TERMIZ IQTISODIYOT VA SERVIS UNIVERSITETI PEDAGOGIKA VA IJTIMOIY FANLAR FAKULTETI BOSHLANG’ICH TA’LIM YO’NALISHI 1-BOSQICH 2-22 GURUH TALABASI QULBOSHOVA ULJAMOLNING PSIXOLOGIYA FANIDAN TAYYORLAGAN TADIMOTI
Gerontopsixologiya
Gerontopsixologiya (yun. geron —qari, keksa va psixologiya) —gerontologiya va yosh psixologiyasi sohasi. Umumiy psixologiya vositalari hamda usullaridan foydalanib, keksalar ruhiyati va feʼlining oʻziga xos xususiyatlarini oʻrganadi. Garchi olimlar kishilarda keksayish tufayli paydo boʻladigan ruhiy xususiyat va oʻzgarishlarga avvaldan qiziqib kelsalarda, G. alohida fan sohasi sifatida 20-asrning 2-yarmidagina shakllana boshladi. Uning vujudga kelishiga ijtimoiy omillar:
keksalar sonining koʻpayishi, ularning ish layoqati va turmush sharoiti masalalari sabab boʻldi. G. kari kishilardagi umumfiziologik va psixofizik xususiyatlar bilan ularning hatti-harakatlari, feʼlining psixologik xususiyatlari oʻrtasidagi aloqadorlikni, shaxs faoliyati va b. omillar bilan bogʻliq oʻzgarishlarni oʻrganadi. G.ning umumiy vazifasi —kishilarning qariganda ham bardam, tetik yashashiga yordam beradigan vositalarni izlab topishdir.
Umumiy psixologiya vositalari hamda usullaridan foydalanib, keksalar ruhiyati va feʼlining oʻziga xos xususiyatlarini oʻrganadi. Garchi olimlar kishilarda keksayish tufayli paydo boʻladigan ruhiy xususiyat va oʻzgarishlarga avvaldan qiziqib kelsalarda, gerontopsixologiya alohida fan sohasi sifatida XX asrning II yarmidagina shakllana boshladi.
Gerontopsixologiya fani asoschisi Stenli Xoll hisoblanadi. XX asrning II yarmida jamiyatda keksalar soni ko`p bo`lib, ularning ijtimoiy hayotdagi roli ortib borgan. Bu esa “aholining qarishi”deyiladi. Aynan keksalik davrida inson organizmining jismoniy zaifligi va sog`liqning yomonlashuvi natijasida ruhiyatda ham o`zgarishlar kuzatiladi.
Gerontopsixologiya fani asoschisi Stenli Xoll hisoblanadi. XX asrning II yarmida jamiyatda keksalar soni ko`p bo`lib, ularning ijtimoiy hayotdagi roli ortib borgan. Bu esa “aholining qarishi” deyiladi. Aynan keksalik davrida inson organizmining jismoniy zaifligi va sog`liqning yomonlashuvi natijasida ruhiyatda ham o`zgarishlar kuzatiladi.
Uning vujudga kelishiga ijtimoiy omillar: keksalar sonining koʻpayishi, ularning ish layoqati va turmush sharoiti masalalari sabab boʻldi. Gerontopsixologiya qari kishilardagi umumfiziologik va psixofizik xususiyatlar bilan ularning xatti-harakatlari, feʼlining psixologik xususiyatlari oʻrtasidagi aloqadorlikni, shaxs faoliyati va boshqa omillar bilan bogʻliq oʻzgarishlarni oʻrganadi.
Gerontopsixologiyaning umumiy vazifasi —kishilarning qariganda ham bardam, tetik yashashiga yordam beradigan vositalarni izlab topishdir.
Uning vujudga kelishiga ijtimoiy omillar: keksalar sonining koʻpayishi, ularning ish layoqati va turmush sharoiti masalalari sabab boʻldi. Gerontopsixologiya qari kishilardagi umumfiziologik va psixofizik xususiyatlar bilan ularning xatti-harakatlari, feʼlining psixologik xususiyatlari oʻrtasidagi aloqadorlikni, shaxs faoliyati va boshqa omillar bilan bogʻliq oʻzgarishlarni oʻrganadi.
Geroatriya- klinik tibbiyotning keksalarga xos kasalliklarini o`rganadigan hamda ularning oldini olish va davolash usullarini o`rganadigan fan sohasi.
Gerofarmokologiya - dori-darmonlar va ularning tarkibini keksaygan organizm uchun moslashtirish.
Gerogigiyena - katta yoshli kishilar gigiyenasi haqidagi soha.
Invalutsiya - o`sishdan orqaga qaytish.
Geteroxronlik - bir xil yoshdagilarda ruhiy jarayonlarning turlicha namoyon bo`lishi.
Keksayish davri 61 yoshdan 74 yoshgacha bo`lgan davrni o`z ichiga oladi. Bu yoshdagi kishilar shaxslararo munosabatlarda boshqa yoshdagi kishilardan ajralib turadi. Ularni shartli ravishda ikki guruhga bo`lish mumkin:
Keksalik davri 75-90 davrlarni o`z ichiga oladi. Keksalar jismoniy va aqliy faollikka moyil hamda passiv turmush tarziga ko`nikkan qariyalar guruhiga ajratish mumkin. Biologik qarish, psixik jarayonlar, holatlar, xususiyatlar va xatti-harakatlarda keskin o`zgarishlarni vujudga keltiradi. Sezgi organlari zaiflashadi, asab tizimi kuchsizlanadi. Ma`lumotlarni qabul qilish, ularni qayta ishlash, mohiyatini anglash hamda ongni biror bir obyektda uzoq muddat ushlab turish qiyinlashadi.
Keksalik davri 75-90 davrlarni o`z ichiga oladi. Keksalar jismoniy va aqliy faollikka moyil hamda passiv turmush tarziga ko`nikkan qariyalar guruhiga ajratish mumkin. Biologik qarish, psixik jarayonlar, holatlar, xususiyatlar va xatti-harakatlarda keskin o`zgarishlarni vujudga keltiradi. Sezgi organlari zaiflashadi, asab tizimi kuchsizlanadi. Ma`lumotlarni qabul qilish, ularni qayta ishlash, mohiyatini anglash hamda ongni biror bir obyektda uzoq muddat ushlab turish qiyinlashadi.
