birlashtiruvchi, ayiruvchi va shartli hukmlar. Birlashtiruvchi hukmlarda sub’ekt rki predikat, ba’zan ikkalasi ham birdan ortiq bo‘ladi.
Ularning tarkibida terminlarning teng bog‘lovchi «va» (uning o‘rniga mos keluvchi boshqa
bog‘lovchi) mavjud bo‘ladi. Masalan, «Kant va Feyrbax nemis filosoflaridir», «Hamza shoir,
dramaturg, kompozitor, ma’rifatparvar ».
Ayiruvchi hukmlar tarkibida «yoki» bog‘lovchisi bo‘lib, bir qancha predikatlarni bir
biridan ayirib turadi. Masalan, «Qodirov yo psixologiya, yoki siyosiy iqtisod, yoki filosofiya
bo‘limida o‘qiydi».
SHartli hukmlar tarkibida odatda «...sa, ...bo‘ladi» so‘zlari mavjud bo‘ladi. Ko‘pincha ikki
bog‘liq hodisa haqida fikr bayon qilinadi. SHartli hukmning sabab va oqibatini ifodalaydigan
qismlarida sub’ekt va predikat alohida-alohida bo‘ladi. Masalan, «Agar jism qizdirilsa, u
kengayadi». Birlashtiruvchi hukmlar kon’yuktiv, ayiruvchi hukmlar diz’yunktiv, shartli hukmlar
implikativ hukmlar deb ham ataladi. Ayiruvchi hukmlar «
S yoki R, yoki R 1 , yoki R 2 dir»
formulasi, shartli hukmlar «Agar
S R bo‘lsa,
S 1 P t dir» formulasi orqali beriladi.
Xulosa chiqarishning umumiy mantiqiy tavsifi: tuzilishi, turlari va umumiy qoidalari. Muhokama jarayonida olamdagi predmet va hodisalar orasidagi aloqa va munosabatlarni
ifodalovchi bir yoki birdan ortiq yoki mushohada (fikr) asosida yangi bilim (fikr) ni hosil
qilishning mantiqiy usuli xulosa chiqarish deb yuritiladi. Xulosa chiqarish asosida mantiq qonun-
qoidalariga tayangan holda ilgaridan ma’lum bo’lgan bilimdan yangisiga o’tish yotadi. Xulosa
chiqarish shunday mantiqiy usulki, uning natijasida insonning olam haqidagi, bilimlari uzluksiz
ravishda boyib, kengayib, chuqurlashib boradi. Xulosa
chiqarishda olamni bevosita bilish bilan
bir qatorda mantiqiy fikrlash usullarini egallash talab qilinadi. Xulosa chiqarish uchun har safar
olam, undagi predmetlarga murojaat qilish shart emas. Mavjud narsalar haqida qo’lga kiritilgan
bilim asosida yangi bilim hosil qilish mumkin.
