Scientific progress volume ǀ issue ǀ

www.scientificprogress.uz
 
Page 274
bo`lishi bilan uyda xohlagan tomoshani ko`rish ehtiyoji paydo bo`lib, teatr yoki kinoga 
borish ehtiyoji qisqaradi. 
3.Muayyan ehtiyojlar guruhi doirasida turli ehtiyojlar nisbati o`zgaradi. Bunda 
ehtiyoj umumiy tarzda saqlanadi, lekin uning aniq ko`rinishlari va shakllari o`zgaradi. 
Masalan: umumiy transport ehtiyoji saqlangan holda, transport aniq turlariga ehtiyoj 
o`zgaradi. 
4.Bir ehtiyojning ikkinchisi bilan almashtirilishi. Bunday almashuv o`rinbosar 
ehtiyojlarning paydo bo`lishi bilan yuzaga keladi va bunday ehtiyojlar yuksak 
rivojlangan iqtisodiyotga xosdir. Masalan: shakar, qand, konfet, tort, navvot shirinlikka 
ehtiyojni qondiradi, ammo bir-birining o`rnini bosishi ularning foydaliligi darajasidan 
kelib chiqadi. 
Ko`rinib turibdiki ehtiyojlarning yuksalishi muqarrar ekan, lekin asosiy muammo 
ehtiyojlarni qondirishdir. Buning birdan-bir vositasi ishlab chiqarishdir. Ehtiyoj 
yuksalar ekan uni qondirish vositalari ham rivojlanadi. Gap shundaki, ehtiyojlar cheksiz 
o`zgargani holda uni ta'minlash uchun kerak bo`lgan ishlab chiqarish resurslar 
cheklangan bo`ladi.Bu resurslar tabiiy resuslar, mehnat resurslari, pul resurslari, texnika 
va texnologiya resurslaridir. Buni g`arbda iqtisodchilar resurslarning kamyobligi deb 
atashadi. Ehtiyoj va resurslarning nomutanosibligi, birining cheksizligi va 
ikkinchisining kamyobligi ishlab chiqarish imkoniyatlaridan to`la va samarali 
foydalanishni talab qiladi. 
Resurslar deganda faqat pulni tushunmaslik kerak. Resurslar birinchidan, moddiy 
shaklga ega bo`lib, yer-suv, yer osti va yer usti boyliklari, asbob-uskuna, 
mashinamexanizmlar, bino-inshoatlar va boshqalardan, ikkinchidan, inson resurslari 
yoki mehnat resurslaridan, aniqrog`i kishilarni mehnat qilib ishlab chiqara olish 
qobiliyatidan. Uchinchidan, moliyaviy resurslar: Valyuta birligi va qimmatbaho 
qog`ozlardan, to`rtinchidan tabiiy resurslar ya'ni ishlatilsa o`rnini to`ldirish mumkin 
yoki mumkin bo`lmagan tabiiy boyliklardan iborat. 
Yer kurrasi va qa'ridagi tabiiy boyliklar ekin maydoni, o`rmonlar, qazilma 
boyliklar, umuman o`simlik va hayvonot dunyosi miqdoran cheklangan. Masalan 
Markaziy Osiyodagi sug`orma dehqonchilik Amudaryo va Sirdaryoning suv zahirasi 
bilan cheklangan. Aholining o`sish sur'atlari pasaygan sharoitda, aholi qariydi, uning 
tarkibida ishga layoqatli kishilar salmog`i qisqaradi. 
To`xtovsiz yuksalib boradigan ehtiyojni qondirish uchun kamyob resurslar oqilona 
ishlatilishi shart. Shu sababli hatto ibtidoiy jamiyatdagi kishilar yerni chirindilar va kul 
bilan o`g`itlab, hosildorlikni oshirishga intilganlar. Har doim cheklangan resurslarni 
tejamli ishlatish cheksiz ehtiyojlarni qondirish vositasi bo`lib kelgan. 
Yuksalayotgan ehtiyojning uni qondirish vositasi bilan aloqasi ikki yoqlama 
bo`ladi: 

---

SCIENTIFIC PROGRESS
VOLUME 2 ǀ ISSUE 6 ǀ 2021 
ISSN: 2181-1601
Uzbekistan