Sİlahlar: “HİTİt tanrilarinin ve krallarinin güCÜ
Ankara Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi, 2014, 5(2), DOI:10.1501/sbeder
Yüklə 387,36 Kb. Pdf görüntüsü
|
- Bu səhifədəki naviqasiya:
- Ankara Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi, 2014, 5(2), DOI:10.1501/sbeder _ 0000000078
- KUŠ/URUDU ARῙTU
|
Ankara Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi, 2014, 5(2), DOI:10.1501/sbeder _ 0000000078
237
Silahların üretiminde madenler çok amaçlı kullanılmıştır. Metin içerikleri nedeniyle söz konusu silahlar aynı zamanda merasim anlamı taşıyan genel süs silahlarıdır (sarayın veya kralın mızrağı, kraliyet asası ve hançer veya balta); merasimler için bunlar ya altından ya da demirden üretilirdi 87 . Ritüel yapılan alanda; adak hediyeleri olarak, altın ve gümüş kalkanlar, baltalar, kral asaları, hançerler (veya kılıçlar) yaylar ve kılıflar veya demir baltalar ve hançerler (kılıçlar) ortaya çıkmaktadır (bir demirbaş listesinde, toplam 3 minalık ağırlığı olan iki miğfer/başlık da bulunmaktadır 88 ). ● GIŠ PAN (/BAN) (=QAŠTU/QALTU) [ GIŠ PAN-ti = (Hurrice) (GIŠ) hašiyati veya kašti-]: “ok yayı” 89 . Yay bir silah olarak, çiviyazılı metinler [tasvir, kült-envanter, askeri yemin, ritüeller, doğum ritüelleri, yıllık] 90 ile kayalar ve mühürler üzerinde Tanrı ve krallarının tasvirlerinde [(GIŠ=ağaç determinatifi ile) altın ve gümüşten de 91 yapıldığı] görülmektedir. GIŠ PAN karşılığına verilen Hurrice(/Luvice) hašiyati(-) 92 haš- (ha-aš-ta-iš- “kemik” 93 ) kökünden türemiş, adjektiv -
enine bağlanmış olanlar ise keser olarak nitelendirilebilmektedir. Keserlerin yandan görünüşleri ya asimetrik olarak bileğlenmiştir ya da namlularının tümü bükülmüştür. Keser, marangozların tahta ve kiriş yontmacılığında kullandıkları tipik bir alet olmakla beraber diğer balta çeşitlerine oranla çok daha az sayıda ele geçmiştir. İnce işlerde, örneğin tıkaç deliklerinin oyulmasında kovanlı keskiler Kārum devrinden itibaren kullanılmaya başlanmışlardır. Bu kovanlı keskilerin eskiden tahtadan yapılma sapları vardır (Savaş 2006a: 94vd.). 86 Baltaların ele geçtiği bu bazı merkezlerdeki örnekler (Savaş 2006a: 93vd., 158vd. 221vd., 253vd. 278vd.): Boğazköy: Boehmer 1972: 36’da Nr.17 (bronzdan), 38 Nr.23-26, 137 Nr.1242-1245, 138 Nr.1255-1258, 139 Nr.1259, 143 Nr.1271-1275 (demir kazma tipli), 203 Nr.2123 (taştan), 204 Nr.2124-2126. “(Çeşitli) baltalar”: Bittel 1937: 4, 20-21, 69-70 (Tafel-, Inventar- und Seiten-Verweise ve Plan; 2487-2487A numaralar arası benzer örnekler olan “baltalar”dır. Boehmer 1979: 1vd. Alacahöyük;
(EB III= 1 adet; OB= 1 adet; GB I= 7 adet), çift ağızlı baltalar (GB I= 1 adet); Tepecik: 2b tabakasında bakır ve bronz kanatlı baltalar; Maşathöyük; Korucutepe; Eskiyapar: Balta (elektrum); Kültepe: Anadolu’da, Hitit medeniyetini temsil eden hemen her şehirde rastlanan ve hem II. hem de I.binde kullanılan “kolcuklu-balta”ların Suriye-Filistin’den Avrupa içlerine kadar yayıldığı ve çeşitli tiplere ayrıldığı anlaşılmaktadır. Kolcuklu-baltanın, Kaniş Karum’unda tabletlerin yardımıyla tarihlenebilen bir katta bulunmuş olması, bu tipin daha o zaman gerçek şeklini aldığını ve bundan sonraki devirlerde büyük evrim göstermediğini anlatmaktadır. Anadolu’da uzun müddet kullanılan ve yerel özellikler gösteren bu balta tipinin, Kaniş’te üstünde durulan örnekten daha eskilere de gidebileceği olasıdır. Eski ve yeni Boğazköy, Alacahöyük, Dündartepe, Gözlükule, Yümüktepe kazılarında bulunanlarla, Sivas ve Kültepe’den getirilen kolcuklu-baltalar, Anadolu’da bu tipe çok rağbet edildiğini göstermektedir. Tel-Açana (Alalah): Pls.LXXI-LXXIII. Baltalar; Alişar: Bronz baltalar 14 adet bronz veya bakır balta (ve parçaları) bulunmaktadır. Yümüktepe (Mersin): Kolcuklu, bronz balta; Ortaköy: Baltalar; Sivas: (Müzesinde bulunan baltalar:) Sap delikli balta, kolcuklu-baltalar, merasim baltası; Sakçagözü (Bölgesi): Gaziantep Müzesi’nde bulunan Sakçagözü bölgesinden buluntular: 2 sap delikli balta; 1 sap delikli hilal balta; [2 uzun kılıç], Amasya: (Amasya Müzesi’nde bulunan bir gözlü balta), Ankara: Ankara Anadolu Medeniyetleri Müzesi’ndeki Tanrı Adad betimlemeli bir grup eser. 87 Bkz. Siegelová 1984: [§1] 131vd., 143vd. 88 KUB 26.66 Rs.III 6. 89 HW: 266; GLH: 139; Kümmel 1967: 100; Neu 1974: 8vd.; Beckman 1983: 308 (ayrıca s.183’te metin yeri [Rs. 3] üzerindeki [kan veya kırmızı renk kaplanması!?] yorumuna bkz.); Siegelová 1986: 633; Güterbock-Hout 1991: 52, 88; Beal 1992: 148, 521; Beal 2002: 97vd.; Haas 1989: 27vd.; Taracha 2005: 458vd. 90 KUB 40.96+Bo 1016 r. Kol. (str.8:) 1 yay 10 ok(ucu); (19:) 4 yay; (21-22:) 5 yay 80 ok(ucu); (26:) 1 ok 20 ok(ucu) bahsi ve diğer metin yerleri için bkz. Siegelová 1986: 278-281 (633). 91
GIŠ PAN GUŠKIN: KUB 38.1 Vs.II 3; GIŠ PAN
HI.A GUŠKIN GA[R.RA-ma-wa-za ? : KUB 13.35 Vs.II 28 (metin yeri için bkz. Werner 1967: 8); GIŠ
PAN 3 AŠ-RA GUŠKIN GAR.RA: KBo 18.172 Vs. 8; gümüş olanı KUB 18.172 Vs. 9. 92 Brandenstein 1940: 103vd.; GLH: 97; Popko 1978: 105. 93 Lehmann 1955: 25; HED (H): 233vd. [haštai-hašti- (n.)]. Ankara Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi, 2014, 5(2), DOI:10.1501/sbeder _ 0000000078
238
iya- 94 ile yapılanmış -ti tamamlamalı 95 GIŠ PAN-ti ile eşitlenmektedir. LÚ GIŠ PAN “(yaycı-)okçu” yanısıra kadınların da MUNUS
PAN “(yaycı-)okçu kadın” ünvanı aldıkları dikkati çekmektedir 96 . Yaylar; kurša (“av çantası”) ile özdeşleştirilen silahlar arasında da anılırken 97 [: “Aşçılar taş anıtın önüne bir GIŠ
šenti (ağaçtan bir nesne ? ) koyar ve üzerine bir altın yay ile bir kurša asar.” 98 ; “Fakat kurša ve oku götürürler” 99 ; “Tanrı’nın, içinde 20 tane ok bulunan bir ok kılıfı; şimdi kayıp ...” 100
]; I.Hattušili dönemindeki Puhanu Kroniğinde: “O (=kral) renkli bir [göm]lek giymiş. Başı[n]da bir sepet v[a]r (okluk fonksiyonunda), (elinde) yayını tutuyor.” 101
şeklinde ilginç bir anlatımda da görülebilmektedir. Kanat ve sepetten başka, anlamı açık olmayan bir pattar vardır; Guršamašša’nın Iyarri’sinin kült sembolü olarak: “2 gurzip pattar 2 GIŠ TUKUL ZABAR “2 zırh-yelek pattar, 2 bronz topuz” 102
. Kizzuwatnalı hekim ( LÚ A.ZU) Zarpiya ritüelinde 103 : “... onun üzerine bronz bir balta, bronz bir bıçak, gerili bir yay (ve) bir ok koyar. // ..., yayları(nı) gerer okları(nı) tutar, ...” olarak gerili bir yaydan bahsedilir. Yazılı belgelerin yanısıra anıtlara resmedilmiş görsel materyallerde de yay ile ilgili sahneler bilinmektedir: Malatya ortostatında bir geyiğin üstünde bulunan (ok-)yaylı bir Tanrı; Alaca civarındaki Yeniköy’den steatit kabartmada geyiğin üstünde (ayakta), bir elinde yay yerine ucu eğri bir asa tutan Tanrı 104 vardır. Hacıbebekli kabartmasında bir geyiğin üstünde ayakta durur vaziyette omuzunda taşıdığı (ve elinde tuttuğu) bir ok yayı asılı olup diğer elinde arka ayaklarından tuttuğu hayvanla (aynı zamanda kılıç kuşanmıştır) Tanrı 105 tasviri, bir kült-envanter metninde kendini ortaya koymaktadır:
94 hašiya- “?” AbIn. ha-ši-ya-ti: KBo 29.51 4, CLL: 63; Starke 1985: 388. 95 KUB 27.1 + I Vs.II 8’de GIŠ BAN-ti’nin = (Hurr.) hašiyati Lebrun 1976: 78, 100. GIŠ BAN-ti’nin = (Hurr.) kašti- karşılığı için de bkz. GLH: 139; Soysal 1987: 185. 96 Pecchioli Daddi 1982: 412-413; Popko 1994: 322. 97 Güterbock 1989: 138. 98 KUB 30.41 Vs.I 15-17. 99 KUB 39.14 Rs.III 10vd., Otten 1958: 80-81. 100 KUB 5.7 Rs. 23-25, Sommer 1932: 181. 101 TÚG.G]Ú.È.A DAR.A wešta haršani[=š]i ?
GIŠ
BAN-ZU harzi: KUB 31.4 (+KBo 3.41=Bo 7986+Bo 632) Vs. 2-3 (Soysal 1987: 174, 179, 183, 217, 252-253). 102 KUB 17.35 Vs.II 35, Carter 1962: 128, 142, 194 (pattar (=kanat)’ın gurzip’le bağlantılı olarak “yanaklı miğfer”; CHD (P): 242. 103
A=KUB 9.31 B=HT 1 (str.28-29 ve 40-41): Schwartz 1938: 336-339; tercümeyi krş. HED (A): 227 {šer-aš-šan ateššan ZABAR GÍR ZABAR GIŠ BAN huittiyan 1 GI.KAK.Ú.TAG.GA dāi}. 104 Güterbock 1943: 291. 105 Güterbock 1943: 278, ve dn.63, 64; Hacıbebekli için de: 291-292 (ve 277’deki dn.12) ve von Brandenstein 1943: 78; Bittel ve diğer. 1941: 68. Ankara Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi, 2014, 5(2), DOI:10.1501/sbeder _ 0000000078
239
“Wiyanawanta (şehri): Kırların Koru[yucu-Tanrısı tanrısallığı için; kurutauwa[nt] (elbiseli) [aya]kta durur vaziyette altın(dan) 1 adet erkek heykeli, sağ elinde altın(dan) yay tutar, sol elinde altından kartalı ve altından tavşanı tutar.” 106
. Yazılı metinlerde sol omuzunda bir okluk, sağ elinde bir yay tutarken 107 tasviri anlatılan tanrının Kırların Koruyucu-Tanrısı ( D LAMMA.LÍL) ile eşleştiği açıktır 108 . Kargamış ve Emar arasındaki El-Qitar’dan silindir mühür baskısında (dağların üzerinde elinde topuzu bulunan
109
; Boğazköy’den bir damga mühürde omuzunda yay ile aslan üzerinde; bir diğer silindir mühür baskısında (ki bu sahne Fraktin kabartmasını anımsatmaktadır) omuzunda yay taşıyan Tanrı figürü 110
bulunmaktadır. Hanyeri, Hemite, Karabel’deki yerel krallar ile (Boğazköy-Güneykale’deki) Hitit kralı II.Šuppiluliuma stelindeki tasvirler bellerinde kılıç, ellerinde mızrak, omuzlarında yaylar ile tamamen bir benzer unsurlar taşımaktadır 111 . Konya-Hatip’te Büyük Kral Kurunta’nın kaya kabartmasında omuzunda yayı, elinde mızrağı, belinde kılıcı (ve Karabel ile II.Šuppiluliuma stelindeki gibi boynuzlu başlığı) olduğu halde resmedilmiştir 112 . Tanrı Iyarri’nin savaşçı bir Veba-Tanrısı olarak “Yay’ın Beyi/Tanrısı” ünvanıyla okunun ülkeye kötülük taşıdığı anlaşılmaktadır 113 [Yay kuşanmış Savaş ve Salgın hastalık(lar) tanrıları Iyarri ve Sanda bilinmektedir (yay, Tanrı Nupatik’le de ilişkilidir)] 114
. Fraktin kaya kabartmasında gördüğümüz boynuzlu sivri külahı, kısa pantolonu ile tanrılar gibi giyinmiş olan ve omuzunda yay taşıyan
106
VAT 6688+Bo 2496 Vs.II 1-4: von Brandenstein 1943: 14-15. 107
Arkasında yayı asılı madenden insan idolü [(Al.a 38) M.A’ Mezarında bulunan eşyanın envanteri] Koşay 1938: 114vd. 108
KUB 38.1 Vs.II (=VAT 6688+Bo2496) (2) 1 ALAM GUŠKIN LÚ [GU]B-an ku-ru-ta-a-u-wa-[an-za] (3) ZAG-na-za ŠU-za GIŠ
BAN GUŠKIN har-zi ... von Brandenstein 1943: 14-15. 109
Culican-McClellan 1984: 57; Haas 1994: Abb.54. 110
Dinçol (B.) 1998: 168vd. ile Abb.1, 2. 111
Kohlmeyer 1983: Fig.2, 36, 39; Darga 1992: 180-182, 194-195. 112
Dinçol 1998: 159vd. ile Fig.1; Dinçol 1998a: 27vd. Abb.2. 113
“Seigneur de l’arc” Laroche 1947: 82 [van Gessel 1998: 178vd.]; Haas 1994: 368vd. [ D
? EN
GIŠ BAN “Yayın Beyi [Iyarri ?
114 Hititler, “Yaşlı Kadın” diye bilinen birinin yaptığı ayinlerin hemen hepsini, Luvi ve Hurri kültürlerinin karışımından oluşan Kizzuwatna (Kummanni) ülkesinden almışlardır. Özellikle Hupešna, Ištanuwa ve Lallupiya’daki Luvi ayinleri bazı Tanrıların adını içerir. Ancak bunların çoğunun adı Hitit tapınağında geçmez. Güneş-Tanrısı ve Tiwat hariç, Marduk işaretinin altına gizlenmiş olan Sanda önceden de Šuppiluliuma’nın Hukkana ile yaptığı antlaşmaya tanık olan ilahi varlıklar arasında yeralıyordu; Iyarri’de Sattiwaza ve Tette ile yaptığı antlaşmalarda adında -šipa/-zipa eki bulunan Tanrılar grubunun kökenlerinin Luvi olduğu söylenebilir; ancak içlerinden sadece sağlık ve sihir tanrıçası olan Kamrušepa tanınan bir kişiliktir. Yarri bēl qašti “yol gösterenlerin efendisi” ve Savaşta II.Muršili’nin devamlı yardımcısıdır (bu, Babilli Erra’nın bağlarını ve Apollo’nun okçu olarak izlerini sürer. Gurney 1977: 16 ve dn.3’e ayrıca Sanda için bkz. Laroche 1973: 108vd. krş. D
GIŠ BAN-ti GI-ri išpanti “Nupatik dell(?)’arco, frecce, faretra”: KUB 27.1 Rs.III 42, dupl. KUB 27.6 Vs.I 11, Archi 1975: 99- 100; Haas 1989: 27vd. Ankara Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi, 2014, 5(2), DOI:10.1501/sbeder _ 0000000078
240
III.Hattušili 115 şeklen tanrılara benzer biçimde yayıyla tasvir edilmiştir 116 . Alacahöyük ortostatlarında hareketli bir tarzda işlenmiş av sahnesindeki avcılar ellerindeki ok ve yayla yaban domuzunu ve geyiği kovalamaktadırlar. Kastamonu-Kınık bronz kabı üzerinde gerdiği yayından geyiklere doğru okunu fırlatır durumdaki avcı 117
tasvir edilmektedir. (Yukarıda da değindiğimiz:) Halab tapınağının ortostatlarında; elinde mızrak omuzunda yay ile tasvir edilen Kırların Koruyucu-Tanrısı Kurunta ile omuzunda yay, (sol) elinde çift-asa (/ok?) tutan diğer bir Tanrı bulunmaktadır 118 .
● (GIŠ) zau- 119
: (n.) (= GIŠ ŠUKUR krş. turi-) “mızrak”: (GIŠ)
zau- genellikle saray muhafızlarının başı (GAL MEŠEDI) tarafından kullanılmaktadır. Kralın hazır bulunduğu kült törenlerinde seremoniyle ilgili kutsal aletlerin arasında geçmektedir: “Üç MEŠEDI (Saray
GIŠ
zau-’nun, savaşçı bir sınıf olmayan rahipler tarafından da taşındığı ve değerli madenlerden (altın ve gümüşten) yapıldığı ve de kralla ilgili bir nesne olduğu anlaşılmaktadır 120 .
GIŠ ŠUKUR ve turi- “ilahi bir silah/kutsal bir sembol” de vardır 121 .
● GIŠ māri- (/ GIŠ mārit-): {krş. GIŠ ŠUKUR = tūri-); NÍG.GÍD.DA [ve šiyatal-/šiyatrit- =
ŠU.I 122
]}: (c.) “mızrak ? , kargı ? (bir silah karşılığında, saldırı silahı olarak görülen nesnedir) 123
. GIŠ=ağaç determinatifi ile çoğunlukla ağaçtan (altın 124
ve altın kaplama 125
, gümüş
126 ve gümüş kaplama 127 , bir yerde demir veya demir üzerine gümüş kakmalıdır 128 )
115 KUB 38.1 Vs.II [von Brandenstein 1943: 14-15; Güterbock 1983: 207] (2) 1 ALAM GUŠKIN LÚ [GU]B-an ku-ru-ta-a-u- wa[-an-za] (3) ZAG-na-za ŠU-za GIŠ
P[A]N GUŠKIN har-zi: Eğer buradaki kurutawa[nt-] “sivri taç” karşılığına geliyorsa (bkz. Hout 1995a: 565vd.) Hattušili’nin başındaki sivri başlık (:kurutawant-) ile sağ elinde tutmuş olduğu yayın da altından olabileceği olasılığını düşündürmektedir. 116
Kohlmeyer 1983: 70 Fig.24 ve Tafel 24.1. 117
Emre-Çınaroğlu 1993: 704-705, Fig.23. 118
Kohlmeyer 2000: Tafel: 9,15. 119
Coşkun 1974: 437-441; Neu 1968: 141; Weitenberg 1984: 269; Singer 1984: 181. 120
Metinlerde, asa GIŠ
PA ideogramı ile gösterilmekte olup Akk. şekli GIŠ
PA-an’dır. Bu durum (GIŠ)
zau-’nun Akk. şekline uymamaktadır. Başka bir deyişle, GIŠ PA ideogramının Hititçe karşılığı communis (“müşterek”) cinsinden bir kelime olmalıdır. Halbuki zau-, diğer “-u” ile biten neutrum kelimelerde olduğu gibi Nom. ve Akk. şekilleri aynı yazılıştadır. Yani neutrum cinsinden bir kelimedir, bkz. Coşkun 1974: 437vd.
Mızrak = GIŠ ŠUKUR =
(GIŠ) zau- eşitliğine karşı GIŠ
ŠUKUR = (GIŠ)
turi- için aynı zamanda bkz. Singer 1983: 58 dn.17 ve 89vd. krş. Starke 1990: 412 ve dn.1484. Gonnet 1975-1976: 127vd. 121 (Bakır ve demirden) HEG (T): 455vd.; HW 2 (14): 282-284 ( GIŠ
Oppenheim 1955: 197 ve dn.2. Singer 1983: 89. D LAMMA’nın GIŠ ŠUKUR’u için ayrıca bkz. Archi 1975: 100. 122 Starke 1990: 200vd.; Rüster-Neu 1991: 81: “kargı (veya) kargı ucu(?)”. 123 Beal 2002: 104vd. 124 [
ma-a-ri-iš GUŠKIN: Bo 5982 Rs.III 4; GIŠ
m[a]-ri-[i]n GUŠKIN: KBo 14.21 Vs.II 29 bkz. Siegelová 1984: 141. 125
Bo 3769 lk. Kol.: (8) GIŠ
ma]-a-ri-in (9) [Š]A AN.BAR GUŠKIN GAR[.RA har-zi. bkz. Siegelová 1984: 140. 126
Gümüş: ma-ri-in KÙ.[BA]BBAR: KBo 38.2 Vs.II 25; GIŠ
ma-ri-in KÙ.BABBAR-an-za: KUB 33.91 2’: bkz. Laroche 1968: 67. KUB 36.19 9; bkz. Siegelová 1984: 141; Demir: KBo 12.189 Vs.II 5, 7; 25.9 Vs.I 3; 28 Rs.III 5; KUB 2.3 Vs.II 7, Bo 3769 8vd. 127
GIŠ
ma-ri ! -uš KÙ.BABBAR GAR.RA: KUB 42.100 Rs.IV 5. 128 Demir: KBo 12.189 Vs.II 5,7; 25.9 Vs.I 3; 28 Rs.III 5; KUB 2.3 Vs.II 7, Bo 3769 8vd. Gümüş: KUB 38.2 Vs.II 25. Ankara Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi, 2014, 5(2), DOI:10.1501/sbeder _ 0000000078
241
yapıldığı ve bir kutlama ritüelinde GIŠ ŠUKUR ile birlikte geçtiği görülmektedir. Bir metin yerinde: “Anunuwa adamları şarkı söylüyorlardı ve mari-’yi vuruyorlardı.” şeklinde şarkıya vurularak/dövülerek eşlik eder durumdadır 129 . Başka bir yerde ise diğer bazı nesnelerle birlikte elde taşındığı görülmektedir: “(Diğer) bir saray muhafızı ise // demir mari-’yi (mızrağı) GIŠ
kalmuš’u // kamçıyı ve tefi(?) taşır” 130
. ● KUŠ/URUDU ARῙTU:
“Kalkan” 131 ARITU’nun hafif kalkan olarak görüldüğü ve KUŠ=deri ile 132
determine edilse de çoğu kez madenden yapıldığı anlaşılmaktadır 133
. ARῙTU, sağ eldeki bir saldırı silahının (topuz veya mızrak) yanında sol elde, (esas silahın taşıdığı önemde olmaktan ziyade) koruyucu durumda kullanılan bir savunma silahı/teçhizatı idi 134
[Tanrı ZABABA’nın gereçleri arasında da yeralan 135 Hitit kalkanının, karakteristik bir biçimi vardı (üst ve alt kısımları dışbükey, yanları ise içbükey olarak oluşturulmuş dörtgen halde)] 136
. ● (GIŠ/URUDU) GÍR(.GAL): “Kılıç” 137
GÍR MEŠ/HI.A
, (URUDU) UL 4
138 (Hurr.
šauri- 139
): (TÚG/GAD) lupan(n)i-, luwananni- (n.c.)
“bir hançerin/kılıcın/bıçağın bölümü/parçası” 140 ; LÚ GÍR: Kılıcın/Hançerin Adamı (/Kılıç Yutan Adam) Boğazköy Aslanlı Kapı’nın yakınlarında bulunan İÖ.1430 II.Tudhaliya dönemine tarihlenen “Akadça (çiviyazısı-)Yazıtlı Bronz Kılıç”: “i-nu-ma m
129 Burada mari-’nin vurulmasıyla ona ait olan sesler ortaya çıkmaktadır ki buna dayanarak belki sivri uçlu uzun mızrak olabileceği konusunda ve metin için bkz. von Brandenstein 1943: 41vd.; Alp 1983: 43, 49, 334, 328 “Krumschwert” karşılığında değerlendirilmiştir: GIŠ
GIŠ
mari- (Laroche 1957: 12)’deki gibi “mızrak” değildir. Çünkü GIŠ ŠUKUR “mızrak” ve GIŠ mari- birlikte geçmektedir. GIŠ
mari- orak benzeri “pala” olabilir. Kült- envanter metni KUB 38.2 Vs.II 24’te KUŠ
Tanrı sağ elindeki pala (mari-) ile gösterilmektedir. Burada mari-, kalmuš “lituus”un yanında bayram ritüellerinde krallık simgesi olarak bir sıra halinde kralın tahtının yanında yeralacak şekildedir. Bu kılıç Hitit krallarının arkeolojik tasvirlerinde, daha çok, yarımay şeklinde, olasılıkla eğri uçlu bir kılıç gibi görülür (Fraktin anıtının üzerinde de III.Hattušili ve Kılıçlı-Tanrı tasviriyle krş.). mari-, ri- sufiksi yardımıyla mai- “büyümek” fiilinden türemiş olmalıdır. “Pala”nın da bu etimolojik açıklamaya iyi uyduğu görüşü vardır. 130 KUB 2.3 Vs.II 6-8: bkz. Alp 1948: 303vd. 131 HW: 305; HED (K): 270vd.; von Brandenstein 1943: 40; Werner 1967: 4, 12, 71; Hoffner 1967: 79[’da “kalkan” karşılıklarına gelen kelimeleri verilmiştir: KUŠ
kurša-, palahša-, tupau-, KUŠ
ARῙTU]; Beal 1992: 521; Beal 2002: 101vd. 132
KBo 13.161 Rs. 8; KUB 13.35 Vs.I 2; Bo 7661 r.Kol.2. 133
KUŠ
A-R]I-TUM KÙ.BABBAR IŠ-TU GUŠKIN MAŠ-LU: KUB 15.1 Vs.II 24; KUŠ
A-RI-TUM KÙ.BABBAR: KUB 56.12 6; KUŠ
A-RI-TUM KÙ.[BABBAR]: KUB 38.3 Vs.II 12 (bkz. von Brandenstein 1943: 18-19; Rost 1961: 183-184); KUŠ
A-R]I-TUM KÙ.BABBAR IŠ-TU GUŠKIN MAŠ-LU: KUB 15.1 Vs.II 24; KUŠ
URUDU
A-RI-TUM GAL: KUB 38.1 Vs.I 6; A-RI-TUM URUDU.TUR: KBo 19.131 2. 134
Ras Şamra’daki bir buluntuya dayanarak ARῙTU için “sapan” iddiası olmuştur, von Brandenstein 1943: 41. 135
Steiner 1971: 564. 136
Mısır duvar resimlerinde görülen Kadeş Savaşı sırasında Hitit arabalı savaşçılarının elinde tuttukları kalkanlara bkz. Bossert 1942: 172-179; Beal 1995: 548. 137 Beal 2002: 106vd. 138 Krş. malatt- “(sledge)hammer, bludgeon, cudgel, club, mace (vel sim)”: HED (M): 28. 139 Krş. CHD (Š): 320 šauri- (Hurr. “silah”). 140 CHD (L): 86-87: “21 hançer/kılıç, onların aralarında: … siyah demirden (EME) 2 hançer (ile), (onların) önünde (?) (GAB)) (ve onların) […den] (‘caps’) kapakları; bronz lupanni-’den bir bıçak üzerinde […]…” KUB 12.1 III 6-13 (Manninni Env.).
|