Siyasi. İDeolojiler

tılı görülebilmesine rağmen, çoğu kez, "çoğulcu"demokrasinin rakibi olan zımnen otoriter, "popülist"demokrasi 
olarak görülür
rai bireyciliği (bkz. s. 45) dinî fundamentalizmden ayıran büyük bir ahlâkî alan vardır; birincisi 
insanların kendi ahlâkî kararlarını vermesini destekler, İkincisi ise belirlenmiş ve ilâhî temelli bir ah­
lâk sistemine uymayı gerektirir. Dolayısıyla İslâmî fundamentalizm, eski şeriat hukukunun yeniden 
uygulanmasını talep eder ve Hıristiyan fundamentalistler, “ailevî” veya “dinî” değerlere geri dönerek 
müsamahakârlık ve materyalizmin yayılmasıyla mücadele etmeye çalışırlar.
Fundamentalizm, muhafazakârlık veya gelenekselcilik ile karıştırılmamalıdır. (Muhafazakâr­
lık ve fundamentalizm arasındaki örtüşmelere ve birlikler oluşturmalarındaki kolaylıklara rağmen 
özellikle ABDdeki Cumhuriyetçi Parti içindeki Ahlâkî Çoğunluk [Moral Majority] gibi örgütler 
aracılığıyla) ikisi mizaç ve hedef bakımından farklıdır. Muhafazakârlık mütevazı ve dikkatlidir, fun­
damentalizm ise keskin ve tutkuludur; muhafazakârlık elitliği koruma ve hiyererşiyi savunma eğili­
mindedir, fundamentalizm ise popülist ve eşitleyici yönelimleri içinde barındırır; muhafazakârlık 
devamlılık ve geleneği tercih eder, fundamentalizm ise radikal bazen de açıkça devrimcidir. Gele­
nekselcilik, miras alınan kurum ve uygulamaların, özellikle de uzun ve devamlı bir tarihi olanların, 
insan davranışı için en iyi rehber olduğuna inanır. Bu hâliyle fundamentalizmin gelenekselcilik ile 
ortak noktası azdır, çünkü dinî öğretilerin “yeni” yorumlarını onaylama, kapsamlı sosyal oluşumlar 
oluşturma eğilimindedir. Fundamentalizm ve tepkisel radikalizm arasında daha yakın bir bağlantı 
vardır. Yine de fundamentalizm, gerici olmaktan ziyade tepkiseldir: Ahlâkî gelenekselcilik retoriği­
nin ardında belki de idealleştirilmiş bir geçmişten ziyade saf bir gelecek fikri yatıyordur. Fundamen­
talizm içindeki karizmatik liderlik, popülizm (bkz. s. 288) ve psiko-sosyal yeniden yapılanmaya 
yönelik eğilim, faşizmle bazı paralelliklerin olduğu izlenimini verdi; ancak bu, fundamentalizmin 
gerçekten dinî tutkularca ortaya çıkarıldığı düzeyi gözardı etmeyi beraberinde getirmektedir.
Fundamentalistlerin sadece uzlaşmaz gericiler olduğunun en açık kanıtı, belirli modern yönle­
re karşı duydukları ilgidir. Örneğin dünyanın her yerindeki fundamentalistler, modern teknoloji ve 
kitle iletişim avantajlarından faydalanmışlardır, yani bu durum sadece A B D ’deki “Tele-Evanjelistler” 
durumu için geçerli değildir. Bu, “kurtarılmamış” dünyaya karşı olan ve modern çağ öncesi yöntem 
ve uygulamaları benimseyip geri çekilen aşırı ortodoks hareketler ve uyanış hareketleri ile tezat için-

---

dedir. Moderniteyle fundamentalist uzlaşmanın sadece sinik bir yanı yoktur. Teknoloji, bilim, m o­
dem devlet mekanizması ve hatta nükleer silâhları onaylamaları, modernite ruhuna sempati ve “öbür 
dünya” mistisizminden çok “ bu dünya” rasyonalizmine (bkz. s. 48) saygı duyduklarını gösterir. 
Örneğin İran’daki “İslâmî bilim” fikrine ilgi duyulması, geleneksel ve dolayısıyla Batılı bilimin ka­
bul edilmesine yol açtı. Benzer şekilde “İslâm ekonomisi” arayışı, ekonomik liberalizmden türetilen 
piyasa ilkelerinin uygulanmasına dönüştü. Son olarak şunu belirtmek gerekir: Fundamentalistler, 
özünde modernist bir din görüşünü benimsiyorlar ve miras kalan yapılar ve geleneklerdeki inançtan 
ziyade “dinamik” yorumlara dayanıyorlar. Parekh’in (1994, s. 121) ifade ettiği gibi fundamentalizm, 
“din sınırları içinde moderniteyi ele alsa da dini, modernite sınırları içinde yeniden tanımlıyor.”