Shzbekiston respublikasi oliy va shrta maxsus taolim vazirligi


ELEKTR ENERGIYASINI ISHLATUVCHILARI VA



Yüklə 1,31 Mb.
səhifə28/45
tarix30.09.2023
ölçüsü1,31 Mb.
#151250
1   ...   24   25   26   27   28   29   30   31   ...   45
Shzbekiston respublikasi oliy va shrta maxsus taolim vazirligi

2.9. ELEKTR ENERGIYASINI ISHLATUVCHILARI VA
ISTEMOLCHILARI


2.9.1. Sanoatdagi elektroenergiya iste’molchilariva
ishlatuvchilari (EI va I) hamda ularning tabaqalanishi

Konstruksiyasi va ishlash prinsipi boyicha EI va I lar quyidagi guruhlarga bolinadi :


I. Elektrodvigatellari bolgan EI va I


II. Elektrotexnologik qurilmalar
III. Elektr yuritish sistemasi
EI va I larning asosiy harakteristikalari quyidagilar :
1. Nominal quvvati
2. Kuchlanishi
3. Tokning turi
4. Fazalar soni
5. Chastotasi
6. Ish rejimi
7. Elektr ta’minoti ishonchliligi buyicha toifalari.
8. Mahsulot birligiga sarflanadigan elektr energiya miqdori solishtirma elektr energiya sarfi, maxsulot turlarini ishlab chiqarish uchun ma’lumotnomalardan olinadi
9. Joylashishi doimiyligi boyicha ish davomida kochib yuruvchi yoki kochiriluvchi EI lar ham mavjud. Bular kranlar, ikkinchi hol uchun metall qirquvchi stanoklar kiradi.
Yuqoridagi korsatkichlarning asosiylarini kengroq korib chiqamiz.
Elektroenergiya iste’molchilarining harakterli korsatkichlaridan biri ularning nominal quvvatlari hisoblanadi. Elektr yuritmalaridagi asinxron va ozgarmas tok dvigatellari (AD va O’TD) uchun kVt da olchanuvchi aktiv nominal quvvatlari pasportlarida yoki ma’lumot-nomalarda beriladi. Sinxron dvigatellar (SD) uchun tola nominal quvvati va nominal quvvat koeffisienti cosjn ishlatiladi. Metall erituvchi elektr pechlari va elektr payvandlash mashinalarining nominal (qoyilgan) quvvati sifatida ularni ta’minlovchi transformatorlarning KVA da olchanuvchi tola quvvatlari qabul qilinadi. Dvigatal- generatorlar, togrilagichlar va chastota ozgartirgichlar uchun ikkilamchi tomonda ularning kilovattda yoki kilovoltamperda ifodalangan quvvatlari ishlatiladi.
Qarshilik pechlari, elektroliz vannalari va yoritish asboblari uchun qoyilgan quvvat bu korilmalarning tarmoqdan iste’mol qiladigan quvvatlariga teng. Takrorlanuvchi - qisqa muddatli ish rejimli EI larning pasportida berilgan quvvatini uzoq muddatli ish rejimiga keltirib, nominal quvvat sifatida qabul qilinadi.
Sanoat korxonalarining elektr qurilmalarida asosan ozgaruvchan tok ishlatiladi. Ozgarmas tok ishlatuvchilari elektr energiyasini ozgaruvchan tokni ozgarmas tokga aylantiruvchi tog‘rlagichlardan olgani sababli, ozgarmas tok doimo qimmatroq bo’ladi. Togrilagichlar sifatida «Sinxron dvigatel - ozgarmas tok generatori - ozgarmas tok dvigateli» (SD - OTG - OUTD) tizimini, boshqariluvchi simobli togrilagichlar (BST), tiristorli togrilagichlar (TT) ishlatiladi. SD - OTG - OTD blokining nominal quvvati SD ning nominal quvvatiga, BST va TT ning quvvati deb ularga ulanadigan OTD ning nominal quvvati olinadi. Ozgarmas tokning asosiy ishlatuvchilariga umumiy tarmoqdan ta’minlanuvchi kotarish-transport mexanizmlarining, prokat stanlaridagi yordamchi mexanizmlarning standart kuchlanishli dvigatellari kiradi. Elektroliz qurilmalari nostandart kuchlanishli iste’molchilarga kiradi. Elektr energiyasini tarqatish tizimida elektroliz qurilmalari, ozgarmas tokda ishlovchi yoy pechlari, payvandlash mashinalari ozgaruvchan tok iste’molchilari hisoblanadi. Ozgarmas tok ishlatuvchilari 5% dan (mashinasozlikda) 85 - 90% gacha (alyuminiy elektrolizi bolgan rangli metallurgiyada) elektr energiyasini iste’mol qiladilar.
Kuchlanish boyicha EI va I lar quyidagi standart kuchlanishlarga ega :
12 V, 36 V, 127 V, 220 V, 380 V, 660 V, 6 kV, 10 kV, 20 kV, 35 kV, 110 kV, 150 kV va 220 kV - ozgaruvchan tokda va 220 V, 440 V, 825 V - ozgarmas tokda.
Tokning chastotasi boyicha sanoat chastotasida ishlovchi, undan ortiq va undan kam chastotali elektr ishlatuvchilari mavjud. Sanoat chastotasi 50 Gs ga (60 Gs ga) teng bolib, 60 Gs ga chiqarilgan dvigatellar 50 Gs chastotali tarmoqdan ishlashi mumkin, ammo bunda kuchlanishni 380 V dan 460 V ga kotarish lozim. 50 Gs li dvigatellarni 60 Gs li tarmoqga ulab bolmaydi, bu xolda 60 Gs ni 50 Gs ga pasaytiruvchi ozgartirgich ornatish kerak. 50 Gs chastotaga chiqarilgan trasformator va elektr apparatlari 60 Gs da ishlatilishi mumkin.
50 Gs dan past chastotalar quyidagi hollarda ishlatiladi :
1) 0,5 - 1,5 Gs - elektr pechlarida suyuq polatni elektromagnit usulida aralashtirish uchun;
2) 2 - 5 Gs kontaktli payvandlash uchun bunda 3 fazali, 50 Gs li ozgaruvchan tok maxsus payvandlash mashinalarida 1 fazali 2 - 5 Gs li ozgaruvchan tokka aylantiriladi;
3) 10 - 40 Gs - elektr dvigatellari tezligini rostlash uchun ;
50 Gs dan yuqori chastota quyidagi hollarda ishlatiladi :
1) 175-220 Gs chastotalar tezkor dvigatellar ishlatiladigan, kichik gabaritli elektr asboblari uchun;
2) Sun’iy tola sanoatidagi sentifugalarning elektr yuritmasi uchun 100 - 200 Gs;
3) 400 Gs gacha chastota - tezligi 20000 ayl/min bolgan dvigatelli yogochini qayta ishlovchi stanoklarda ;
4) 500 - 1000 Gs chastota - qaynoq shtampovkada va toblashda ishlatiladigan, metallarni induksion qizdirish qurilmalarida.
Yuqoridagi 4 ta holda elektr energiyasi 10000 Gs gacha chastotada tarqatiladi. Undan tashqari metallar yuzasini qizdirib toblash va qayta ishlash uchun 2000 - 106 Gs, sopol, plastmassa va yogoch buyumlarini 100*103 - 100*106 Gs chastotada elektr qizdirish qurilmalari mavjud. Bularda individual chastota ozgartgichlar ishlatiladi.
EI va I ning ishlash rejimi 3 xil boladi :
1. Uzoq davom etuvchi rejim. Unda dvigatel yoki transformatorning temperaturasi eksponenta bo’yicha oshib borib, ozgarmas bolib qoladi. Oshib borish vaqti yuklamaga boglik bolib, taxminan 3 ta cholgamlar qizish vaqti doimiysiga teng (to’tish = 3*Tqizish);
2. Qisqa muddatli rejimda ish vaqti davomida tokli qismlar ozgarmas (qo’yilgan) temperaturagacha qizib ulgurmaydi va toxtab turilganda muxit temperaturasigacha sovib ulguradi;
3. Takrorlanuvchi - qisqa muddatli (TKM) rejimda ish davomida tokli qismlar qizishi qoyilgan temperaturagacha yetmaydi, toxtash davrida muxit teperaturasigacha sovub ulgurmaydi.
TKM rejimi foizlarda beriluvchi ulanish takrorlanishi (UT yoki ruscha PV) bilan belgilanadi:
UT % = (tu * 100%)/(tu + tt) = (tu / ts) * 100%
bu yerda: tu - ulanish vaqti; tt - toxtab turish vaqti; ts - sikl vaqti.
TKM rejimida Ts £ 10 minut bo’lishi kerak. Dvigatellar uchun UT ning 15%, 25%, 40%, 60% li standart qiymatlari bor.
TKM rejimida ishlovchi EI lar quvvatini doimiy rejimiga (UT = 100%) quyidagi formula yordamida keltiriladi:


Р100 = Рpasp Ö(UT % / 100%)

bu yerda : Ppasp - pasportda keltirilgan quvvat; UT % - ulanish takrorlanishi, % da.


Elektr ta’minoti uzluksizligi darajasi boyicha EI larning 3 ta toifasi mavjud:
1. I - toifali EI larining elektr ta’minotidagi uzulishlar natijasida odamlar hayotiga xavf solinadi yoki xalq hojaligiga katta moddiy zarar yetkaziladi. Bu zararlar jihozlarning shikastlanishi, maxsulotning brak bolishi yoki texnologik jarayonning uzoq muddatga buzilishi oqibatida hosil boladi. Bunga misol qilib komir shaxtalaridagi bosh kotargich va bosh ventilyator, domna pechlarga suv berish nasoslar, ximiya korxonalaridagi sanitariya - texnika ventilyasiyasi, elektroliz qurilmalarini korish mumkin.
2. II - toifaga metall qirqish stanoklari, shtampovka mashinalari va presslar, elektr yey pechlari, toqimachilik stanoklari va boshqalar kiradi. Ularning ET dagi uzilishlari mahsulot chiqarishni kamayishiga, braklarga, ishchilar va mexanizmlarning bekor turib qolishiga sabab boladi.
3. III - toifaga I va II toifalarga kirmaydigan qolgan EI lar (yordamchi sexlar, qoshimcha ishlab chiqarishlar kiradi).

Yüklə 1,31 Mb.

Dostları ilə paylaş:
1   ...   24   25   26   27   28   29   30   31   ...   45




Verilənlər bazası müəlliflik hüququ ilə müdafiə olunur ©azkurs.org 2024
rəhbərliyinə müraciət

gir | qeydiyyatdan keç
    Ana səhifə


yükləyin