Shamol energiyasi

V

ўрт.–шамолнинг ўртача тезлиги, м/с; 

V

i – шамолнинг оний тезлиги 

миқдорлари, м/с; n– ўлчанган оний тезликларнинг сони. 

Vaqtning  uzoq  davri  (oy,  yil)  uchun  shamolning  tezligi  to‘g‘risidagi  ma’lumotlar, 

joylardagi meteostansiyalarning kuzatuvlari asosida olinadi. Bir kunda bir necha bor 

o‘lchangan  shamolning  tezligiga  asosan  o‘rtacha  bir  kunlik,  o‘rtacha  oylik  hamda 

---

ko‘p yillik davr uchun shamolning o‘rtacha yillik tezliklari jadvallari tuziladi. 

Yer  yuzasi  va  (okean,  dengiz  va  daryolar)  suv  yuzasidagi  shamolning  tezligini 

aniqlash uchun odatda Bofort shkalasidan foydalaniladi (1-jadval).  

Shamolning  asosiy  energetik  xarakteristikalaridan  biri  bo‘lgan  tezligini  o‘lchash 

uchun  anemometr  (Grekcha  «anemometr»  so‘zi-«anemo»-  shamol,  «metr»-

o‘lchayman) asboblari qo‘llaniladi. shamol tezligini o‘lchovchi asboblar ikki guruhga 

bo‘linadi.  

1.Ko‘rsatuvchi  anemometrlar-shamolning  oniy  tezligini  ko‘rsatuvchi  asboblar. 

2.Anemometr  integratorlar-ma’lum  vaqt  oralig‘ida  shamolning  o‘rtacha  tezligini 

beruvchi  asboblar.  Hozirgacha  ularning  orasida  ko‘rsatuvchi  anemometrlar-doskali 

(flyu-gerli)  anemometr,  qo‘lda  ishlatiladigan  induksion  anemometr    va 

anemorumbometr  hamda anemometr integratorlar - qo‘lda ishlatiladigan yarim sharli 

anemometrlardan ko‘p foydalanilgan. 

Hozirgi  kunda  ilm-fanning  taraqqiyoti  natijasida  ishlatish  qulay,  o‘lchamlari 

kichik  va  chiroyli  dizayndagi  anemometrlar  yaratilib,  ulardan  muvaffaqiyatli 

foydalanilmoqda.  Ishlash  prinsipi  bo’yicha  bunday  anemometrlar  quyidagi  turlarga 

bo‘linadi: 

 

• 

pallali anemometrlar; 

• 

parrakli anemometrlar; 

• 

issiqlik anemometrlari; 

• 

ultratovushli anemometrlar. 

Quyida mana shunday anemometrlarning bir nechasini qarab chiqamiz. 

  

 

                     a)                                     b)                            c)                                               d)    

1-rasm. Shamol tezligini o‘lchovchi asboblar: 

a-doskali  (flyugerli)  anemometr:  1-o‘q;  2-metall  doska;  3  -  sakkiz  shtift-  (metall  o

(

zakchali)li 

sektor; 4 - shtok; 5 –shamol yo‘nalishini ko‘rsatuvchi; 6-tutqich. b- qo‘lda ishlatiladigan induksion 

 

---

anemometr; c-shamolning tezligi va yo‘nalishi datchiklari bloki - elektr energiyasida ishlaydigan 

anemorumbometr;  g-  qabul  qiluvchi  o‘lchov  asbablari;  d-Shamolning  o‘rtacha  tezligini  o‘lchovli 

yarim sharli qo‘lda ishlatiladigan anemometr. 

 

Eng  sodda  konstruksiyali  anemometrlardan  biri,  1846  yilda  Arma  observatoriyasi 

doktori Robinson tomonidan yaratilgan pallali anemometrlardir. Vertikal o‘q atrofida 

aylanadigan rotorga maxsus simlar orqali mahkamlangan yarim sferik shar shaklidagi 

pallalar yig‘indisiga pallali anemometrlar deyiladi. Ushbu anemometrlar uch va to‘rt 

pallali bo‘lishi mumkin.  

Quyida  mana  shunday  anemometrlarning  bir  nechasini  qarab  chiqamiz.  Eng  sodda 

konstruksiyali anemometrlardan biri, konstruksiyasiga nisbatan shamol tezligi qo‘lda 

foydalaniladigan 

yoki 

yordamchi 

elektron 

induksiyali 

taxeometr 

asbobli 

anemometrlarda  aniqlanadi.  Berilgan  vaqt  ichida  pallalarning  aylanishlar  soni  va 

ularga  mos  maso-fa  hisoblanib,  hisoblangan  masofani  vaqtga  bo‘lish  yordamida 

shamolning  tezligi  aniqlash  qo‘lda  foydalaniladigan  anemometr  yordamida  amalga 

oshiriladi.  Elektron  induksiyali  taxeometr  asbobli  anemometrlar  esa,  to‘g‘ridan 

to‘g‘ri shamol tezligini ko‘rsatadi. 

 

 

 

 

 

 

 

                                  2-rasm. Parrakli anemometrlar 

 

 

 

 

 

 

 

 

3-rasm. Issiqlik, ko’p funksiyali raqamli va cho`ntak anemometrlari 

      

1-jadval