Səthi dalğalar

Səthi dalğalar

• Tələbə:
• Müəllim:
• Fakültə:
• İxtisas:
• Qrup:
• Fənn:

Fizikada səth dalğası müxtəlif mühitlər arasındakı interfeys boyunca yayılan mexaniki dalğadır.
Ümumi nümunə, okean dalğaları kimi mayelərin səthi boyunca cazibə dalğalarıdır.
Qravitasiya dalğaları mayelərin içərisində, müxtəlif sıxlıqlı iki maye arasındakı interfeysdə də baş verə bilər.
Elastik səth dalğaları Rayleigh və ya Love dalğaları kimi bərk cisimlərin səthi boyunca hərəkət edə bilər.
Elektromaqnit dalğaları həm də "səth dalğaları" kimi yayıla bilər ki, onlar refraktiv göstərici qradiyenti ilə və ya müxtəlif dielektrik sabitlərə malik iki mühit arasındakı interfeys boyunca idarə oluna bilərlər. Radio ötürülməsində yer dalğası Yerin səthinə yaxın yayılan idarə olunan dalğadır.
Səth dalğası yer səthinə yaxın olan seysmik dalğadır. Səth dalğaları Yer materialında daha yavaş yayılır və ümumiyyətlə bədən dalğalarından daha aşağı tezlikdədir. Seysmoqrammada onlar asanlıqla fərqlənirlər.
Daha dərin zəlzələlər daha zəif səth dalğaları yaradır; dayaz zəlzələlər daha güclü səth dalğaları yaradır. Bu dalğalardan yalnız səth təsirlənir. Geniş dalğa uzunluğuna görə səth dalğaları uzunmüddətli dalğalar kimi də tanınır.
Onlar zəlzələ ocağının bilavasitə yaxınlığında əmələ gəlir və yalnız yerin səthinə təsir edir, daha dayaz dərinlikdə ölür. Adından da göründüyü kimi, səth dalğaları yerin səthindən bir qədər aşağıda yayılır. Onlar S dalğalarından daha yavaş hərəkət etsələr də, amplituda daha böyük ola bilər və çox vaxt seysmik dalğanın ən dağıdıcı növüdür.
Seysmik səth dalğaları Yer səthi boyunca yayılır. Onlar mexaniki səth dalğalarının bir forması kimi təsnif edilə bilər. Onlar səthdən uzaqlaşdıqca azaldıqca səth dalğaları adlanır. Onlar seysmik bədən dalğalarından daha yavaş hərəkət edirlər. Böyük zəlzələlərdə səth dalğaları bir neçə santimetr amplituda malik ola bilər.
Səth dalğaları Yerin səthinə paralel sərhədlər boyunca yayılır, dalğa hərəkəti əsasən sərbəst səthin yaxınlığında məhdudlaşır. Səth dalğaları dayaz zəlzələlərin ən uzun müddətli seysmik qeydlərində ən nəzərə çarpan gələnlərdir. Homojen laylı mühitlər üçün səth dalğalarının iki əsas növü olacaq: Rayleigh dalğaları və Sevgi dalğaları, müvafiq olaraq hər dalğa ilə əlaqəli müvafiq hərəkət növlərini müalicə edən Lord Rayleigh və A.E.H. Love-ın şərəfinə adlandırılmışdır.
Seysmik kəşfiyyatda müşahidə olunan səthi dalğaların da intensivliyi mühüm dərəcədə KSZ-nın uducu təsiri ilə sıx əlaqədardır. Yüksək tezlikli səthi dalğalar, demək olar ki, öz qaçış yolunun hamısını KSZ-nın daxilində qət edir.
Bununla əlaqədar mənbədən uzaqlaşdıqca onların intensivliyi zəif uducu mühitlə müqayisədə çox böyük sürətlə aşağı düşür. KSZ-nın mövcudluğu çox vaxt səthi dalğaların sürətlə zəifləməsinə və rəqslərin görünən periodlarının artmasına səbəb olur.
Elə hallara rast gəlinir ki, səthi dalğaların intensivliyi partlayıcı maddənin yerləşmə dərinliyi artdıqca yüksəlir və ya eyni zamanda müxtəlif kiçik sürətlərə malik bir neçə dalğa qeyd olunur. Bütün bunlar ona dəlalət edir ki, səthi dalğaların yazılışlarda peyda olması yalnız hava-yer sərhədi ilə deyil, həm də mühit daxilindəki kəskin sərhədlərlə də əlaqədar ola bilər.
Səthi dalğaların intensivliyi hətta yüksək tezlikli süzgəclərə malik gücləndiricilərin çıxışında çox yüksək olub, əks olan dalğaların intensivliyini keçə bilər. Səthi dalğaların müxtəlif sönmələrə malik olması mümkündür: bəzən onlar mənbədən 300-400 m, digər hallarda isə 1000 m məsafədə sönürlər. Səthi dalğaların impulslarının uzunluqları da geniş hüdudlarda dəyişirlər.
Çox vaxt onlar kiçik zolaq daxilində seysmoqramları elə bil kəsib keçirlər, lakin elə hallar da olur ki, seysmik yazılış intervallarının böyük bir hissəsini örtən, zəif sönən (zamanda uzanmış) dalğalar müşahidə olunurlar. Bəzən səthi dalğalar kifayət qədər alçaq tezlikli olmurlar ki, bu da onların fonunda əks olan dalğaları ayırıb öyrənməyi xeyli çətinləşdirir.

Diqqətiniz üçün təşəkkürlər!