Sh. Sh. Shodmonov

multiplikator.
«Baza-multiplikator» modeli pul massasining mustaqil xarakteri 
haqida monetaristik tezisni asoslashda muhim rol o‘ynaydi. Masalan, 
1875—1960-yillarda AQSHda ikki xulq-atvor koeffitsientlari (naqd pul 
va zaxira) va bazaning o ‘zgarishini tahlil qilib, F. Keygan (m one­
tarist), shunday xulosaga keldiki, pul massasi o ‘zgarishining 9/10 qismi 
bazadagi o'zgarishlar bilan va faqat 1/10 qismi boshqa sabablar bilan 
izohlanadi. Zaxira bazasining o'ziga keladigan boMsak, baholarga ko'ra, 
uning 1914- yilgacha bo‘lgan o ‘zgarishlari asosan oltin zaxirasining 
tebranishi bilan, FZT yaratilgandan so‘ng — federal zaxira banklarining 
davlat qimmatli qog'ozlar portfeli o ‘zgarishlari bilan izohlanadi.
Pul massasi shakllanishining zamonaviy jarayoni o ‘ta murakkab 
bo‘lib, turli, ko‘pincha qarama-qarshi yo‘nalishlarda amal qiluvchi 
xilma-xil iqtisodiy kuchlar ta ’siri ostida bo'ladi. Zamonaviy emissiya 
mexanizmining kredit xarakteri kapitalistik xo'jalik tomonidan kuchli, 
hal qiluvchi ta’sirni asoslab beradi. Kassa qoldiqlariga ehtiyoj, yakuniy 
hisobda, to ‘lov vositalari zaxiralarini shakllantirishda asosiy o'ringa 
ega bo‘ladi.
Biroq faqat yakuniy hisobda. Pul chiqarishning kredit kanallari bu 
chiqaruvning xo'jaliklar talablariga to‘liq moslikni kafolatlamaydi hamda 
pul sohasidagijarayonlarning mustaqilligini bartaraf etmaydi. Zamonaviy 
pul emissiyalari apparati bozor munosabatlarining asosiy subyektlaridan 
biri bo‘lgan davlatning kuchli ta ’siri ostida bo‘ladi. Davlat pul-kivilii 
va moliya tizimidan moliyaviy resurslar tizimi va iqtisodiy faollik liolal 
ijm
ta ’sir ko'rsatish vositasi sifatida foydalanadi. Bu esa puliiiii)’ Kn-thi 
asoslariga putur yetkazadi va pul muomalasi optimal cliCBiuiliiiiudin 
buzilishiga olib keladi, inflatsiya jarayonlarining satiuliliuidtin I
hi
I
kh
aylanadi.
75

---