ŞƏhla məHƏMMƏd qizi rzayeva leyla zakir qizi əLİyeva
Yüklə 2,8 Kb. Pdf görüntüsü
|
|
M.Fridmen
sonradan uzun illər (1946-1979-cu illərdə) həmin universitetdə iqtisadiyyat professoru vəzifəsində çalışmışdır. O, "İstehlakın analizi, pul dövriyyəsinin tarixi və monetar nəzəriyyənin işlənib hazırlanması, eləcə də siyasətin sabitləşməsi mürəkkəbliyinin nümayiş etdirilməsi sahəsində nailiyyətlərinə görə" iqtisadiyyat sahəsində Nobel mükafatı laureatı adı almışdır (1976). 256 Monetar ideyalar XX əsrdə Çikaqo Universitetində yaranmışdı. Lakin neoliberalizm hərəkatında Amerika mone- tarizmi 50-ci illərin axırı 60-cı illərin əvvəllərində M.Fridme- nın əsərlərinin ("Pulun miqdar nəzəriyyəsi haqqında təlim" - 1956) meydana gəlməsi ilə böyük əhəmiyyət kəsb etmişdir. Monetarizm iqtisadi fikrin inkişafında keynsçiliyin əksi kimi meydana çıxmış və iqtisadi nəzəriyyədə öz yeni ideyaları ilə çıxış etmişdir. Belə ki, ötən əsrin 70–80-ci illərdə Qərb ölkələrində istehsalda baş verən durğunluq, inflyasiya və işsiz- lik iqtisadiyyatın dövlət tərəfindən tənzimlənməsi haqqında Keyns nəzəriyyəsini zəiflətdi. İnflyasiya ilə işsizliyin eyni vaxtda fəaliyyət göstərməsi iqtisadiyyatda pul amilinə daha çox diqqət yetirməyi zəruri etdi. Buna görə də bu məktəbin nüma- yəndələri pul kütləsi ilə istehsalın həcmi arasındakı əlaqəni izah etmək üçün pul–kredit siyasətini işləyib hazırlamışlar. Fridmen əmin idi ki, "İnflyasiya həmişə və hər yerdə monetar fenomen sayılır". Əgər dövriyyəyə əlavə pul buraxılışının artım tempi məhduddursa və onun səviyyəsi iqtisadiyyatda istehsalın artım tempinə uyğundursa, onda məhsulun qiymətinin artımı baş verəcək. İqtisadiyyatın idarə edilməsinə monetarist yanaşma 70-ci illərdə və 80-ci illərin əvvəllərində staqflyasiyanın aradan qal- dırılması dövründə ABŞ-da, Böyük Britaniyada, AFR-də və başqa ölkələrdə, eləcə də 90-cı illərin əvvəllərində Rusiyada bazar iqtisadiyyatına keçid dövründə geniş istifadə edilmişdir. Monetar idarəetmə - iqtisadiyyatda işgüzar dövrlərə təsir etmək və inkişafın makroiqtisadi məqsədlərinə nail olunmasına köməklik məqsədilə makroiqtisadi səviyyədə pul-kredit siyasə- tinin aparılması zamanı məcmu pul kütləsinin idarə edilməsidir. Monetar konsepsiyaya görə, müasir bazar münasibətləri siyasi azadlığı və iqtisadi səmərəliliyi təmin edən davamlı, özü- özünü tənzimləyən sistemdir. Bu da vacibdir ki, iqtisadiyyatın inkişafına dövlətin müdaxilə etməsi arzuedilən və labüd mə- sələdir, lakin bu müdaxilə bazar mexanizmlərinin keynsçi 257 metodlarla, məcmu tələbin tənzimlənməsi yolu ilə deyil, səmə- rəli pul siyasətinin köməyi ilə bazarın rəqabət qüvvələrinin fəallaşması üçün şərait yaradılması yolu ilə həyata keçirilməli- dir. Fridmen və onun davamçıları bazarın pul kütləsi ilə manipulyasiya edilməsinə reaksiyasını iki model - qısamüddətli və uzunmüddətli model şəklində nəzərdən keçirirlər. Qısamüd- dətli planda pul kütləsinin artması faiz dərəcələrinin azalması- na və tələbin genişlənməsinə, işsizliyin azaldılmasına gətirib çıxarır. İqtisadi fəallığın stimullaşdırılma tədbiri kimi monetar orqanlar tərəfindən pulun miqdarının artırılması monetar eks- pansiya kimi çıxış edir. Lakin pul təklifinin artması uzun müddət ərzində dəfə- lərlə təkrarlandıqda investisiya prosesi intensivləşir. Bu, isteh- salın, satışın, gəlirlərin və pula tələbin həcminin artmasına sti- mul yaradır, nəticədə faiz dərəcəsi artır. Bu siyasətin uzunmüd- dətli effekti faiz normasının hərəkəti, pula tələbin və təklifin dəyişməsi arasında əlaqələrin pozulmasında təzahür edir. Monetarizmə görə, pul bazarında uzunmüddətli tarazlıq yaranması üçün pul təklifinin uzunmüddətli artım sürəti ilə real məhsulun uzunmüddətli artım sürəti arasında əlaqəni müəyyən edən əsas qanuna riayət edilməlidir: m=y+i, burada m- pul təklifinin uzunmüddətli artım sürəti; y-real məhsulun uzun- müddətli artım sürəti; i-gözlənilən inflyasiyanın sürətidir. Uzunmüddətli pul siyasətinin məqsədi inflyasiyanı sabitləşdir- mək və onu tamamilə proqnozlaşdırıla bilən kəmiyyətə çevir- məkdir. Monetarizm belə hesab edir ki, təsərrüfat konyuktu- rasının qısamüddətli dəyişilməsinə deyil, uzunmüddətli meyil- lərə oriyentasiya edilən bu cür iqtisadi siyasət iqtisadi artımın optimal sürətinin saxlanılmasına ən yaxşı şərait yaradır. Bu gün monetarizm iqtisadiyyatın inkişafının keynsçi konsepsiyasının tam antipodu deyil. Hazırda müəyyən mənada keynsçi-neoklassik sintez mövcuddur. Bu müstəqil nəzəri mo- del özündə hər iki iqtisadi nəzəriyyənin elementlərini cəmləş- dirir. |