Semestr Mavzu : Katta ijtimoiy guruhlar psixologiyasi

Psixik asos — etnik harakter, temperament, milliy an’analar va odatlardan 
iborat barqaror qism; 
2.
Hissiyot sohasi etnik yoki milliy his-kechinmalarini o`z ichiga olgan dinamik 
qism. Lekin tadqiqotchilar nima uchundir, milliy psixologiya masalalari bilan 
shug`ullanishganda, milliy qirralar yoki sifatlarni aniqlash bilan 
shug`ullanadilar-da, u yoki bu millatlargagina xos bo`lgan qirralarni topishga 
urinadilar, lekin fan-texnika rivojlangan, millatlar uyg`unligi, millatlarning 
doimiy o`zaro hamkorligi va muloqoti sharoitida, aralash nikohlar keng 
tarqalgan sharoitda faqat u yoki bu millatga xos bo`lgan qirralar haqida gapirish 
juda qiyin. Masalan, o`zbeklar o`rtasida o`tkazilgan kichik tadqiqot natijasida 
shu narsa ma’lum bo`ldiki, go`yoki mehmondo`stlik kamtarlik, samimiylik 
kabi ijobiy sifatlar o`zbek xalqigagina xos emish. To`g`ri, bu sifatlar albatta, 
o`zbeklarda bor. Lekin, aynan shu sifatlar boshqa millatlar vakillarida yo`q 
deyishga haqqimiz yo`q. Xuddi har bir shaxs ongida turlicha stereotiplar, ya’ni 
o`rnashib qolgan obrazlar bo`lganidek har bir oila, yaqin oshna-og`aynilar va 
o`ziga o`xshash shaxslar bilan muloqot jarayonida u yoki bu millat vakilida 
ham o`z millatiga xos bo`lgan sifatlar haqida stereotiplar paydo bo`lib, ular 
ongida o`rnashib boradi. Bunday stereotiplar o`z millatiga va boshqa xalqlarga 
nisbatan bo`lib, boshqalar haqidagi tasavvurlar ancha sodda, yuzaki, mazmunan 
tor bo`ladi. Shunday tasavvurlar asosida boshqa millatlarga nisbatan yoqtirish 
(simpatiya) yoki yoqtirmaslik (antipatiya) va befarqlik munosabatlari 
shakllanadi. O`z millati haqidagi tasavvur va stereotiplar esa milliy 

---

''etnotsentrizm" hissini shakllantiradiki, shu his tufayli shu milliy guruh 
vakillarida boshqa millatlarga nisbatan irratsional munosabatlar paydo bo`lishi, 
bu esa milliy antogonizm va milliy adovatlarni keltirib chiqarishi mumkin. Bu 
borada, ijtimoiy psixologlar va mafkurachilar oldida turgan muammolardan biri 
millat vakillarida milliy g`ururning qay darajada bo`lishini aniqlash muammosi 
turadi. Chunki ko`pincha milliy g`urur tufayli ayrim shaxslarda boshqa 
millatlarni mensimaslik, ulardagi g`urur yoki milliy hislarni tan olmaslik hollari 
kuzatilmoqda. Umuman, bizning fikrimizcha, milliy adovatlar asosida yotgan 
etnotsentrizm va milliy g`ururning salbiy ko`rinishlari boshqa millatlarning 
tarixini, ularning an’analarini, tili va hokazolarini bilmaslikdan kelib chiqadi. 
Milliy psixologiya bo`yicha o`tkazilishi lozim bo`lgan tadqiqotlarning 
maqsadlaridan biri ham boshqa millatlar psixologiyasini bilib, uni boshqa 
millatlarga yetkazish tufayli, har bir millat vakiliga hurmat-izzat hissini 
kuchaytirishdir. Chunki o`zini hurmat qilmagan odam boshqani hurmat 
qilmaydi, buning uchun esa o`z psixologiyasini ham, o`zgalar psixologiyasini 
ham bilishi kerak. Shundagina shaxslararo ziddiyatlarga barham berilishi 
mumkin. Bu narsa millatlar psixologiyasiga ham xosdir. Ya’ni fan jamiyatga 
shunday etnografik va etnopsixologik ma’lumotlar majmuini yaratib berishi 
lozimki, undagi ma’lumotlar asosida katta guruh hisoblangan millatlar 
psixologiyasini ham boshqarish mumkin bo`lsin.