Şək İnsanın təsərrüfat fəaliyyətinin yayılması

Giriş
Məskunlaşmanın şəhər formalarının və şəhər həyat tərzinin yaranması və yaayımasına bəşəriyyətin ümumi tarixi inkişaf prosesi konstekstində baxmaq lazımdır. Kənd təsərrüfatının yayılması oturaq həyata, daimi yaşayış yerlərinin meydana gəlməsinə, ilk dövlətlərin yaranmasına gətirdi (şək. 1). Ilk iri yaşayış yerləri 5 min ildən çox əvvəl nisbətən sex məskunlaşmış kənd təsərrüfatı rayonlarında – Mesopotamiyada və Nilçayı boyunca daha sonra isə Hinda boyunca (Qərbi Hindistan) və Xuanxedə (Şimali Çin) yaranmışdır.

Şək.1. İnsanın təsərrüfat fəaliyyətinin yayılması	Şək.2. İlk sivilizasiyaların meydana gəlməsi

Artıq e.ə. I minillikdə qədim dövlətlərin nisbətən iri şəhərlərində əhalinin sayı 100-250 min və daha çox idi.

Şəhərlər orta əsrlər cəmiyyətinin həyatına ciddi təsir göstərdi, istehsalat və nəqliyyatın inkişafına, pul-münasibətlərinin yayılmasına, dövlətlərin möhkəmlənməsinə səbəb oldu. XV əsrdə Avropada ən böyük şəhərlər – Paris (275 min nəfər), Milan və Brüqqe (125 min), Praqa (95 min), Novqorod (50 min), London, (45 min), İstanbul (91 min), Pskov (35 min), Moskva (30 min) idi.

Şəhərlərin gur inkişafı ancaq Avropa sənayesinin sürətli inkişafı ilə əlaqədar olaraq və onun nəticəsi olaraq başladı. XVIII və XIX əsrlərin sərhəddində dünyanın ən iri şəhərləri London (365 min), Paris (550 min), Moskva – 1812-ci ildə (251 min), Peterburq – (300 min) əhalisi var idi.

XXI əsrin başlanğıcında Yer üzünd 6,1 mld. əhali var onlarda 3 mld. Çoxu şəhərlərdədir. Mütəxəssislərin fikrincə planetin əhalisi 2030-cu illərdə daha 2 mld. Artacaq (şək.3.).

Şək.3. XX əsrdə planetdə əhalinin yayılması

Bəşəriyyətin qlobal tarixi inkişaf prosesi mədəni həyatın cəmləndiyi şəhərlərin yaranmasının çiçəklənməsi və tənəzzül etməsi ilə sıx bağlıdır. Sivilizasiya termininin özü bir çox dillərdə şəhər, şəhərli, vətəndaş və s. anlayışı ilə bağlıdır.