Шмишек тест – саволномаси ёрдамида ўсмирларнинг характер акцентуациясини аниқлаш

2	3		4		5		6		7		8		9
10
1	1	-5	1	21	1	4	0	8	1	3	1	10	0	7	1	6	1	22	1
2	1	16	1	-30	0	14	0	20	1	9	0	-12	1	15	0	18	1	32	0
11	0	27	1	43	1	17	1	31	1	13	0	24	0	19	1	28	1	54	1
23	1	38	1	44	0	26	0	41	1	-25	1	34	0	29	0	40	1	76	1
33	1	49	0	-53	0	-36	1	42	1	35	0	37	1	-51	0	50	0
45	0	60	1	-65	0	39	1	52	0	47	0	-46	1	63	1	62	0
55	0	69	0	75	0	48	1	64	1	57	1	56	1	66	0	72	1
77	1	71	0	87	0	58	1	74	1	-59	0	67	0	73	1	84	0
		82	1			61	0			70	1	68	1	85	1
						80	0			79	0	78	0	88	1
						83	0					81	1
						86	1
savol	Jami:5	savol	Jami:6	savol	Jami:2	savol	Jami:6	savol	Jami:7	savol	Jami:4	savol	Jami:6	savol	Jami:6	savol	Jami:5	savol	Jami:3

SHkala rakami	Aksentuatsiya tiplari	Koeffitsiyent	Birlamchi ballar	Aksentuatsiya ko’rsat-kichi birlamchi ballar-ning koffitsiyentiga ko’paytirilgani
1	Gipertim	3	5	15
2	Xavotirlanuvchi	3	6	18
3	Distim	3	2	6
4	Rasmiy	2	6	12
5	Qo’zg’aluvchan	3	7	21
6	Emotiv	3	4	12
7	Rigid	2	6	12
8	Namoyishkor	2	6	12
9	Sikloid	3	5	15
10	Ekzaltr	6	3	18

 

 

 

Aksentuallashgan xususiyatlarning o’zaro birgalikdagi kelishi K.Leongard nazariyasiga asoslangan holda maxsus analiz qilinadi. K.Leongardning aksentuatsiya tiplari insonlarning tevarak-atrofdagilar bilan qanday muloqot qilishlarini aniqlashga xizmat qiladi va o’zgacha (A.E.Lichkoning xarakter  aksentuatsiyasi tiplaridan farqli o’laroq) mustaqil xarakter tiplarini taklif qiladi.

 

1. Gipertim tip.

  Bu tipdagi insonlar juda muloqatchan, so’zamol, mimika, pantomimika va jestlarga juda boy bo’ladi. Ular oiladagi va ish joyidagi burchlariga ma’suliyatsizligi tufayli atrofdagilar bilan kelishmovchilikka boradilar. Ushbu tipdagi odamlar boshqalar bilan bo’ladigan kelishmovchiliklarni o’zlari keltirib chiqaradilar, ana shunda atrofdagilar tanbeh berishsa, xafa bo’ladilar. Ularning ijobiy tomonlari harakatchan, biror bir faoliyatga chanqoq, tashabbuskor. Salbiy xususiyatlari: yengiltabiat, yengil xulq- atvorga moyil, o’ta asabiy, o’z ma’suliyatlariga jiddiy munosabatda bo’lmaydilar.

·        Xavotirlanuvchan tip.

Bu tipdagi insonlar muloqotga kirishimsiz, bo’sh, o’ziga ishonmaydigan, ma’юs kayfiyatda юruvchilardir. Juda kam holatda atrofdagilar bilan kelishmovchilikka boradilar va unda passiv ishtirok etadilar. Kelishmovchilik holatlarida o’zlariga tayanch va yordam qidiradilar, chunki ular shunga muhtoj bo’ladilar. Ko’pincha ularda do’stlik, o’z-o’zlariga tanqidiy ko’z bilan qarash kabi ijobiy xususiyatlari bilan ko’zga tashlanadilar. Lekin o’zini-o’zi himoya qila olmaganligi tufayli «itning keyingi oyog’i» bo’lib юradi. Bunday odamlar hazil uchun manba bo’lib hisoblanadi.

·         Distim tip.

Bu tipdagi insonlar muloqotga tez kirishmaydigan, kamgap, pessimistik kayfiyatning ustunligi bilan xarakterlanadilar. Ular asosan uyda o’tirishni afzal ko’radilar, atrofdagilar bilan kamdan kam holatda kelishmovchilikka boradilar, chegaralangan hayot tarzida yashaydilar. Ular o’zlari bilan do’stlashganlarni juda qadrlaydilar va ularga bo’ysinishga tayyordirlar. Ijobiy xislatlari: jiddiy, pok, vijdonli, o’ta adolatli. Salbiy xislatlari: faol emas, fikrlash qobiliyati sust, kam harakat.

                   4.Rasmiy tip.

Kelishmovchiliklarga juda kam holatlarda kirishadi, faol qatnashmaydi. Atrofdagilarga formal talablar qo’yib, xizmatda o’zini bюrokrat sifatida tutadi. SHu bilan birga sardorlikni boshqalarga osonlikcha topshiradi. Ba’zida o’ta saranjomlikni da’vo qilish bilan boshqalarning g’ashiga tegadi. Ijobiy xislatlari: pok vijdonli, saramjon, jiddiy, sinchkov, ishga umid bilan qarovchi. Salbiy xislatlari: serjahl, qog’ozboz, ezma, nasihatgo’y, o’ta rasmiyatchi.

5. Qo’zg’aluchan tip.

Bu tipdagi odamlar muloqotga kirishimsiz, ularda muloqotning verbal va noverbal turlari sust rivojlangan. Ko’pincha ular qovog’i soliq юradilar, surbetlik, janjalkashlik xususiyatlariga moyildirlar, bunga o’zlari shunday muhit yaratadilar. Jamoadagi insonlar bilan chiqisha olmaydilar, oilada hukmronlar. Emotsional turg’un holatlarda ko’pincha vijdonli, saranjom, hayvonlarni va bolalarni sevuvchidirlar. SHuningdek, emotsional qo’zg’aluvchan holatlarda serjahl, jizzaki, o’z xulq-atvorini boshqara olmaydigan xususiyatlarga egadirlar.

               6. Emotiv (o’ta hissiyotli) tip.

Bu tipdagi insonlar «yarim gapi»dan ularni tushunib oladigan, ular bilan yaxshi munosabatlar o’rnatadigan, tanlangan, tor doiradagi odamlar bilan muloqotda bo’lishni xush ko’ruvchilardir. Kelishmovchiliklarga kamdan-kam sababchi bo’ladilar va bunda passiv ishtirok etadilar. Ichlarida kek saqlaydilar. Ijobiy xususiyatlari – mehribon, hamdard, o’zgalarning muvaffaqiyatlariga sherik, o’z burchlariga o’ta sodiq. Salbiy tomonlari – o’ta hissiyotli, yig’loq.

                7. Rigid (o’zgarmas) tip.

Ushbu tip xususiyatlariga xos odamlar muloqotga o’rtacha kirishimli, nasihatgo’y, ko’pincha kam gapiradilar. Kelishmovchiliklarda ular tashabbuskor bo’lib faol qatnashishga harakat qiladilar. Bu insonlar o’zlariga talabchan. Ayniqsa, ijtimoiy adolatni chuqur his etadigan, shu bilan birga ko’ngli nozik, arazchi, shubha bilan qarovchi, qasoskordirlar. Ba’zida o’zlariga juda ishonuvchan, haqiqatgo’y, rashkchi hamdirlar, qo’l ostidagi insonlarga va yaqinlarga o’ta talabchandir.

                   8. Namoyishkor tip.

Bu tipdagi insonlar boshqalar bilan osonlikcha muloqotga kirishib ketish, sardorlikka intilish, lavozim va maqtovlarga chanqoqlik xususiyatlari bilan tez kirishib keta olish xususiyatini namoyish qila oladi, shu bilan birga ikkiюzlamachilikka moyil. Bu tipdagi insonlar o’ziga o’ta ishonuvchanliklari va o’zlarini katta tutishlari bilan kelishmovchiliklar keltirib chiqaradilar, lekin bunda faol himoya qila oladilar. Suhbatdosh uchun muloqotda yoqimli xususiyatlari: turli vaziyatlardan chiqib ketishlik, artistlik, boshqalarni o’ziga jalb qila olishlik. O’zidan itaruvchi sifatlari: egoistlik, laganbardorlik, maqtanchoklik, ishyoqmaslik.

 

                   9. sikloid tip.

Bu tipdagi insonlarning kayfiyatlari tez-tez o’zgarib turishi natijasida, atrofdagilarga bo’lgan munosabati ham o’zgaruvchandir. Ular shu paytda o’zlarini gipertimlarga o’xshab tutadilar. Ko’tarinki kayfiyatda bo’lganlarida muloqotga kirishuvchan, tushkunlik kayfiyatda muloqotga kirishmaydigan, indamas xususiyatlarga egadirlar. SHunday kayfiyatda distim tipdagilarga o’xshab ketadilar.

                   10. Ekzaltr tiplar.

Bu tipdagi insonlar muloqotga o’ta kirishimli, sergap, ko’ngilchan. Ko’pincha bunday odamlar bahslashadilar, lekin baxsni ochikdan-ochik kelishmovchiliklarga olib bormaydilar. Kelishmovchilik vaziyatlarda ham passiv, ham aktiv bo’lishlari mumkin. SHu bilan birga ular do’stlari va yaqinlariga g’amxo’r, mehribon va ularga bog’lanib qolganlar.

SHAXSLARARO MUNOSABATLAR INTERPERSONAL TASHHISINING MODIFIKATSIYALASHTIRILGAN VARIANTI

(T.LIRI - SOBCHIK)

O’smirning ijtimoiy voqelikdagi o’z-o’zini qidirish, shaxsiy xususiyatlarni aniqlash jarayoni ko’p hollarda ichki nizolarni keltirib chiqaradi. Bolaligi nihoyasiga yetgan-u, hali katta bo’lmagan inson -- o’smir uchun o’zining yangi «Meni» obrazini qidirish ancha og’riqli va davomiy kechadi.

Ularga e’tibor bermaslikka urinish o’smirning atrofdagilar bilan munosabatlari buzilishiga olib kelmaydi.

SHaxslararo munosabatlar sohasida vujudga keladigan nizolar o’smirlar tomonidan emotsional affektiv tarzda qabul qilinadi, ular barkamol shaxs kamolotiga to’sqinlik qilib, o’smirning hayotiy faoliyat samarasizligiga sabab bo’ladi.

SHaxslararo munosabatlar tashxisining (T.Liri - Sobchik) modifikatsiyalashtirilgan varianti shaxslararo va ichki ziddiyatlar strukturasini o’rganish uchun juda qulay. Empirik jihatdan isbotlanganki, o’z-o’zini baholash strukturasi (real «Men» va ideal «Men»)dagi jiddiy o’zaro nomuvofiqlik shaxsning  ichki disgarmoniyasidan darak berib, uning nizo uyg’otuvchi xulq-atvoriga sabab bo’ladi. Mazkur metodikaning qimmati shundaki, u o’z-o’zini baholash tizimidagi nomuvofiqlikni va uning xarakterini aniqlashga qodir bo’lgan yagona o’lchov asbobi ekanidadir.

Xilma-xil psixodiagnostik metodikalar orasida shaxslararo munosabatlarning interpersonal diagnostikasi anketalar va ko’p omilli so’rovnomalarning ijobiy tomonlarini o’z ichiga olganligi bilan ajralib turadi. Ushbu metodlar esa motivatsiyalangan buzilishlar va va sinaluvchining tadqiqot jarayoniga ustanovkalari ta’siridan xoli  emas.

SHaxslararo munosabatlar diagnostikasi metodi T.Liri (1969) ishlab chiqqan original variantdan asosan boshqa psixodiagnostik tadqiqotlar natijalari bilan qiyoslashda asoslab berilgan talqin bilan farqlanadi. Bundan tashqari, L.N.Sobchik tomonidan sport jamoalaridagi (1972, 1974, L.Sobchik), ishlab chiqarish jamoalari, talabalar jamoalari va boshqa turdagi kichik guruhlardagi (L.Sobchik 1986, M.Maleshina, 1986) shaxslararo munosabatlarni o’rganish jarayonida sinovdan o’tkazilgan metodikaning verbal materialini moslashtirish ishlari amalga oshirildi. Ammo metodikani qo’llash amaliyoti so’rovnoma hukmlarining ayrimlari mukammal tuzilmaganligini ko’rsatdi. Bu holat metodikani tahrirlash va moslashtirish юzasidan qo’shimcha chora-tadbirlarni amalga oshirishga undadi. SHuningdek, natijalarni qayd etish va hisoblab chiqishning o’zgacharoq qulay va tezkor usuli ishlab chiqildi.

SHaxs atrofdagilar bilan o’zaro ta’sirning dolzarblashgan jarayonidagi xatti - harakatlarida namoyon bo’lishiga asoslanib Timoti Liri empirik kuzatishlarni shaxslararo o’zaro ta’sirining 8ta  umumiy, yoki 16 ta tobora konkretlashtirilgan oktantlari – variatnlari ko’rinishida sistemalashtirgan. SHaxslararo xulq-atvor tiplariga muvofiq jami 128 ta anchagina oddiy tavsif-epitetlardan iborat so’rovnoma ishlab chiqilgan. Sifat tavsifi u yoki bu shaxslararo munosabatlar variantini aks ettiruvchi ustuvor tiplarni aniqlashni ko’zda tutadi. Oktantlarning ifodalanganlik darajasi tegishli ballar va shaxsning ma’lum tavsiflari bilan belgilanadi. Oktantlarning qutbiy tavsiflariga to’xtalib o’tamiz.

SHaxslararo munosabatlarning dastlabki (1, -2, -3, -4 -) to’rtta tipi nokonform tendensiyalar ustunligi va dezюktiv (konfliktli) ko’rinishlarga moyillik (3 - 4), fikrlarning ko’proq mustaqilligi va o’z nuqtai nazarini himoyalashda qat’iylik, liderlik va ustuvorlik tendensiyalari (1 - 2) bilan xarakterlanadi. Qolgan to’rtta (5, -6, -7, -8 -) oktant aksincha kartinani namoyon etadi: konform tendensiyalar ustunligi, atrofdagilar bilan aloqalarda kongruentlik (7, 8), o’ziga ishnomaslik, atrofdagilar fikriga yon bosish, murosaga moyillik (5,6)ni bildiradi.

Psixogrammada oktantlar berk tuzilma sifatida berilib, uning chegaralarida shaxslararo munosabatlardagi xulq-atvor uslubiga xos xususiyatlar joylashtirilgan. Ana shu shaxslararo munosabatlardagi xulq-atvor tiplariga muvofiq tarzda 128 ta sodda, turli xarakterli xususiyatlarni aks ettiruvchi epitetlar tuzilgan. Metodikaning modifikatsiyalashtirilgan variantida maxsus javob varaqasi mavjud bo’lib, unda 1 dan 128 gacha bo’lgan raqamlar shunday joylashtirilganki, har bir oktant bo’yicha ballarni hisoblash deyarli avtomatlashtiriladi.

 So’rovnoma bandlari bo’yicha o’z-o’zini baholar ekan, sinaluvchi tegishli xususiyatni o’zi uchun xos deb bilganida, javob varaqasida unga mos raqamni o’chirib quyishi, mos emas» degan fikrda bo’lsa, raqamga tegmay o’tishi kerak. Bunda quyidagicha yo’riqnoma beriladi: Sizning oldingizda insonga xos turli xususiyatlarni o’zida jamlagan so’rovnoma. Undagi har bir hukmni o’qib, so’ng u sizga, sizning o’zingiz haqingizdagi tasavvurlaringizga mos yoki mos emasligi to’g’risida o’ylab ko’ring. Agar mos deb hisoblasangiz, javob varaqasidagi tegishli raqamni «x» belgi qo’yib o’chiring, mos emas deb hisoblasangiz, javob varaqasida hech qanday belgi qo’ymang. E’tiborli bo’ling!

Sinaluvchi o’zi va o’zining dolzarb «Men» ini baholagach, unga o’z-o’zini baholash strukturasida o’zaro muvofiqlikni aniqlash uchun ideal «Men»ini baholash taklif etiladi. Bunda quyidagi yo’riqnoma beriladi: Endi siz yana o’sha so’rovnomadagi xususiyatlardan foydalanib, ideal «Men»ingizni, ya’ni siz intiladigan, siz talpinadigan, siz o’shanday bo’lishni xohlaydigan «Men»ni baholang. Har bir xususiyat ideal «Men»ingizga xos yoki xos emasligiga muvofiq (bu xususiyat sizning real «Men»ingizga ham xos yoki xos emas bo’lishi mumkin) javob varaqasidagi tegishli raqamni o’chiring yohud o’chirmay qoldiring.

METODIKA SO’ROVNOMASI