Siyasi. İDeolojiler

21. Y Ü Z Y IL D A D İN İ F U N D A M E N T A L IZ M
Dinî fundamentalizm, 21. Yüzyıl boyunca sürecek mi, yoksa belirli tarihî olayların kesişmesine 
bağlı geçici bir olay olarak mı görülecek? Fundamentalizmin geleceği sorusu, çok farklı iki senar­
yoyu gündeme getiriyor. İlki, m odern dünyada din temelli siyasî inancın uzun vadeli sürdürülebi­
lirliğini sorgular ve siyasî bir proje olarak fundamentalizmin belirli sınırlarını öne çıkarır. Bu görüşe 
göre fundamentalist din, temelde modernleşmenin beraberinde getirdiği çetin uyum sürecinin bir 
semptomudur, ancak modernleşme sürecinin temel unsurlarıyla uyşmadığından sonunda ortadan 
kaybolacaktır. Batılılaşma olarak modernleşme hâkim gelecektir, çünkü ekonomik küreselleşmeye 
doğru eğilimden ve liberal demokrasinin yayılmasından destek görmektedir. Dolayısıyla din, “uy­
gun” özel alanına çekilecek ve kamusal meseleler yine seküler siyasî inançlara göre ele alınacaktır.
Bu analiz, fundamentalizmin temelinde yatan ilâhî-siyasî projelerin yavaş yavaş kaybolacağını 
ve dinî grupların daha geniş millî hareketlerin unsurları hâline geleceğini varsayar. Batının hâkim 
olduğu küresel sistemin ortaya çıkması, medenî milliyetçiliğinin hayatta kalmasına imkân veriyor 
olsa da, özellikle dinî farklılığa dayalı militan etnik milliyetçiliğin geleceği olmadığına inanılıyor. 
Fundamentalistler iktidara gelip karmaşık hükümet görevleriyle yüzleşince fundamentalizmin 
sınırları açığa çıkacaktır. Açık siyasî bir program veya tutarlı bir ekonomi felsefesi olmadığından

---

bir tepki ideolojisi olarak fundamentalizm, hayatta kalsa da ancak bir hitabet sanatı veya bir rejim 
kurma “miti” olarak varlığını sürdürecektir.
Karşıt görüş, dinî fundamentalizmin “post-modern” geleceğe göz kırptığını ileri sürer. Bu açıdan, 
kriz içinde olan sekülarizm ve liberal kültürdür. Bunların fundamentalizm ile ortaya çıkan yetersizlik­
leri, daha derin beşerî ihtiyaçlara hitap edememeleri ve sosyal düzene ahlâkî bir temel veren otoriter 
değerler oluşturamamalarıdır. Batılı liberal demokrasiye göre şekillenmiş tek düzeliliği teşvik eden 
küresel sistemin ortaya çıkmasından öte bu görüş, daha muhtemel bir senaryo önermektedir: Kapi­
talizm ve komünizm arasındaki 20. Yüzyıl çatışması bir tür medeniyetler çatışmasına neden olacak­
tır. Rakip uluslararası güç blokları ortaya çıkacak, din ise muhtemelen onlara farklı bir siyasî-kültürel 
kimlik sağlayacaktır. Bu versiyonda fundamentalizmin yetersizlikleri değil güçlü yanları vardır. Dinî 
fundamentalistler, zaten modern dünyanın silâh ve ruhunu benimseyerek uyum sağlayabildiklerini 
gösterdiler ve gelenekle engellenmeyip aksine “hızlı” seyahat etmeleri gerçeği, post-modernitenin 
zorluklarına karşı tepki biçiminde inançlarını yeniden düzenleme imkânını mümkün kılıyor.