Siyasi. İDeolojiler

Hıristiyan Fund am e n talizm i
Yaklaşık iki milyar mensubu ile Hıristiyanlık dünyanın en büyük dinidir. Filistin’deki köklerinden 
Roma İmparatorluğu aracılığıyla bütün Avrupa’ya yayılmış ve daha sonra Batılı yerleşimcilerle 
Amerika ve diğer yerlere taşınmıştır. Hıristiyanlığı fetih ve misyonerlik faaliyetleri ile yaygınlaştır­
ma girişimlerine rağmen 1900’lerde dünya Hıristiyanlarının yaklaşık %83 u hâlâ Avrupa’da yaşı­
yordu. Ancak 20. Yüzyıl’da Hıristiyan inancı Batı’da, özellikle Avrupa’da azalırken gelişmekte olan 
dünyada güçlü bir büyüme gerçekleştirmiştir, bu da, Hıristiyan çoğunluğunun bugün Afrika, Asya •
ve Lâtin Amerika’da yayıldığı anlamına gelir.
Hıristiyanlık, Yahudilik içinde bir hareket olarak başladı. İsa’nın Eski Ahit’te adı geçen Mesih 
olduğu ve hayat ve öğretilerinin Yeni Ahit’te tasvir edildiği inancı ile ayrışmıştır. Bütün Hıristi- 
yanlar İncil’in otoritesini kabul etseler de üç temel ayrım ortaya çıkmıştır: Katolik, Ortodoks ve 
Protestan Kiliseleri. Roma Katolikliği, Roma’daki papanın geçici ve ruhanî liderliğine dayanır; bu 
mevki, yanılmazlık doktrininin ilânından beri tartışılmaz hâldedir. Doğulu Ortodoks Hıristiyanlı­
ğı, 1054’te Roma’dan ayrılarak ortaya çıkmış ve birkaç otonom Kilise meydana gelmiştir, bunlar-

---

dan Rus Ortodoks Kilisesi ve Rum Ortodoks Kilisesi en önemlileridir. Protestanlık, 16. Yüzyılda 
Roma otoritesini reddeden Reform hareketlerini ve yeniden şekillendirilmiş millî Hıristiyanlık 
türlerini içinde barındırır. En etkili Protestan hareketleri İsveç’te ve Almanya’nın bazı kesimlerin­
deki Luterizm, Cenova ve İskoçya’daki Kalvinizm ve İngiltere’deki Anglikanizm idi. Protestanlar 
arasında birçok doktrin ayrımı olsa da Protestancılık İncil’in tek gerçek kaynak olduğu inancına ve 
insanların doğrudan Tanrı ile ilişkiye sahip olabileceğinin mümkün olduğu fikrine sahiptir.
Reform hareketinden beri Hıristiyanlığın siyasî önemi oldukça azalmıştır. Liberal anayasal- 
cılığın (bkz. s. 56) gelişimi, kısmen Kilise ve devletin ayrımında ve siyasî hayatın sekülerleşme- 
sinde kendini göstermiştir. Hıristiyanlık, en azından gelişmiş Batıda, kişisel bir dine dönüşerek 
bu şartlara uyum sağladı, toplumun ahlâkî ve siyasî yapılanmasından ziyade bireyin mânevî kur­
tuluşuna yoğunlaştı. Bu da 20. Yüzyıl’ın sonlarından beri Hıristiyan fundamentalizmini şekillen­
dirmeye katkıda bulundu. İstikrarlı sosyal, ekonomik ve siyasî yapılarla yüz yüze gelen, seküler 
değer ve hedeflere sabitlenen fundamentalistler, çoğulcu ve anayasal bir çerçeve içinde çalışmaktan 
mutluluk duymuşlardır. Teokrasi oluşturmaktan çok bireysel konulara eğilmeyi veya ahlâkî savaş 
vermeyle ilgilenmeyi yeğlemişlerdir.
Hıristiyan fundamentalizmin ifade edilmesine yardımcı olduğu davalardan biri etnik milli­
yetçiliktir. Bu, Kuzey İrlanda’da görülmüştür, Evanjelik Protestanlıktaki bir patlama 1969’dan beri 
yaşanan “sorunlar”ın sonuçlarından biri olmuştur. Ian Paisley’in kopuşu ile meydana gelen Hür 
Presbiteryen Kilisesi (Free Presbyterian Church) ile kendini ifade eden ve Demokratik Birlikçi Parti 
(Democratic Unionist Party) (D U P) ile siyasî açıdan örgütlenen Ulster fundamentalizmi, Kato­
likliğin Roma’daki zaferiyle kendinin birleşik bir İrlanda’daki zaferini denk tutar. Paisley’in kendisi 
şiddeti asla desteklemediği hâlde yeniden birleşme devam edecek olursa Protestan topluluğun di­
renişinin süreceği uyarısında bulunmuştur. İşçi sınıfı Protestanlarma ve de fundamentalistlere hitap 
ederek Paisley ve destekçileri, “Ulster birleşmesinin ruhu’ nu korumayı ve birleşik bir İrlanda’nın ku­
rulmasına götürecek siyasî hareketleri engellemeyi başarmışlardır (Bruce 1993). Ancak Paisleyvâri 
bir direnişin teolojik temeli, büyük ölçüde Evanjelik Protestanlığın doğuş yeri ve en etkin Hıristiyan 
fundamentalist hareketin, Yeni Hıristiyan Sağının, merkezi olan ABD'den alınmıştır.