Scientific progress volume ǀ issue ǀ

www.scientificprogress.uz
 
Page 270
kishilarning umumiy ehtiyojidir. Bunga misol qilib oilaviy ehtiyoj, mehnat jamoasi, va 
siyosiy uyushmalarning ehtiyojlarini keltirishimiz mumkin. 
Umumjamiyat ehtiyoji ham borki, u birinchidan, barcha turdagi yakka va guruhiy 
ehtiyojlarning majmuidan iborat bo`lsa, ikkinchidan, jamiyatni yaxlit organizm sifatida 
yashab turishi uchun zarur ehtiyojdir. Masalan, tabiiy resurslarni avaylash, mudofaa 
qilish, iqtisodiy zahiralar hosil qilish, jamiyatni boshqarib turish va boshqalar. 
Jamiyatdagi ehtiyojlar o`zining turidan qat'i nazar, ularning mavjud bo`lishi, 
qondirilishi va o`sishi bir kancha omillarga bog`liq bo`ladi, ya'ni :
jamiyat iqtisodiy taraqqiyotida erishilgan darajaga;
jamiyatning sotsial- iqtisodiy tuzumiga ;
hayot kechirishning tabiiy-jug`rofiy sharoitiga ;
tarixiy - milliy an'analar va odatlar bilan bog`lanib ketishiga.
Agar iqtisodiyot qoloq bo`lsa ehtiyojlar doirasi tor bo`ladi, aksincha, iqtisod 
yuksak bo`lsa, ehtiyoj keng va xilma xil bo`ladi. 
Jamiyatning ehtiyoji turli ijtimoiy toifa va guruhlarga mansub kishilar ehtiyojining 
yaxlitligidir. Shu sababdan, u jamiyatning ichki tuzumiga bog`liq. Agar 
jamiyat mulkdor va mulksizlarga, boy va kambag`allarga ajralgan bo`lsa yoki jamiyatda 
ijtimoiy tenglik bo`lib, u chuqur tabaqalashmasa, uning asosini o`rtacha mulkdorlar sinfi 
tashkil etsa, shunga qarab ehtiyojlar har xil bo`ladi. Demak, inson ehtiyoji abadiy. Inson 
bor ekan, uning ehtiyoji mavjud. Ehtiyojlar xilma-xilligi boisi insonning ehtiyojlari 
boshqa bir insonning ehtiyojlariga o`xshamaydi. 
Ammo ehtiyojda bir qator yirik belgilar borki, ularga qarab ehtiyojlarni guruhlarga 
bo`lish mumkin. Bunga ehtiyojning xarakteri, uning nimaga qaratilishi asos qilib 
olinadi. Shu jihatdan qaralganda sotsial-iqtisodiy ehtiyojlar uch qismga bo`linadi.
moddiy ehtiyojlar;
sotsial-ma'naviy ehtiyojlar;  
mehnat ehtiyoji.
Moddiy ehtiyojlar azaliy, ular inson paydo bo`lishi bilan yuzaga kelgan. Ular tabiiy 
ehtiyojlardir. Moddiy ehtiyojlar eng zarur va hayotiy bo`lib, oziq-ovqat, kiyim-kechak, 
turar-joy, transport, aloqa, gigiena ehtiyojlaridan iboratdir. Ularning qondirilishi 
yashashning birlamchi shartidir.(1) 
Sotsial-ma'naviy ehtiyojlar asosan xizmatlardan masalan, o`qituvchi, vrach, san'at 
arbobi xizmatlaridan iborat bo`lib, ular ma'lum faoliyat shakliga ega, ularning yaqqol 
moddiy ko`rinishi yo`q. 
Mehnat ehtiyojining mavjudligi faqat mehnatsiz nozu-ne'matlar yaratib 
bo`lmasligida emas, balki mehnatsiz inson shaxsi kamol topa olmasligidadir. Mehnat 
ehtiyoji insonni o`zida mujassamlashgan moddiy shaklda bo`lmaydi, u ishlashga 
bo`lgan ishtiyokda ifoda etiladi. 

---

SCIENTIFIC PROGRESS
VOLUME 2 ǀ ISSUE 6 ǀ 2021 
ISSN: 2181-1601
Uzbekistan