Shaxs psixologiyasi



Yüklə 403,84 Kb.
Pdf görüntüsü
səhifə6/17
tarix29.12.2021
ölçüsü403,84 Kb.
#48410
1   2   3   4   5   6   7   8   9   ...   17
shaxs pisixologiyasi

Biogenetik  konsepsiyaga  ko‘ra  inson  shaxsining  taraqqiyoti  biologik 

faktor, ya’ni nasliy faktor bilan belgilanadi. Bu konsepsiyaga ko‘ra, odam psixik 

faoliyatining  shakllarigina  emas,  balki  bu  faoliyat  mazmuni  ham  go‘yo 

tug‘ilishidan  peshonasiga  yozib  qo‘yilgan,  odamning  psixik  taraqqiyot 

bosqichlari  va  ularning  yuzaga  kelish  tartiblari  avvaldan  belgilangan  bo‘ladi. 

Biogenetiklar  pedagoglardan  bolada  taqdir  yo‘li  bilan  qanday  shaxsiy  sifatlar 

yuzaga  kelishini  bilib  turishni,  lekin  ularning  yuzaga  kelishiga  qarshilik 

qilmaslikni, aksincha yordam berishni talab qiladilar.  

 Mazkur  konsepsiya  namoyondalaridan  Zigmund  Freyd  bo‘lib,  uning 

ta’limotiga  ko‘ra,  shaxsning  barcha  xatti-harakatlari,  xulqini  tabiiy  instinktlar, 

xususan, jinsiy (seksual) mayliga (libido) bog‘liq, deb izohlaydi. Psixoanalitika 

maktabi  asoschisi  Z.Freyd  ko‘p  yillik  tadqiqotlari  natijalariga  asoslanib,  odam 

shaxsi va psixikasining bir-biriga uzviy bog‘liq bo‘lgan 3 ta psixologik tuzilma, 

yani  id,  ego  va  super-ego  mavjudligini  ta’kidlaydi.  “Id”  —  bu  instinktlar  ya’ni  

“U” deb nomlanib, ongsizdir. “Ego” — bu “Men” bo‘lib, u esa onglidir. “Super-

ego”,  ya’ni  “Oliy-Men”  —  bu  odamni  o‘rab  turgan  muhit,  jamiyat,  din, 

madaniyat,  tarbiya  deb  izohlaydi.  “Super-ego”  inson  xulq-atvorini  “tepadan” 

nazorat  qilib,  “Id”  hoxish  –  istaklari,  jinsiy  mayllarini  amalga  oshirishga 

to‘sqinlik  qiladi.  “Id”  doimo  “Men”  va  “Super-Men”  bilan  murosasiz  faoliyat 

ko‘rsatadi,  chunki  ular  “Id”ni  doimo  nazorat  qilishga  intiladi.  “Id”  kuchli 

energiyaga  ega  bo‘lsa-da,  “Men”  uni  ong  ostidan  suzib  chiqishiga  yo‘l 

qo‘ymaydi.  “Id”  ning  doimo  istaklari  nazorat  ostida  bo‘lganligi  bois,  u 




tajovuzkordir.  “Men”  nazoratni  to‘la  qo‘lga  olgunga  qadar  instinktlar  go‘yoki 

odamning  hayot  tarzini,  ya’ni  xulq-atvorini  belgilab  bergan.  “Men”ning 

rivojlanishi  odamning  hayot  tarzini  o‘zgartirib  yuboradi  va  uning  xulq-atvorini 

nazorat  ostiga  oladi.  Shunga  qaramasdan  psixoanalitiklar  “Id”  ga  odamning 

hayot  tarzini  belgilab  beruvchi  asosiy  manba  sifatida  qarashadi.  “Id”  katta 

energiya  egasi  bo‘lsada,  u  o‘zgarmasdir,  “Men”  esa  rivojlanib  boradi.  Odam 

boshqa jonzotlardan aql-zakovatning, ya’ni ongning borligi bilan farq qiladi. 

Demak,  ong  -  bu  “men”  demakdir.  Agar  odam  faqat  “Id”  ga  bo‘ysunib 

yashaganida  edi,  uning  yashash  tarzi  hayvonlarnikiga  o‘xshab  qolardi. 

Vaholanki,  odam  faoliyati  ongli  jarayondir  va  u  o‘z  xatti-harakatlarida  ham 

asosan  ongga  tayanadi.  Insonni  o‘z  “Men”ini  jazolanishi,  jarohatlanishi,  uyalib 

qolishi,  munosabatning  muhim  qatnashchisi  bo‘lishga  moyillikni  yo‘qotib 

qo‘yishi,  jiddiy  oqibatlar  sababchisi,  odam  o‘zi  uchun  qadrli  insonni  yo‘qotib 

qo‘yishi  qo‘rquvi  har  doim  xavotirga  soladi  va  ular  nevrotik  buzilishga  sabab 

bo‘ladi.  Z.Freyd  talqiniga  ko‘ra  shaxs  ushbu  xavotirni  pasaytirish  va  ijtimoiy 

muhitga adaptatsiya qilish, nevrotik holatni oldini olish uchun bir qancha himoya 

mexanizmlaridan foydalanadi.  


Yüklə 403,84 Kb.

Dostları ilə paylaş:
1   2   3   4   5   6   7   8   9   ...   17




Verilənlər bazası müəlliflik hüququ ilə müdafiə olunur ©azkurs.org 2024
rəhbərliyinə müraciət

gir | qeydiyyatdan keç
    Ana səhifə


yükləyin