Oriental Renaissance: Innovative, educational, natural and social sciences VOLUME 2 | ISSUE 6 ISSN 2181-1784 Scientific Journal Impact Factor SJIF 2022: 5.947 Advanced Sciences Index Factor ASI Factor = 1.7 658
w www.oriens.uz June 2022 Bilgaxoqon bitiklari: tarixiy manbaning matn tuzilishi” nomli maqolalari
Oʻrxun-Enasoy yodgorliklarining tarixiy tomonlarini oʻrganishga bagʻishlangan.
Masalan, “Koʻkturk bitiklari: matn va uning tarixiy talqini” (2004) kitobida koʻk turk
obifalari nomi bilan yuritilayotgan bitiklar tarixiy-matniy jihatdan tahlil etiladi.
Bitiklar asosida koʻk turk davri tarixnavisligining oʻziga xos jihatlari, matn tuzish
prinsiplari haqida bahs yuritiladi [4: 67].
3. Oʻrxun-Enasoy yodgorliklarini tadqiqiga bagʻishlangan falsafiy asarlari:
“Qadimgi turkiy xalqlarning diniy-falsafiy qarashlari”, “Sharq falsafasi” (“Qadimgi
turkiy xalqlarning diniy-falsafiy qarashlari”, “Sharq falsafasi” (Qadimgi turkiy
xalqlarning diniy-falsafiy qarashlari), “Eski turkiy falsafasi” nomli kitoblari va
“Qadimgi turklarning olam va uning tuzilishi toʻgrisidagi koʻzqarashlari” nomli
maqolasi yozma yodgorliklarni falsafiy jihatdan oʻrganadi. N.Rahmonov Oʻrxun-
Enasoy yodgorliklarining turkiy eposlardan oʻsib chiqqan asar ekanligini aytib,
yodgorliklarni oʻrganish asnosida oʻzbek xalqi tarixini oʻrganishni uzoq asrlardan
boshlash kerakligi ta’kidlaydi. Turk xoqonligi madaniyatini oʻrganib, shahzodalar
Kultegin,
Bilgaxoqon
va
maslahatchi
Toʻnyuquqning
qahramonliklari,
vatanparvarligi, xalq taqdirini oʻzinikidan ustun qoʻyish hislatlarini bizga uzoq
oʻtmishdan qolgan meros ekanligiga e’tibor qaratadi.
Turkiy-run yozuvida bitilgan bitiklar Oʻzbekiston hududidan ham anchagina
topilganini, ularning ma’nolarini asarlarida koʻrsatib berdi. Umuman, olimning
Oʻrxun-Enasoy yodgorliklari tadqiqiga bagʻishlab yozilgan asarlarini quyidagicha
oʻrganish mumkin: Oʻrxun-Enisey yodgorliklarining badiiyati oʻrganishga
bagʻishlangan asarlar: “Toshga bitilgan kitoblar”, “Inson ruhining sadosi”, “Bitiglar
olamida”, “Koʻhna bitigtoshlar”, “Oʻzbekistonning koʻhna turkiy-run yozuvlari”,
“Oʻzbek Mumtoz adabiyotining namunalari”, “Oʻzbek adabiyotini davrlashtirish
masalalari” kabi kitoblarida yodgorliklarning ma’nosi, mazmuni, adabiy tomonlari
oʻrganilgan. Jumladan, Boqijon Toʻxliyev bilan hammualiflikda yozgan
“Oʻzbekistonning koʻhna turkiy-run yozuvlari” (2006) kitobi Oʻrxun-Enasoy
yodgorliklarining mantiqiy davomi sifatida Oʻzbekistondan topilgan turkiy-run
yozuvidagi topilmalar haqida ma’lumot beradi [5: 142].
Oʻz navbatida, bu guruhning oʻzi ham ikkiga boʻlinadi: a) Oʻrxun-Enasoy
yodgorliklarining folkloristikasi: “Turkiy yozma adabiyot va ogʻzaki epik an’analar
munosabatiga doir” maqolasi, “Oʻrxun-Enasoy yozma yodgorliklari va turkiy eposlar
munosabati” doktorlik ishi (1991), Turkiy xalqlar sehrli ertaklarida evrilish
(metamorfoza) va uning mifologik sujetlar bilan munosabati “Oʻzbek
folklorshunosligining
dolzarb
masalalari”
toʻplamida,
“Folklorizm
va