Səlahəddin Xəlilov

Azərbaycanda elm və onun aktual problemləri 
 
 
- 148 -
tən  aşağı  bilik  verən  amma  müəllim  hazırlığı  üçün 
zəruri  proqramı  yerinə  yetirməyə  çalışan  pedoqoci 
universitetlər. Hər birinin də öz magistraturası, dok-
toranturası. 
Elmi-tədqiqat  sahəsində  bizdən  xeyli  irəlidə 
gedən  Avropa  ölkələrində,  ABŞ-da  və  Yaponiyada 
öyrətmək  adı  ilə  tədqiqatçını  daha  çox  çərçivələrə 
salmaq  deyil,  tədqiqatçıya  daha  çox  müstəqillik 
vermək,  onun  sərbəstlik  dərəcəsini  artırmaq  üçün 
yollar  axtarılır.  Bu  ölkələrdə  elmi  dərəcələrin  veril-
məsi  səlahiyyəti  də  bizdəki  kimi  çoxpilləli  bürok-
ratik  strukturlara  deyil,  Elmi  Şuraların  kompeten-
siyasına  aiddir.  Elmi  dərəcələr  və  adlar  bütün  ölkə 
miqyasında  vahid  standartlar  və  meyarlar  əsasında 
eyni bir komissiya tərəfindən deyil, müxtəlif univer-
sitetlərin  Elmi  Şuraları  tərəfindən  verildiyindən  id-
diaçı seçim imkanına malikdir. Belə ki, hər hansı bir 
komissiya, Elmi Şura iddiaçının nailiyyətini qiymət-
ləndirmirsə  və  burada  subyektiv  amillər  varsa,  id-
diaçı başqa universitetdə, başqa komissiya qarşısın-
da  öz  şansını  reallaşdırmaq  imkanına  malikdir.  Bi-
zim  ölkədə  isə  Ali  Attestasiya  Komissiyası  deyilən 
mərkəzləşmiş qurum subyektivlik göstərərsə, iddia-
çının  heç  bir  seçim  imkanı  qalmır.  Bu  isə  dövlət 
quruculuğunda  başlıca  strateji  xətt  olan  cəmiyyətin 
demokratikləşdirilməsi  prinsipinə  heç  cür  uyğun 
gəlmir.  

---

Elm və təhsil 
 
 
- 149 -
Əgər biz inkişaf etmiş Qərb ölkələrinin təcrü-
bəsini və  ya sovet təhsilinin üstün cəhətlərini tətbiq 
etmək istəyiriksə, bunun üçün sadəcə təqlidçilik az-
dır.  Təqlid  üzərində  "yaradıcılıq"  edərək  yeni  kom-
binasiyalar hazırlamaq isə ikiqat yolverilməz haldır. 
Əsas  məsələ,  mahiyyətlərin  düzgün  dərk  olunması-
dır.  Əgər  formaya  yox,  təzahürlərə  yox,  mahiyyətə 
diqqət  yetirsək  görərik  ki,  sovet  təhsil  sistemi  də, 
Qərb  modelləri  də  eyni  mahiyyətin  müxtəlif  təza-
hürləridir.  Sovet  dövründə  beş  il  ərzində  ali  təhsilli 
mütəxəssislər hazırlandıqdan sonra onların arasında 
elmi  iş  üçün  seçilən  məzunlar  aspiranturada  məhz 
bu məqsədə xidmət edən əlavə təhsil alır və həm də 
müəyyən  mövzu  üzrə  elmi-tədqiqat  işi  apararaq, 
"dissertasiya" adlanan elmi əsər  yazırdılar. Əgər id-
diaçı  yazdığı  əsərdəki  elmi  müddəaları  Elmi  Şura 
qarşısında müdafiə edə bilirdisə, onlara elmi dərəcə 
verilirdi. İkinci elmi dərəcə almaq, "elmlər doktoru" 
olmaq  üçün  isə  heç  bir  təhsil  pilləsi  tələb  olunmur-
du.  
Qərb  ölkələrində  elmi  işə  magistratura  pillə-
sində başlanır və ona görə də elmi yaradıcılıqla bağ-
lı  biliklər  də  bu  pillədə  verilir.  İddiaçı  elm  adamı 
üçün lazım olan bilik və vərdişlərə yiyələndikdən və 
özünün ilk müstəqil tədqiqat işini yazaraq, Elmi Şu-
ra  qarşısında  müdafiə  etdikdən  sonra  ona  ilk  elmi 
dərəcə  verilir.  Bundan  sonra  elm  yolunu  davam  et-
dirmək istəyənlər üçün bu və ya digər elmi-tədqiqat 

---