Türkiyat Mecmuası, C. 23/Güz, 2013
137
İbrahim Yınal’ın güçlenmesi, Tuğrul Bey’in de bir o kadar zayıflaması
anlamına gelmekteydi. Onun için Rey’e çekildikten sonra Horasan hâkimi
olan yeğeni Alp Arslan’dan
54
yardım istemek zorunda kaldı.
55
Tuğrul Bey
diğer taraftan daha önce muhtemel bir Besâsîri saldırısına karşı Bağdad’a
gönderdiği eşi ve Vezir Amîdülmülk’ten de yardım istemişti.
56
Onun bu
yardım istekleri cevapsız bırakılmamış, hem yeğenleri hem de eşi kendisine
yardıma gelmişti. Neticede iki taraf 9 Cemâziyelâhir 451/23 Temmuz 1059
tarihinde Rey yakınlarında karşı karşıya geldi. Öğlene kadar süren çetin bir
mücadeleden sonra İbrahim Yınal, yanındaki birkaç adamıyla birlikte
kaçmaya çalıştıysa da atının bitap düşmesi nedeniyle, iki yeğeni Ahmed ve
Muhammed ile birlikte Melik Alp Arslan tarafından esir edildi. Tuğrul Bey,
kendisiyle ikinci kez taht mücadelesine giren kardeşi İbrahim Yınal’ı bu kez
affetmedi. Zaten en başından itibaren bu kez kardeşini affetmeyeceğini
söylüyordu. Neticede o, savaşla aynı gün olan 9 Cemâziyelâhir 451/23
Temmuz 1059 tarihinde Tuğrul Bey’in emriyle yayının kirişiyle boğularak
öldürüldü. Yeğenleri Ahmed ve Muhammed de kendisiyle aynı akıbeti
paylaşmıştı.
57
54
İbnü’l-Esîr (IX, 489), bu sırada Çağrı Bey’in ölmesi üzerine onun oğulları Alp Arslan,
Yâkûtî ve Kavurd’tan yardım istediğini zikretmektedir. Ancak olayların kronolojisine
bakıldığında Tuğrul Bey-İbrahim Yınal mücadelesi sırasında Çağrı Bey henüz hayatta
olmalıdır. İbnü’l-Cevzî (II, 476), de bu yönde görüş belirtmektedir. İbnü’l-Esîr (X, 26), Çağrı
Bey’in ölüm tarihini Recep 451/Ağustos-Eylül 1059 olarak vermektedir. Çağrı Bey’in
oğullarından üçünün de amcalarına yardıma gelmesi, muhtemelen babaları Çağrı Bey’in
isteğiyle gerçekleşen bir durumdur. Bu konuda ayrıca bkz. Köymen, Tuğrul Bey, s. 19; Cihan
Piyadeoğlu, Çağrı Bey, Timaş, İstanbul 2011, s. 131-132.
55
Ahmed b. Mahmûd (s. 55) Tuğrul Bey’in Alp Arslan’dan yardım isteğini şu şekilde
nakletmektedir: “
Sultan Tuğrul, Alp Arslan’a mektup yazıp imdat istedi ve ‘Kardeşim bana
muhalefet ve isyan eyledi. Benim ülkemi karıştırmaya ve devletimi yabancıya vermeye niyet
eder, askerimin çoğu ona tâbi, bana ise karşı oldular. Şimdi benim oğlum iyilik edip, gelip
bana yardımcı olsun ve kardeşimden öcümü alıversin. Yaşama sevincime çok keder gelip,
üzülmekteyim. Senin gelmeni bekliyorum. Amcana zarar olmasından korkuyorsan, mektup
vardığı gibi, bu tarafa acele ve süratle sefer edesin.’ dedi. Mektup bu şekilde son buldu…. Alp
Arslan vuku bulan olayı anladı… Büyük bir ordu ile çıkıp Irak’a ulaştı, gelip Hemedân’a
vardı.”.
56
İbrahim Yınal’ın isyanı sırasında Vezîr Amîdülmülk’ün Altuncan Hatun’un ilk eşinden
olan oğlu Enûşîrvân’ı tahta geçirmek için çok çaba ve mal sarf ettiği, Altuncan Hatun’un her
ikisini tutuklatmak istemesi üzerine isteklerini gerçekleştiremeyen Amîdülmülk ile
Enûşîrvân’ın kaçtığı, daha sonra Altuncan Hatun’un Tuğrul Bey’e yardım etmek üzere
harekete geçmesi sırasında oğlu Enûşîrvân’ın ona katıldığı şeklinde de bir bilgi rivayet
edilmektedir, bkz. Bundârî, s. 12; Ayrıca bkz. İbn Kesîr, XII, 182.
57
Selçuknâme, s. 16; Râvendî, I, 106; Sadreddîn el-Hüseynî, s. 14; Abu’l-Farac, I, 313;
İbnü’l-Adîm, s. 5; İbnü’l-Cevzî, II, 476; İbnü’l-Esîr, IX, 488-489; İbn Kesîr, XII, 184-185;
Şebânkâreî, s. 99; Ravzâtü’s-safâ, IV, 262; Tarih-i Güzîde, s. 353; Ahmed b. Mahmûd, s. 55;
138
Türkiyat Mecmuası, C. 23/Güz, 2013
İbrahim Yınal’ın ölümünden yaklaşık 13 yıl sonra Melikşah ile amcası
Kavurd taht mücadelesine girişmiş, bu mücadeleden galip çıkan Sultan
Melikşah olmuştu. Esir edilen Kavurd’un daha sonra Hemedân’a
gönderilerek hapsedildiği kaydedilmektedir. Bu olaydan yaklaşık üç ay sonra
Hemedân’a gelen Sultan Melikşah’ın ziyareti sırasında Kavurd öldürülmüş
ve geceleyin İbrahim Yınal’ın yanına gömülmüştü. Bu bilgiden de
anlaşılacağı üzere İbrahim Yınal, Hemedân şehrinde gömülmüştür
58
. Diğer
taraftan İbnü’l-Esîr
59
, Tuğrul Bey ile İbrahim Yınal arasındaki savaşın Rey
yakınlarında meydana geldiğini belirtmektedir. Bu durumda Tuğrul Bey
kardeşini kendi mezarının da bulunduğu başkent Rey’e gömdürmek
istememiş, cenazesini yaklaşık 250 km batıdaki İbrahim Yınal’ın hâkimiyeti
merkezi Hemedân şehrine göndermiştir.
60
Sonuç
Her devletin kuruluşu sırasında bazı kişiler ön plâna çıkarak etkin
roller üstlenmişlerdir. Ancak bu kişilerden çoğunun tarih kitaplarında yer
alma biçimleri, başarıları veya başarısızlıkları ölçüsünde olabilmiştir.
İbrahim Yınal, bu durumun her iki yönüne de uygun bir örnektir. Her şeyden
önce Selçuklu hanedanından birisidir ve üstelik devletin ilk sultanı Tuğrul
Bey’in kardeşidir. Buna rağmen Nîşâbûr’un ele geçirilmesi olayına kadar
adının kaynaklarca zikredilmemiş olması hanedan içinde Tuğrul, Çağrı ve
Musa Yabgu önderliğinde gelişen katı yönetim biçimlenmesiyle izah
edilebilir. Her ne kadar babasına bağlı toplulukların liderliğini üstlenmiş olsa
da üzerinde Tuğrul Bey’in baskısının varlığı göz ardı edilmemelidir. Nitekim
Dandanakan Savaşı’ndan sonra kendi idare bölgesine hâkim olamayıp -
Yınallılar’ın reisi olarak- Tuğrul Bey’in emri altına girmesi bunun kanıtı
gibidir.
Kafesoğlu, “Selçuk’un Oğulları ve Torunları”, s. 128; Turan, Selçuklular, s. 138; Sümer,
Dostları ilə paylaş: