Sh. Sodiqova

Jah on m am lak atlari 
Mamlakat hayotining barcha jabhalarida,
ta'lim tizim id a m aktab 
s^ u j um la^ an uning taraqqiyotida uzluk- 
. . . . . .
siz ustuvor soha - mustaqillik ruhi sing-
gac a ta lim ning tutgan 
jjjnlgEin ^ eng qam rovli islohotlar xalq
0 r n i
ta iim ig a ham tobora chuqurroq kirib bor-
moqda. B u islohotlardan k o 'z d a tutilgan m aqsad - ta ’lim sam aradorligini 
oshirish, mazmunini yaxshilash, pirovard natijada uni jam iyat ijtimoiy- 
iqtisodiy, ilmiy-m a’rifiy rivojlanishiga xizm at qildirishdan iborat.
Ta’lim samaradorlik mezoni uning xalqaro standartlar talablariga ja ­
vob berishi bilan belgilanadi. Ta’limning ilk va shaxs rivojlanishidagi m u­
him bosqichi b o ig a n m aktabgacha ta ’lim tizimini ham zamon talablari 
darajasida tashkil etish m uhim masalalardan biri hisoblanadi. Buni amalga 
oshirish uchun esa jahon mamlakatlari, ayniqsa, rivojlangan davlatlar ta ’­
lim tizimi va ulardagi muaffaqiyat va kamchiliklami tahlil etish samarali 
natija beradi. Jahon mamlakatlari m aktabgacha ta iim tizimining boy taj-
27

---

ribalarini o ‘rganish orqali o ‘zimizning maktabgacha ta’lim tizimim iz yuk- 
salishi uchun kerakli bo'lgan tajribalarni ham egallab boramiz.
Am erika boy m am lakat. Lekin bu m am lakatda bolalar uch yoshga 
to'lgunlaricha onalarga turli moddiy im tiyozlar berish k o ‘zda tutilmagan. 
Farzandlarni qarab uyda o ‘tiradim i yoki enaga yollab ishga tushadilarm i, 
bu - onalarning ishi. Enaga yollash oila uchun haftasiga 200 dollardan 
kam ga tushm aydi. B u m am lakatda 30 - 40 bolaga m o ‘ljallangan, dav­
lat tasarrufidagi m aktabgacha ta 'lim m uassasalari mavjud. Ular enaga 
yollashdan biroz arzonroqqa tushadi. Bu m aktabgacha ta ’lim m uassasa­
larida ham bolalar yoshlariga qarab turli guruhlarda tarbiyalanadilar, ulai- 
ga tarbiyachi m utaxassis qaraydi, ular ovqatni tayyorlab beradi, turli q o ‘- 
shiqlar, she’rlar o'rgatadi, quvnoq o ‘yinlar uyushtiradi. Ammo har kim 
o ‘z uslubiga m uvofiq ishlaydi, um um iy qoidalar, o ‘quv dasturlari joriy 
qilinmagan. A m erikada m aktabgacha ta ’lim m uassasalarining xususiylari 
ham bor. Lekin Yaponiyadagidek rivojlangan emas. A m erikada xususiy 
m aktabgacha ta ’lim m uassasalari endigina davlat tasarrufiga kiritilib 
borilmoqda.
Iqtisodiy qudrati jihatidan Yaponiya jahonda A m erika Q o‘shma 
Shtatlaridan keyin ikkinchi o ‘rinda turadi. Jahonning k o ‘zga ko'ringan 
ruhshunoslari va iqtisodchilari Yaponiya rivoj lanishidagi bu ulkan par- 
vozni m am lakatda ta ’lim tizimlari taraqqiyotiga berilgan yuqori daraja- 
dagi e ’tibor samarasi, deya qayd etadilar. Yaponiyada ta ’lim ning m aktab­
gacha ta ’lim m uassasasida olib boriladigan bosqichiga 3-5 yoshli bolalar 
qabul qilinadi. B olalar yosh xususiyatiga m uvofiq ravishda 3,2,1 yillik 
ta ’lim kurslariga jalb qilinadilar. Yaponiyada m aktabgacha ta ’lim m uas­
sasalarining 59,9 foizi xususiydir. 40.1 foizi esa m unitsipial(tum an) ken- 
gashlari tasarrufida, qolgan 0,3 foizi davlat tasarryfida.
Fransiya ta ’lim tizim ining dastlabki bosqichini m aktabgacha tarbiya 
tashkil etadi. Bu bosqichni '‘O nalar m aktabi” deb ham yuritiladi. B undan 
k o ‘zlangan asosiy m aqsad bolalarning m aktabdagi sharoitini uy sharoiti 
bilan yaqinlashtirish, ularda oiladagidekiliq m unosabatni shakli anti- 
rishdan iborat. Ularni m ustaqil holda ham, m aktablarning boshlang‘ich 
sinflari bazasida ham tashkil etilgan. Fransiya ta ’limida bolalarning 
go'daklik chog‘idanoq m aktabda o ‘qitish uchun tayyor holda olib kelish 
g ‘oyat m uhim m asala hisoblanadi. Bu bosqichda tarbiyalanuvchilar 
quyidagicha tabaqalashtirilgan:
28

---

>
K ichik guruh 2 yoshdan 4 yoshgacha
>
0 ‘rta guruh 4 yoshdan 5 yoshgacha
^
K atta guruh 5 yoshdan 6 yoshgacha
5 -6 yoshlilar m aktabga tayyorlov guruhi b o iib , ularni m aktabga 
tayyorlash uchun alohida dastur va darsliklar mavjud.
M aktabgacha ta ’lim tizimi Germ aniya ta ’lim tizim ida m uhim bosqich 
hisoblanadi. U ning 100 yildan ortiq tarixi bor. Bu m am lakat m aktabgacha 
ta ’lim tizim i barcha G erm aniya elatiga kiruvchi xalqlar uchun ham
umumiydir. Ta’kidlash kerakki, garchi m aktabgacha t a i i m m uassasalri 
ta iim n in g quyi bosqichi hisoblansada, lekin u davlat ta ’lim tizimi tarki- 
biga kiritilm agan. Germ aniya m aktabgacha t a i im m uassasalarida odatda 
bolalar tushgacha tarbiyalanadilar. Kunning ikkinchi yarm ida esa uyda, 
oilada b o iad ilar. Lekin ota-onalar sharoitidan kelib chiqib kuni uzaytiri- 
Igan m aktabgacha ta iim m uassasalari ham tashkil etilgan.
M aktabgacha ta iim qaysi davlatda olib borilishidan qat’iy nazar 
barchasi bolalar kam oloti uchun yo'naltirilgan b o iib , bizning kelajagi- 
m iz b o ig a n bolalarni t o 'g i i tarbiyalash y o iid a qilingan ulkan ishdir.