayoni bolalarda muloqot faoliyatini rivojlantirish va birinchi navbatda, muloqotga 
ehtiyoj mavjudligi bilan bog‘liqdir [17-20]. 
Muloqotning yanada rivojlangan ikkinchi shakli – ya’ni hissiyvositali (vaziyatli-
amaliy) shakli bola hayotining ikkinchi yarim yilligida ro‘y beradi. Bu muloqot 
predmetlar orqali vositali muloqotga aylantiriladi. 6-7 yoshda bolaning qiziqishlari 
atrof-muhitga yo‘naltiriladi. Unda yangi taassurotlarga ehtiyoj paydo bo‘ladi. Bu 
yoshda nutqni shakllantirish va rivojlantirishning asosiy vazifalari sifatida quyidagilarni 
ko‘rsatish mumkin: 
– 
bolada kattalarga nisbatan emotsional bog‘liqlik va ishonch his-sini tarbiyalash; 
– 
uning o‘ziga nisbatan atrofidagilarning ijobiy diqqat-e’tibor talab qilishini 
qondirish;Maktabgacha yoshdagi bolalrning ta’lim olishiga faol yondashuvlar ularning 
erkin muloqoti kabi ko’rinishlari tashkil etishni talab etadi. 
Dastur rejasi bo’yich tashkil etilgan faoliyatlar da rivojlanish sohalari bo’yicha 
maqsadlar ifoda etilib unga ko’ra xar bir bola nutq qismlaridan to’g’ri foydalanishga 
o’rgatish, xar –xil turdagi jumlalarniu tuzish va ijobiy munosabat ,faol muloqot tashkil 
etiladi .Kun davomida o’tkazilgan ta’limiy faoliyatlar so’ngida xulosalovchi suhbatlar 
tashkil etilishi bolalrning maktabda o’qishlarida muloqotga kirishishda qiyinchiliklar 
kuzatilmasligiga sabab bo’ladi.Nutq va til markazida bolalar faoliyatlar davomida
axloqiy va anglashga doir suhbatlar ,lug’at zaxirasini boyitish ,mantiqiy fikrlash va 
nutqni rivojhlantirish maqsadlarida didaktik o’yinlar tashkil etiladi,Jumladan ;‘Yerda 
va koinotda ‘, ‘Dunyo shaxarlari’ , Atrofimizdagi tabiat ‘’Kim qaerda yasheydi’’qani 
topchi kim chaqirdi ,’Qaxramonlar qaysi ertakdan‘,To’rtinchisi ortiqcha’, Didaktik 
o‘yinlar yordamida bolalarda atrof olam haqidagi bilimlar mustahkamlanadi, lug‘at 
mustahkamlanadi, aniqlashtiriladi va faollashtiriladi [21]. Didaktik o‘yinlar va 
grammatik mazmundagi mashqlar bolalarning tilga oid o‘yinlarini, ularning grammatika 
sohasidagi faolligini rag‘batlantirishning muhim vositasidir. Pedagog bolalarga so‘z 
birikmasini o‘ylab ko‘rish, so‘ngra gapda so‘zlarni bir-biri bilan to‘g‘ri bog‘lash 
qobiliyatini o‘rgatishi Didaktik o‘yinlar nutqiy mahorat va ko‘nikmalarni mashq 
qilishda (ibora tuzish, so‘zni o‘zgartirish, hikoya to‘qish va h.q.) qo‘llaniladi Bolalarni 
maktabda qiynalmasdan o’qishlari uchun muloqot va til masalalriga e’tibor berish 
talab etiladi‘Til qanchalik oldin egallab olinsa, bilimlar ham shunchalik oson va 
to‘liqroq o‘zlashtiriladi» (N.I.Jinkin)
2
. Pedagog bolalar bilan kun davomida turli faoliyt 
2
Жинкин Н.И. Механизмы речи. – М. АПН, 1958. –
С.

---