Sh. Sodiqova

Ta lim nazariyasi 
. , 
^ . . . . , r,,.. 
, 
, .
, . . . . ч 
nisbatan mustaqil qismi bo lib, unda о qi-
. . . 
, 
, 
tish jarayonining umumiy qonuniyatlari
maktabgacha pedago- 
, ,, , 
.. ,. 
.
.. 
. 
. . . . .
. 
. ochib beriladi. Didaktikanmg so zma-so z 
gikanmg tarkibiy qismi A .. 
... 
. . . .
. 
..
tarjimasi ta lim nazariyasi ni anglatadi.
Didaktika “grekcha” so‘zdan olingan bo‘lib, “didacticos”- o ‘rgatish, 
o‘qitish ma’nosini bildiradi. Bu atamani nemis pedagogi Volfgang 
Ratke (1571-1635) fanga kiritgan, deb hisoblanadi. Didaktika nomi 
ostida u ilmiy fanning nazariy va uslubologik asoslarini tadqiq qiladigan 
ilmiy fanni tushundi. Didaktikaning fundamental ilmiy asoslari ilk bor 
Ya.A.Komenskiy tomonidan ishlab chiqilgan. 1657-yilda u chex tilida 
“Buyuk didaktika” asarini yozdi. Didaktika nomi ostida Komenskiy 
"hammani hamma narsaga o'rgatish san’ati” deb tushundi.
Didaktika “nimaga o‘qitish?”, “nimani o‘qitish?” “qanday o ‘qitish?” 
“qayerda o‘qitish” kabi savollarga javob izlaydi. Didaktikada ta ’limni 
tashkil etishning umumiy masalalari, о‘qitish jarayonining mohiyati, ta’- 
limning mazmuni, о ‘qitish qonuniyatlari, о ‘qitish tamoyillari, uslublari, 
uning tashkiliy shakllari yoritiladi.
0 ‘qitish jarayoni pedagogning o‘rgatuvchilik faoliyatini va ta’lim 
oluvchilarning maxsus tashkil etilgan bilish faoliyatini o‘z ichiga oladi. 
Shu o‘rinda bu jarayonlarning tahliliga e’tibor qarataylik. Ta’limda 
pedagogning boshqaruvchilik roli o‘z kasbining ijtimoiy asoslaridan kelib 
chiqib, ajdodlarining boy tajribasini, insoniyatning asrlar davomidagi bi­
lish, mehnat, muloqot, umumiy aloqalar, estetik hamda axloqiy qarashlar 
jarayonida qo‘lga kiritgan yutuqlarini egallashni shart qilib qo‘yadi.
Bularning barchasi pedagogning ta’limiy, tarbiyaviy, rivojlantiruvchi 
vazifalarini amalga oshirishida o‘z aksini topmog‘i lozim. Ana shu 
asosdan kelib chiqib aytish mumkinki, ta’lim jarayonida pedagog ta’lim 
oluvchilariga qo‘lga kiritilgan bilimlami o‘rgatadi. 0 ‘quv faoliyatida 
ulami ko‘nikma va malakalar bilan qurollantiradi. Shu bilan bir paytda u 
ta’lim oluvchilarda dunyoqarash va axloq normalarini hosil qiladi, qizi­
qish va qobiliyatlarni shakllantiradi, ularning bilish faolligini oshiradi.
193

---

Pedagogning faoliyati ta’lim oluvchi shaxsining maqsadga muvofiq 
shakllanishiga katta imkoniyatlar ochib beradi. Yanada aniq qilib aytsak, 
butun mashg‘ulot jarayonini rejalashtiradi, ushbu jarayonda ta ’lim oluv- 
chilar bilan birgalikdagi faoliyatni tashkil etadi. Ta’lim oluvchilarga qiyin- 
chiliklarni yengib o‘tishda yordam beradi hamda ularning bilimlarini va 
butun ta Tim jarayonini tashxis qiladi. 0 ‘z navbatida ta ’lim oluvchilaming 
faoliyati m ashg'ulot jarayonida o‘rganishga, bilim, ко‘nikma hamda ma- 
lakalarni egallashga, o ‘zini jamiyatga foydali faoliyatga tayyorlashga 
y o‘naltiradi. Ta’lim jarayonida ta’lim oluvchilaming faoliyati ko‘p qirrali 
yo'nalgan harakatni ifodalaydi va bu harakat bilishga doir vazifalarni hal 
qilishda ularga katta yordam beradi.
. 
. 
Didaktikaning asosiy kategoriyalariga ta’-