See discussions, stats, and author profiles for this publication at

Mintaqaviy siyosat
- hududlar ijtimoiy-iqtisodiy rivojlanishining 
davlat tomonidan tartibga solinishidir. Uning asosiy vazifasi mavjud 
imkoniyatlardan oqilona foydalanish hisobiga mamlakatdagi barcha 
hududlarning ijtimoiy-iqtisodiy rivojlanish darajasini imkon qadar bir-biriga 
yaqinlashtirish, aholining turli qatlamlari o‗rtasida moddiy ne‘matlar 
taqsimotidagi hududiy tafovutlarni eng kam darajaga keltirish, hukumatning 
boshqaruv vazifalarini kamaytirib, mahalliy hokimiyat va o‗z-o‗zini 
boshqarish organlari vakolatini oshirishga qaratilishi lozim.

---

529 

mintaqalardagi mavjud tabiiy resurslar hajmi, sifati va 
ulardan foydalanish darajasi; 

mintaqalarning 
chekka 
hududlarda 
joylashganligi 
natijasida 
transport 
xarajatlarining 
ko‗payishi, 
mahsulot 
narxlarining ortishi. Bu esa, o‗z navbatida, bozorning torayishiga 
olib keladi. Transport va kommunikatsiya aloqalarining yomonligi 
chetda 
joylashgan 
mintaqalarning 
iqtisodiy 
rivojlanishini 
qiyinlashtiradi; 

u yoki bu turdagi mahsulotlarni ishlab chiqarishga ta‘sir 
etuvchi texnologik rivojlanish bosqichi (xomashyo resurslari, 
oraliq mahsulotlar, tayyor mahsulotlar va xizmatlar); 

mintaqaning avtonomiya 
darajasi, siyosiy shart-sharoitlari, 
rivojlanish tarixi va h.k.; 

ishlab 
chiqarish 
infratuzilmasi: aeroportlar, transport 
tarmoqlari, 
sanoat 
maydonlari, 
telekommunikatsiya tizimlari va 
h.k. bilan ta‘minlanishi; 

ijtimoiy-madaniy 
omillar: 
shaharlashuv 
darajasi, 
aholining ma‘lumoti, ilmiy markazlarning mavjudligi va h.k. 
Mintaqaviy iqtisodiy siyosatni amalga oshirish dastaklari. 
Bozor 
iqtisodiyoti 
rivojlangan 
ko‗pgina 
mamlakatlarda 
mintaqaviy siyosat kapital qo‗yilmalarni qayta taqsimlanishni 
ta‘minlashga xizmat qiladigan quyidagi uch yo‗nalishda olib 
borilmoqda: 
Birinchi yo‗nalish – kam rivojlangan va sanoat taraqqiyoti 
past mintaqalarda infratuzilma obyektlarini barpo etish va ularning 
boshqa tumanlar bilan aloqalarini yaxshilashdan iborat. Ma‘lumki, 
bozor iqtisodiyoti rivojlangan mamlakatlarda davlat bevosita 

---

530 
ishlab chiqarishga aralashmaydi, lekin tadbirkorlarning samarali 
faoliyat yuritishlari uchun iqtisodiy va huquqiy sharoitlarni 
yaratish davlatning birinchi darajali vazifasi hisoblanadi. 
Avtomobil va temir yo‗llar, elektr tarmoqlari, gaz va suv 
quvurlari, 
aloqa 
tarmoq 
mavjudligi 
bunday 
hududlarda 
tadbirkorlikning rivojlanishiga katta yordam beradi. Hozirda 
mamlakatimizda qishloq aholi punktlarini tabiiy gaz va ichimlik 
suvi bilan ta‘minlash bo‗yicha muayyan ishlar amalga 
oshirilmoqda. 
Ikkinchi yo‗nalish – yuqori darajada rivojlangan va sanoati 
taraqqiy etgan mintaqalar, xususan, yirik shaharlarga nisbatan 
cheklash usullarini qo‗llash (ma‘muriy yoki moliyaviy cheklashlar 
orqali amalga oshiriladi). Bunday mintaqalarga yangi sanoat 
korxonalarini joylashtirishga chek qo‗yish orqali hududiy 
tafovutlar kuchayishining oldi olinadi. Mazkur usul dunyoning 
deyarli barcha taraqqiy etgan mamlakatlarida aglomeratsiya 
markazlariga nisbatan keng qo‗llaniladi. O‗zbekistonda yirik va 
katta shaharlarga yangi sanoat korxonalarini joylashtirishning 
oldini olish, kichik shaharlar, shahar posyolkalari va qishloq aholi 
punktlarini rivojlantirish dolzarb muammolardan hisoblanadi. 
Uchinchi yo‗nalish – muammoli mintaqalarga sanoat 
korxonalarini joylashtirish maqsadida xorijiy va xususiy 
sarmoyalarni jalb etishni rag‗batlantirish. Mazkur yo‗nalish 
iqtisodiyotning 
turli 
tarmoqlariga 
mansub 
korxonalarni 
joylashtirishda davlat tomonidan muhim e‘tibor beriladigan asosiy 
yo‗nalish hisoblanadi. 
Davlat 
mintaqaviy 
siyosatining 
asosiy 
maqsadlariga 
quyidagilar kiradi: 

mamlakatda hududiy siyosatning iqtisodiy, ijtimoiy, 
huquqiy va tashkiliy asoslarini yaratish; 

---

531 

hududlarning iqtisodiy imkoniyatlaridan qat‘i nazar, 
yagona minimal ijtimoiy standartlar va teng ijtimoiy himoyani 
ta‘minlash, fuqarolarning ijtimoiy huquqlarini kafolatlash; 

hududlarning ijtimoiy-iqtisodiy rivojlanishi uchun shart-
sharoitlarni tenglashtirish; 

atrof-muhit ifloslanishini to‗xtatish hamda uning salbiy 
oqibatlarini yo‗qotish, hududlarni kompleks ekologik himoya 
qilish; 

o‗ta muhim strategik ahamiyatga ega hududlarni ustuvor 
rivojlantirish; 

hududlarning 
tabiiy-iqlim 
xususiyatlaridan 
to‗liq 
foydalanish; 

o‗zini-o‗zi boshqarish kafolatlanishini ta‘minlash. 
Yuqoridagi maqsadlardan kelib chiqqan holda mintaqaviy 
siyosatning vazifalari quyidagilardan iborat: 

iqtisodiy islohotlarni chuqurlashtirish, mintaqalarda ko‗p 
ukladli 
iqtisodiyot, 
shu 
jumladan, 
kichik 
tadbirkorlikni 
shakllantirish, tovar, mehnat va kapitalning umumdavlat va 
hududiy bozorlari hamda institutsional va bozor infratuzilmasi 
shakllanishiga ko‗maklashish; 

hududlarni ijtimoiy-iqtisodiy rivojlantirish jarayonidagi 
katta farqlarni kamaytirish, ularda aholi farovonligini oshirishning 
o‗z iqtisodiy bazalarini mustahkamlovchi sharoitlarni bosqichma-
bosqich o‗tish; 

hududlar iqtisodiy tuzilmasining ijtimoiy va iqtisodiy 
jihatdan o‗zini oqlaydigan darajasiga erishish, bozor sharoitida 
ularning 
raqobatbardoshligini 
oshirish; 
hududlararo 
infratuzilmaviy tizimlarni (transport, aloqa axborot va boshqalar) 
rivojlantirish; 

---

532 

ekologik va favqulodda holatlarga uchragan, ishsizlik 
darajasi yuqori bo‗lgan, demografik va migratsion muammolar 
mavjud hududlarga davlat tomonidan yordam ko‗rsatish. 
Davlatning mintaqa iqtisodiyotini tartibga solishi bevosita, 
to‗g‗ridan-to‗g‗ri aralashishi ma‘muriy vositalardan foydalanish 
yo‗li bilan amalga oshiriladi. Bu usullar davlat hokimiyati kuchiga 
tayanish, ruxsat berish, man qilish, majburlash choralarini o‗z 
ichiga oladi. 
Bilvosita tartiblash turli iqtisodiy chora-tadbirlar, vosita va 
dastaklar orqali amalga oshiriladi. Hududiy takror ishlab chiqarish 
jarayonlarini ma‘muriy uslublar orqali tartibga solish quyidagi 
shakllarda amalga oshiriladi: 

hududiy takror ishlab chiqarish subyektariga davlat 
boshqaruvining yuqori organlari tomonidan mavjud holat, 
vaziyatga ta‘sir ko‗rsatuvchi ma‘muriy farmoyishlar va qarorlar 
qabul qilish; 

hududdagi korxonalar va tashkilotlar faoliyatini tartibga 
soluvchi qoidalarni ishlab chiqish; 

tavsiyalar, 
taftish, 
masalan, 
moliyaviy-byudjet 
tekshirishlar, nazorat, masalan, sanitar-epidemiologik nazoratni 
amalga oshirish. 
Ma‘muriy usullar o‗rnatilgan tartib-qoidalarni buzgan ayrim 
korxonalarga nisbatan majburlash imkoniyatlarini ham ko‗zda 
tutadi. Ma‘muriy usullar yordamida mahalliy boshqaruv organlari 
davlat mulkini xususiylashtirish va boshqarish jarayonlarini 
tartibga soladi, xorijiy investitsiyalarni jalb qilish, hududiy tabiiy 
resurslaridan foydalanish hamda ijtimoiy jarayonlar bilan bog‗liq 
masalalarni hal qiladi (18.1-jadval). 

---

533