Səlahəddin Xəlilov

Azərbaycanda elm və onun aktual problemləri 
 
 
- 140 -
həqiqi yüksəlişini görmək istəyənlər təhsil sistemin-
də  sağlam  sosial-mənəvi  mühit  yaradılması  işindən 
başlamalıdırlar. Lakin burada çox ciddi əks əlaqə də 
var.  Təhsil  sistemindəki  vəziyyət  də  öz  növbəsində 
elmi  kadrların  intellektual  və  mənəvi  inkişaf  səviy-
yəsindən asılıdır. Ona görə də, təhsil siyasətinin tə-
məlində  sağlam  elmi  mühit  yaradılması  durmalıdır. 
Hər  hansı  bir  sahədə  atılan  yeni  bir  addım  bir  ba-
taqlıqdan  başqa  bataqlığa,  bir  xaosdan  başqa  xaosa 
gətirib  çıxarmasın  deyə  ciddi  elmi  prinsiplərə  əsas-
lanmalıdır.  Hazırda  elmi,  xüsusən  ictimai  elmləri 
təmsil edən adamlardan böyük əzmkarlıq, vətəndaş-
lıq və qeyrət tələb olunur. Lakin bu hələ azdır. Elmi 
işçilərin ciddi meyar əsasında, prinsipial surətdə se-
çilməsi, sağlam qüvvələrin səfərbər edilməsi, onlara 
qayğı göstərilməsi, elmin təşkilati strukturunun tək-
milləşdirilməsi  daha  böyük  səriştə,  daha  böyük  və-
təndaşlıq və qeyrət tələb edir. 
Respublikamızın  gənc  cəmiyyətşünas  alimləri 
üçün elmi tədqiqat mərkəzləri açmağa, yeni təşkilati 
forma fikirləşib tapmağa vadar edən də ilk növbədə 
elmi  mühitə  olan  ehtiyacdır.  Zira  şəxsiyyət  sosial 
mühitin məhsulu olduğu kimi alim də elmi mühitin 
məhsuludur.  Təəssüf  ki,  gənclərimiz  məhz  bu  sarı-
dan korluq çəkir, əsil elmi şəraitdə işləmək üçün xa-
rici  ölkələrin  məşhur  mərkəzlərinə  ezam  olunmağa 
çalışır,  hansı  isə  qrantın,  sponsorun  sayəsində  məş-
hur  bir  alimin  laboratoriyasına,  məktəbinə  "düşmə-

---

Elm və təhsil 
 
 
- 141 -
yi" üstün tuturlar.  Lakin  belə əlaqələr müvəqqətidir 
və respublikamızda tədqiqatları əsas, mərkəzi prob-
lemlərə yönəltməyə, yerli elmi məktəblər yaratmağa 
kömək etmir. Bu mənada aspirant və doktorantların, 
ali  təhsilli  kadrların  kənarda  hazırlanması  vəziyyət-
dən əsil çıxış yolu deyil. Hamısı birdir, onlar da as-
pirantlar kimi qayıdıb elmi mühitdən əsər-alamət ol-
mayan  bir  şəraitə  düşürlər  və  yaranmış  ziya  qığıl-
cımları  şölələnmək  və  başqalarının  da  yolunu  işıq-
landırmaq  əvəzinə  tədricən  sönür.  Bu  tədbirlər  yal-
nız  o  zaman  səmərə  verər  ki,  respublikanın  özündə 
elmi  fikir  ocağı  olsun,  necə  deyərlər,  "ümumdünya 
standartı" səviyyəsində elmi məktəblər olsun. Onda 
hər bir qığılcım elm ocağının daha da şölələnməsinə 
səbəb olar. 
Sual oluna bilər: Deyək ki, ictimai problemlər 
elmi  şəkildə  öyrənildi,  bəs  əldə  olunan  biliklər  is-
tifadə  olunacaqmı  və  kim  tərəfindən?  Axı,  bilmək 
azdır,  tətbiqin  özü  də  xüsusi  professional  mədəniy-
yət  və  təşəbbüskarlıq  tələb  edir.  Real  iş  elmi  bilik-
lərdən tətbiqi biliklərə, ondan isə əməli vərdişə keç-
məyi nəzərdə tutur. Hər bir sahədə düzgün texnolo-
giyaya, xüsusi metodikaya əsaslanan əməli vərdişlər 
əldə etmək çox çətindir. 
İctimai elmlərin tətbiq sahəsi daha çox cəmiy-
yətin elmi əsaslarla idarə olunmasını əhatə edir.  İn-
diyədək  bütün  elmlər  içərisində  tətbiq  üçün  ən  az 
rəhbər  tutulan  məhz  ictimai  elmlər  olmuşdur.  Öy-

---