See discussions, stats, and author profiles for this publication at
-rasm. Xufyona iqtisodiyotning kelib chiqish
Yüklə 13,45 Mb. Pdf görüntüsü
|
|
16.2-rasm. Xufyona iqtisodiyotning kelib chiqish
sabablarining guruhlanishi. Umumiy qabul qilingan transaksiya xarajatlari nuqtayi nazaridan xufyona iqtisodiyotning faoliyat ko‗rsatishi huquqiy bazaning takomillashmaganligi, davlat tomonidan o‗ziga xos funksiyalarning samarasiz bajarilishi, xo‗jalik faoliyatida ikki xil standartlarning keng tarqalishi kabi tovlamachiliklarning o‗sishi bilan bog‗liq katta miqdordagi transaksiya xarajatlari bilan kuzatiladi. Transaksiya xarajatlari o‗sishining sababi xufyona sektori iqtisodiyoti emas, balki rasmiy iqtisodiyotda yuqori transaksiya xarajatlarining mavjudligi xufyona sektor faoliyat ko‗rsatishining sabablaridan biri bo‗lib hisoblanadi. Xufyona biznes ishtirokchilari o‗zini soliqlardan, litsenziyalashdan, shartnomalar tuzishdan, qonunlarga amal qilishdan ozod etadi va ―o‗yin qoidalariga‖ ko‗ra mulkchilik huquqini mustaqil ravishda muhofaza qiladi hamda uni buzgan xatti-harakat uchun jazolaydi va bu bilan rasmiy faoliyat ko‗rsatuvchi xo‗jalik yurituvchi subyektlarga qaraganda raqobat jihatdan ustunlikka ega. Jadvalda iqtisodiyotning rasmiy va Xufyona i q tisodiyotni kelib chi q ish sabablari Antropologik Iqtisodiy Ijtiomoiy Huquqiy Ma‘naviy Siyosiy 472 norasmiy sektorlarida tadbirkorlik faoliyatini tashkil etish yuzasidan transaksiya xarajatlari taqqoslanadi (16.1-jadval). Mazkur jadval shuni yaqqol ko‗rsatib turibdiki, iqtisodiyotning xufyona sektorida aksariyat pozitsiyalar bo‗yicha faqat tadbirkorlik faoliyatini tashkil etishda transaksiya xarajatlari rasmiy iqtisodiyotga qaraganda ancha past(6+/2+). Masalan, yerga egalik qilish yoki uni ijaraga olish huquqlarining noqonuniy qo‗lga kiritilishi imorat soluvchilar uchun tekinga tushmaydi, lekin barcha rasmiy tartib-qoidalar va ushbu transaksiyani amalga oshiruvchi instansiyalar, sarflangan vaqt va boshqa sarf- xarajatlarni hisobga olgan holda nolegitim yo‗l ayrim subyektlar uchun ancha oson va foydali bo‗lib chiqadi. Chunki xufyona iqtisodiyot rasmiy iqtisodiyotdan o‗tib bo‗linmas to‗siq bilan ajralmagan, ko‗pchilik xo‗jalik yurituvchi subyektlar transaksiyalarni xufyona sektor yordamida amalga oshirish mumkin. Norasmiy sektor faoliyatini cheklash nafaqat qonunchilikni takomillashtirish, balki tadbirkorlik faoliyati yuritish uchun sarflanadigan transaksiya xarajatlarini ham qisqartirib berish muhim ahamiyatga ega. Iqtisodchilar xufyona iqtisodiyot kelib chiqishining iqtisodiy sabablarini bozor xo‗jaligi doirasida raqobat muammosi bilan bog‗lash mumkin, degan fikrni bildiradilar. Ular xufyona iqtisodiyotni nomukammal raqobatning bir shakli sifatida ko‗rish kerak, deb hisoblaydilar. Mukammal bozor munosabatlari shakllanib va rivojlanib borgani sari sog‗lom raqobat xufyona iqtisodiyotni siqib chiqaradi. Buning isbotini rivojlangan mamlakatlar iqtisodiyotida ko‗rish mumkin. Ularda xufyona iqtisodiyotning ulushi rivojlanayotgan va bozor iqtisodiyotiga o‗tayotgan mamlakatlardagiga qaraganda ancha past. |