Siyasi. İDeolojiler

İD EO LO JİN İN SO N U M U ?
“İdeolojinin sonu” fikri 1950’ler ve 1960’larda moda oldu. Bu duruşun en etkili ifadesi Daniel Bell 
(1960) (bkz. s. 304) tarafından yapıldı. Bell, İkinci Dünya Savaşından sonra Batı’da siyasetin 
büyük siyasî partiler arasındaki uzlaşma ve ideolojik ayrım veya tartışmanın eksikliği ile ayırt edil­
mesi gerçeğinden etkilenmişti. Hem faşizm hem de komünizm cazibesini yitirmişti, kalan partiler 
ise en iyi ekonomik büyümeyi ve maddî zenginliği kimin sağlayacağı konusunda anlaşmazlık için­
deydiler. Esasında ekonomi siyasetin önüne geçmişti. Siyaset daha çok “nasıl” zenginlik sağlanacak 
gibi teknik sorunlara indirgendi ve “iyi toplum”un doğası konusundaki ahlâkî veya felsefî soruları 
ele almayı bırakmıştı. Bütün amaç ve hedefler için ideoloji, uygun olmayan bir şey hâline gelmişti.
Ancak Bell in dikkat çektiği süreç, “ideolojinin sonu” değildi, daha çok büyük partiler arasın­
daki geniş ideolojik uzlaşmanın ortaya çıkması ve dolayısıyla ideolojik tartışmanın ortadan kalk- 
masıydı. Savaş sonrası dönemde üç temel Batılı ideolojinin -liberalizmin, sosyalizmin ve muhafa­
zakârlığın- temsilcileri “yönetilen kapitalizm” ortak hedefi üzerinde anlaştılar. Ancak bu hedefin 
kendisi ideolojikti -örneğin sosyal refah ve ekonomik müdahale aracılığı ile piyasa ekonomisi, özel

---

ABD'li akademisyen ve yazar. Harvard Üniversitesinde sosyoloji profesörü olan Bell, hem ge­
niş siyasî hem de akademik önem taşıyan modern toplumun incelemesini gerçekleştirmiştir.
Irving Kristol ile 1960'larda The Public Interest dergisini yayınladı, burada "büyük" hükümet fel­
sefesini eleştirmiş ve ABD'de yeni muhafazakârlığa entelektüel bir güvenirlik kazandırmıştır.
The End o f Ideologÿde (ideolojinin Sonu, 1960), Bell, sosyal ve siyasî konulara mantıklı yak­
laşımların tükendiğine dikkat çekmiştir ve 1988 baskısının son sözünde ütopik devletlerin 
zorbalığına karşı uyarıda bulunmuştur. Ayrıca yeni bir "bilgi sınıfı"nın hâkim olduğu "bilgi toplumları"nın orta­
ya çıkışını vurgulayarak "sanayileşme sonrası"nın popülerleşmesine yardımcı olmuştur. Cultural Contradictions 
ofCapitalism'de (Kapitalizmin Kültürel Zıtlıkları, 1976) Bell, kapitalizmin "duygu", kişisel m utluluk ve kendini ifade 
etme gibi değerleri güçlendirme eğilimini ve üretimi devam ettirm ek için verimlilik ve mantık arasındaki artan 
gerilimi incelemiştir.
mülkiyet ve maddî dürtülere duyulan inancı yansıtıyordu. Aslında her ne kadar geçici de olsa “refah 
kapitalizmi” veya “sosyal demokrasi”, ideolojisi, bu ideolojinin düşmanlarına galip gelmişti. 1960’lar 
daha radikal Yeni Sol fikirlerin yükselişi, ne Marksist ve anarşist düşüncelerin dirilişine ve feminizm 
ve çevrecilik gibi modern ideolojilerin öneminin artmasına şâhit oldu. 1970’lerdeki ekonomik ge­
rilemenin ilk başlangıcı, uzun zamandır ihmâl edilen serbest piyasa doktrinlerine yeniden ilgi uyan­
dırdı ve 1945 sonrası uzlaşmasını da sarsan yeni hukuk teorilerinin gelişimini tetikledi.
Son olarak “ideolojinin sonu” tezi, sadece sanayileşmiş Batı’daki gelişmelere odaklanmıştı ve 
1950’ler ve 60’larda komünizmin Sovyetler Birliği, Doğu Avrupa, Çin ve diğer yerlerde yerleşik 
kaldığı gerçeğini ve de Asya, Afrika ve bazı Lâtin Amerika ülkelerinde devrimci siyasî hareketlerin 
yürürlükte olduğunu göz ardı etmişti.