Sinf…5 Sana “ ” 201 yil. Mavzu

III. Yangi mavzuning bayoni

Aziz o'quvchi, bu dunyoda har qanday joy ham odamlar bilan fayzli va tarovatlidir. Tasavvur qilib ko'ring, maktabdan borga ningizda uyda hech kim bo'lmasa, qanday zerikarli tuyuladi. Ota onangiz yoki aka-ukalaringiz kelishi bilan uyingiz ham yashnah ketgandek bo'ladi. Xuddi shu kabi, yurtimizni aziz va mo'tabar etib turgan eng katta boylik mana shu muborak zaminimizda yashnb, uni obod qilib kelayotgan insonlardir. Prezidentimiz Islom Karimov bejiz «Bu muqaddas Vatanda azizdir inson» deb, barchamizni shu yurtning egasi bo'lgan insonlarni qadrlab yashashga da'vat etmagan. Chunki ana shu insonlarning barchasi birgalikda O'zbekiston xalqi degan ulkan oilani tashkil etadi. Biz ana shu xalqqa mansubmiz,ya'ni uning farzandlarimiz.Buni yodda tuting. «O'zbekiston xalqini, millatidan qat'I nazar, O'zbekiston Respublikasining fuqarolari tashkil etadi».Shuni bilingizki, fuqaro va inson so'zlari ma'nosiga ko'ra bir-biiidan farq qiladi. Fuqaro deganda, biror-bir mamlakat hududida doimiy yashaydigan, davlat va jamiyat hayotining barcha sohalarida to'liq ishtirok etish huquqiga ega bo'lgan insonlarni tushunishimiz kcrak.Inson deganda esa, qaysi davlat ruqarosi bo'lishidan qat'i nazar,insoniyat avlodiga mansub bo'lgan hamma odamlarni tushunamiz.Ya'ni, «inson» tushunchasi «fuqaro» tushunchasiga qaraganda kengroq ma'no anglatadi. Buni yaxshi tushunib olish uchun mana bun day qiyoslash o'rinli bo'ladi: O'zbekiston fuqarolarining barchasi insonlardir. Lekin dunyodagi insonlarning barchasi O'zbekiston fuqarolari emas.Bu jahonda inson degan nomga munosib bo'lib yashash eng ulug' sharaf hisoblanadi. Buning uchun avvalo ota-onaga, el-yurtga mehr va sadoqat bilan xizmat qilish, hayotdagi sinovlar, mashaqqatlardan cho'chimasdan doimo ezgulikka intilib yashash lozim bo'ladi. Lekin, afsuski, amalda hamma ham bunga qodir bo'lolmaydi. Mustahkam iroda,qat'iy intilish, bilim va tajriba, aql-zakovatning yetishmasUgi tufayU ba'zi kimsalar yaxshilik yo'lidan og'ib, yomonlik dunyosiga kirib ketadi.Shuning uchun ham ularni inson emas, kimsalar deb ataymiz.Bu haqda Alisher Navoiy bobomiz ajoyib satrlarni yozgan:

Odamiy ersang, demagil odamiy —
Onikim, yo'q xalq g'amidin g'ami.

Ya'ni, agarda sen odam farzandi bo'lsang, xalq g'amidan g'am chekmaydigan — bu haqda o'ylamaydigan odamni inson demagil, deb ta'kidlamoqda bobomiz. Demak, odam bo'lish uchun xalqqa yaqin bo'lish, uning dardi bilan nafas olish kerak.Bizning yurtimizda xizmat taqozosi bilan yoki boshqa hayotiy zarurat tufayli xorijiy davlatlardan kelib yashayotgan insonlar ko'p,
Televizordan turli mamlakatlarning elchilari, xalqaro tashkilol v;ivakolatxonalar xodimlari, tadbirkor va ishbilarmonlarning, jurnalist laming yurtirniz haqidagi fikrlarini ko'p eslutganmiz. Bu insonlar o'lkamizda anchadan buyon yashab kelayotgani uchun u haqda o'z taassurotlarini bildira oladi. Ammo ular diyorimizda doimiy yashash,Konstitutsiyamizda belgilab qo'yilgan fuqarolik imkoniyatlaridan xuddJbizlardek foydalanish huquqiga ega emas. Chunki ular boshqa davlatlarning fuqarolaridir.Demak, O'zbekiston xalqiga mansubligimiz tufayli biz o'z davla
timiz fuqarosi bo'lishdek baxtga musharrafmiz.I Buni bilib oting. «Xalq» arabcha so'z bo'lib, yaratilgan degan ma'noni anglatadi. Ya'ni, xalq — yaratilgan kishilar jamoasi, odamlarni bildiradi. Xalq so'zi o'rnida ba'zan millat, el, ulus, elat, aholi, xaloyiq kabi so'zlar ham ishlatilishini bilsangiz kerak. Masalan, odam la гko'pincha xalqimiz deyish o'rniga elimiz yoki n^athmz deb gapiradi.Xalq so'zi ayniqsa ko'proq millat so'zi bilan yonma-yon ishlatiladi.Chunki xalq biror-bir millat asosida shakllanishi mumkin.■ Buni bilib oling. Millat deb, til, din, makon, tarix, turmush• tarzi va ma'naviyat birligiga ega bo'lgan etnik guruhga aytiladi.Odamlar yuksak ma'naviyatga, aql-idrokka erishsagina ulardagivatan tuyg'usi, umumiy manfaat tuyg'usi boshqa hissiyotlarclanustunlik qihb, turli millat vakillari yagona xalq bo'lib birlashishimumkin. Demak, millat va xalqning shakllanishida ham vatan tuyg'usiasosiy omil bo'lib xizmat qiladi.Biz o'z xalqimizni yaxshi bilish uchun odamzod qanday yaralgauiva ko'payganini bilishimiz zarur. Dinimizning muqaddas kilobibo'lmish Qur'oni karimda butun odamzod o'zaro qon-qardosh ckani lyliladi: «Ey, insonlar! Darhaqiqat Biz sizlarni bir erkak (Odam) va)ir ayol (Havvo)dan yaratdik hamda bir-birlaringiz bilan tamsMshingizichiin sizlarni (turli-tuman) xalqlar va qabila (elatlar) qilib qo'ydik»¹.Vla'rifatparvar bobomiz Abdurauf Fitrat ana shu fikrga asoslanib,ihunday degan: «Hech shubha yo'qki, odamlar har xil din va maz-liabdan, har xil qabila va millatdan bo'lsalar ham, bir otaning vayagona jinsning farzandi. Boshqacha qilib aytganda, bir-birlariningaka-ukalaridir. Shunday ekan, ular bir-birlariga muhabbatli va shaf-qatli bo'lishlari shart, ya'ni o'zaro umumiy birodarlikni yuzaga kellirishlari kerak».Insoniyat ana shunday qon-qarindosh bo'lgani uchun uningo'tmishi va buguni, kelajagida mushtarak, ya'ni o'zaro bog'liq jihatlarко'p. Odamlar bir-biri bilan og'a-ini bo'lgani kabi, xalqlar va millatlar hain o'zaro yaqindir. Bundan tashqari, ularni ko'pgina hayotiymanfaatlar ham birlashtirib turadi. Siz dasht yoki cho'lning o'rtasidabittagina yantoq yoki yolg'iz buta o'sib turganini hech ko'rganmisiz?Aksincha, ularning to'p bo'lib o'sganini ko'rgan bo'lishingiz mumkin. Chunki ular yakka-yakka o'sadigan bo'lsa, cho'lning shamoli va jazirama issig'iga dosh berolmaydi. To'p bo'Ub o'sganda esa, shamolgaham, issiqqa ham bardosh bera oladi. Odamlar ham shunga o'xshaydi.Ular yakka-yolg'iz holda, alohida ajralib yasholmaydi. Xalqlar vamillatlar ham shunday — o'zlaricha rivojlana olmaydi.