Шрифт Брайля

Kar va soqovlar madaniyatida imo-ishora tili

Kar va soqovlar madaniyatidagi til - bu kar va soqov odamlar bilan muloqot qilish uchun ishlatiladigan va imo-ishoralar kombinatsiyalaridan iborat bo'lib, ular yuz ifodalariga, lablar harakatlariga va tana holatiga mos keladi. Ushbu til hech qanday tarzda og'zaki tilga bog'liq emas. Ammo shunga qaramay, har bir harf ma'lum bir imo-ishoraga mos keladigan qo'llanma alifbosi mavjud. Qo'lda ishlatiladigan alfavit ism, sarlavha yoki so'zning oxirini ko'rsatish uchun ishlatiladi. Imo-ishora tillari geografik jihatdan farq qiladi. Ularning dialektlari juda ko'p.

Imo-ishoralar va nutq

Ongli ravishda, bunday odamning tanasi og'zaki bo'lmagan signallarni imo-ishoralar shaklida yuboradi, masalan, ko'zlarini silash, tez-tez miltillatish, suhbatdosh bilan ko'zga tegmaslik. Shuning uchun, odam yolg'on gapirsa va bundan ichki noqulayliklarni boshdan kechirsa, uning imo-ishoralari g'ayritabiiy va noaniq bo'ladi. U notinch ko'rinishga ega bo'ladi, ko'pincha burniga yoki qulog'iga qo'li bilan tegizadi, bo'ynini silaydi.
Bunday imo-ishoralar, aldashni anglatuvchi, bolalikdan kelib chiqqan deb ishoniladi. Bola, tasodifan ota-onasiga o'zi sodir etgan kinoya bilan ishonsa yoki ularni aldayotgan bo'lsa, og'zini qo'llari bilan yashiradi. Vaqt o'tishi bilan yolg'onni ko'rsatadigan bunday aniq imo-ishoralar susayib, mayda imo-ishoralarga aylandi.
Faoliyati jamoatchilik bilan ishlashga qaratilgan shaxslar ifodali, ammo mo''tadil imo-ishoralarga ega. Qoida tariqasida, ular tinglovchilarda ma'lum tuyg'ularni uyg'otish uchun kerakli imo-ishoralardan mohirona foydalanadilar. Bunday shaxslarga quyidagilar kiradi: qo'shiqchilar, advokatlar, siyosatchilar. Notiqlik mahoratini oshirayotganda, avvalo, tinglovchilarni tana harakatlari va imo-ishoralari tilida ishontirishga o'rganadilar.

Imo – ishoralarning nutq stillari 

Tantanali nutq, so’zga chiqishlarda imo - ishoralarning nutqni kuzatib borishi uning tasirchanligini ta’minlaydi. Verbal va noverbal vositalarning bir – biriga o’rinli bog’lab olib borilishi nozik (oratorning) yuksak maxorati belgisi hisoblanadi. Bunda talaffuzdagi oxangorlik, intonotsiya xam muhum rol o’ynaydi.
Nutq vaziyati ham belgilangan. O’zaro fikr almash jarayonida yonidai kishilarga, sheriklariga sezdirmaslik yoki xalaqit bermaslik uchun kinetik vositalardan foydalanish zaruriyati tug’iladi. Kommunikatsiya ochiq bo’shliqda sodir bo’lsa va fikr almashadigan kishilar o’zaro uzoq masofada bo’lib tovush etkazish imkoniyati qiyinlashishi natijasida ham imo – ishoralardan foydalanishga to’g’ri keladi. Bunda kommunikatsiyaning mazmuni va maqsadi oldindan belgilangan bo’ladi. Faqat ayrim aniqliklar kiritishi mumkin xalos.
Yuqorida ko’rib o’tganimizdek, imo - ishoralarning nutq tarkibidagi bajaradigan vazifasi bir xil emas. Ba’zan paralingvistik vositalar nutq bilan birga ishlatilib, uning ekspressiv stilistik ottenkasini kuchaytirish uchun xizmat qilsa, ayrimlari tejamkorlikka uchragan nutq birliklaridan ba’zilarining o’rnini egallash ( kompensatsiya qilish ) uchun ishlatiladi. Ya’ni bir gruppasi esa o’zining kuzatib borishi lozim bo’lgan verbal asosida tamoman uziladi va shu vaziyatda verbal vosita o’rnida qo’llaniladi.