Shakllantirishning psixologik omillari

 
 
Academic Research, Uzbekistan 385  www.ares.uz 
bilan ta’lim tizimini isloh qilishning hozirgi bosqichida o’qituvchi va o’quvchi 
o’rtasidagi munosabatlarning adekvat modelini qurish uchun o’quvchi individual 
xususiyatlarini tahlil etishga yanada sinchkovlik bilan yondashish talab etiladi. 
Qayd etilgan muammolarni tadqiq etish qator shart-sharoitlarga bog’liq. 
Avvalo, ta’limda o’quvchilar maqomini yangilash, ularni ta’lim jarayonining faol 
subyektiga aylantirish ehtiyoji tug’iladi. Binobarin, bu masala muammoning 
ikkinchi tomoniga, ya’ni o’quvchining ta’lim jarayoni subyektiga aylanish istagi va 
ehtiyojiga ham bog’liq. Aynan, ana shunday ehtiyojni ularda paydo etish, ya’ni 
o’quvchini o’quv-biluv faoliyatiga motivlashtirish bugungi kunning eng dolzarb 
muammolaridan biri bo’lib qolmoqda.
 
ADABIYOTLAR TAHLILI VA METODOLOGIYA
Boshlang’ich sinf o’quvchilari motivlari sohasini o’rganishga oid anchagina 
ilmiy tadqiqot ishlari olib borilishiga qaramay, motivlar sohasining korellyasiyasi 
muammolari hali ham yetarli darajada o’rganilmaganligi sezilmoqda. 
Keyingi yillarda o’zbek pedagog olimlari tomonidan ham o’quvchilar 
o’quvbiluv faoliyatini tadqiq etishga oid qator keng qamrovli didaktik tadqiqotlar olib 
borildi. Shunday ishlar qatoriga O.Roziqov, K.Zaripov, N.Ortiqov, B.Adizov,
R.Safarova, R.Asadova, U.Musayev, H.Nazarova, G.Najmiddinova, A.Hamroyev
kabi olimlarning izlanishlarini kiritish mumkin. Garchand, bu ishlarda o’quv-biluv 
faoliyatining turli qirralari yoritilgan bo’lsada, ularda o’quv-biluv faoliyatini 
motivlashtirishning 
ayrim 
masalalari 
bayon 
qilingan, 
xolos. 
Chunonchi,
R.Safarova o’quvchilarning amaliy faoliyati til materiallarini o’zlashtirish 
ehtiyojiga ko’ra boshqarilishi zarurligi xususida fikr yuritgan. U o’quvchilarning 
qiziqishi, faolligi oshirilgan sari amaliy faoliyati ham rivojlana borishini
ta’kidlagan. 
K.Zaripov 
esa 
o’qituvchilar 
malakasini 
oshirish 
tizimida 
o’quvchilarning bilish faoliyatini boshqarish komponentlarini ajratib ko’rsatadi. 
N.Ortiqov o’quvchilar faoliyatida qiziqish, intilish, maqsad, ishonch kabi qator 
xarakterli xususiyatlarni ajratadi. Bular faoliyatning mahsuldorligi va yo’nalishini
belgilaydi. O.Roziqov o’quv topshiriqlarida mazmun, maqsad, vazifa, usulni 
ularning invariantlari sifatida ajratgan. U o’quv topshiriqlari invariantlarini 
o’quvchilarning o’quv-biluv faoliyatini tashkil etish, boshqarish vositasi sifatida
asoslagan edi. B.Adizov boshlang’ich ta’limni ijodiy tashkil etish orqali, 
A.Hamroyev esa boshlang’ich sinf ona tili ta’limi sharoitida o’quvchilarning 
o’quv-biluv faoliyatini kuzatib, uni an’anaviy ta’lim metodikasidan farqli o’laroq, 
ijodiy tashkil etish natijasida o’quvchilarning o’quv-biluv faoliyatiga rag’bati, 
layoqati va qiziqishi oshirilishi mumkinligini asoslab beradilar. G.Najmiddinova
tadqiqotlarida o’quvchilarning o’quv-biluv faoliyatini shakllantirish masalalariga 
alohida yondashilib, o’quv materiali va uning ustida ishlash orqali o’quvchilarda 

---