See discussions, stats, and author profiles for this publication at
-rasm. Xufyona iqtisodiyotning iqtisodiy faoliyat sohalari
Yüklə 13,45 Mb. Pdf görüntüsü
|
|
16.5-rasm. Xufyona iqtisodiyotning iqtisodiy faoliyat sohalari
bo‗yicha tasniflanishi. Xufyona iqtisodiyot agentlari (qatnashchilari) tarkibida eng ko‗p sonligi kichik biznes bo‗lsa, ijtimoiy va iqtisodiy zarar keltirishi bo‗yicha shubhasiz yirik kapital (oligarxlar) birinchi o‗ringa chiqadi. Makroiqtisodiy statistikada xufyona iqtisodiyot Ishlab ch iq arish so ha sida Savdo sohasi Moliya - kredit so h asida Xizmat ko‘rsatish so h asida So g‗ li q ni sa q lash so h asida Ta‘lim so h asida Faoliyat so h alari 479 jinoiy iqtisodiyotning sinonimi sifatida qaralmaydi, garchi noqonuniy operatsiyalarning ayrim turlari uning tarkibiga kiritilishi lozim bo‗lsa, amalda aksariyat mamlakatlar, jumladan, O‗zbekistonda ham YAIMni hisoblashda noqonuniy faoliyat natijalari hisobga olinmaydi. Xufyona iqtisodiyot tarkibiga kiritiluvchi ishlab chiqarishlarning aksariyat qismi qonuniy bo‗lsada, uning ko‗lamlari ishlab chiqaruvchilar tomonidan ataylab pasaytirib ko‗rsatiladi yoxud ularning aksariyat qismi davlat ro‗yxatidan o‗tmaganligi bois ular to‗g‗risidagi ma‘lumotlarni oddiy yo‗l bilan olishning imkoni yo‗q. Ko‗pgina mamlakatlardagi statistik tadqiqotlarda noqonuniy jinoiy faoliyatdan olingan daromad YAIM ko‗rsatkichiga kiritilmaydi, chunki ularni statistik baholash juda qiyin va bu faoliyatni kuzatish metodikasi hali ishlab chiqilmagan. Noiqtisodiy faoliyatdan olingan daromadlar bu ko‗rsatkichga umuman qo‗shilmasligi kerak, chunki ular yangi mahsulot yoki xizmatni yaratishga hissa qo‗shmaydi. Shunday qilib, talonchilik yoki reket yangi qiymat yaratmaydi, balki uni turli mulkdorlar o‗rtasida qayta taqsimlaydi. Xufyona iqtisodiyot qaysi mamlakatda aholi jon boshiga to‗g‗ri keladigan daromadlar yuqori bo‗lsa, shu mamlakatda xufyona iqtisodiyot miqyoslari kam bo‗ladi. Aholi jon boshiga to‗g‗ri keladigan daromad miqdori yiliga 30 ming doll.dan kam bo‗lmagan mamlakatlarda jamiyatning ijtimoiy tarkibida aholining 60-70 foizni tashkil etuvchi o‗rta qatlamlar yetakchi rol o‗ynaydi. Bular asosan qonunlarga itoat etadigan mas‘uliyatli soliq to‗lovchilardir. Albatta, bu mamlakatlarda kam ta‘minlanganlar ham mavjud, lekin rivojlangan ijtimoiy yordam dasturlari ularni xufyona iqtisodiyotga tortilishlariga to‗siq bo‗ladi. 480 Rivojlanayotgan mamlakatlarda xufyona iqtisodiyot miqyoslari rivojlangan mamlakatlardagiga nisbatan ancha yuqori bo‗lib, buning sabablari tubdan farq qiladi. Rivojlanayotgan mamlakatlarda xufyona iqtisodiyot majburiy xarakterga ega bo‗lib, aholining o‗ta kambag‗al qatlamlarini qanday qilib bo‗lsa ham, kun ko‗rish masalasini hal etish bilan belgilanadi. Xufyona iqtisodiyotning ulushini hisobga olishda, mamlakatlar o‗rtasidagi o‗zaro taqqoslashlardan keng foydalanish talab etiladi. Nigeriya, Tailand, Misr, Boliviya, Panama kabi rivojlanayotgan mamlakatlarda xufyona iqtisodiyotning ko‗lami juda katta ko‗rsatkichni tashkil etadi. Bu mamlakatlarda xufyona iqtisodiyotning ulushi 60-70 % dan oshadi. Osiyo, Afrika va Lotin Amerikasidagi aksariyat rivojlanayotgan mamlakatlarda ko‗lami jihatdan rasmiy iqtisodiyot bilan raqobatlasha oladigan xufyona iqtisodiyotning parallel ravishda mavjudligi haqida so‗z yuritishimiz mumkin. Ta‘kidlanganidek, rivojlanayotgan mamlakatlarda xufyona iqtisodiyot ulushi juda katta bo‗lib, Nigeriyada rasmiy YAIMning 76 foizni tashkil etadi. Mana shunday yuqori ko‗rsatkichlar Tailand (71%), Misr (68%), Boliviya (66%) va Panama (62%) kabi mamlakatlarda kuzatiladi. Lotin Amerikasi mamlakatlarida esa 60-65 foiz atrofida qayd qilinadi. Jahon miqyosida xufyona iqtisodiyotning ulushi YAIMning o‗rtacha 8% ni tashkil etadi. XVF tomonidan an‘anaviy tarzda tahliliy hisobotlarda foydalaniluvchi nemis olimlarining 481 tadqiqotlariga(Visa Europe) ko‗ra, 2018-yilda xufyona iqtisodiyotning YAIMdagi ulushi bo‗yicha Ukraina (44,1%) Yevropada yetakchilik qilmoqda. Gretsiyada xufyona iqtisodiyotning ulushi-24 %, Ispaniyada-19 %, Italiyada-21 %, Ruminiyada-16 %, Shveysariyada-9 %, Norvegiyada-7 %, Finlandiyada-8 %, Shvetsiyada-9% ga yetadi. Yüklə 13,45 Mb. Dostları ilə paylaş:
|