Soliq statistikasi indd

foydalanuvchilar o‘rtasidagi taqsimoti (ming ga.) 
Yer solig‘i o‘zining iqtisodiy mohiyatiga ko‘ra u renta to‘lo vi -
dir. Ushbu soliqni yer egalari va yerdan foydalanuvchi xo‘jalik yuri-
tuvchi subyektlar moliyaviy faoliyatining natijalaridan qat’i nazar 
to‘laydilar. Bu esa yerdan oqilona foydalanishni rag‘batlantirish, 
tup roq unumdorligini oshirish, sifati turlicha bo‘lgan yerlarda xo‘ja-
lik yuritishning ijtimoiy-iqtisodiy shart-sharoitlarini tenglashtirish, 
aho li yashaydigan joylarda infrastruktura rivojlanishini ta’minlash 
ham da yerni talon-taroj qilinishiga yo‘l qo‘ymaslikka iqtisodiy za-
min yaratadi. 
O‘z mulkida, egaligida yoki foydalanishida yer uchastkalariga 
ega bo‘lgan yuridik va jismoniy shaxslar, shu jumladan O‘zbekiston 
Respublikasi ning norezidentlari yer solig‘ini to‘lovchilari hisob-
lani shadi. Soliqqa tortishning soddalashtirilgan tartibi asosida soliq 
to‘lovchi yuridik shaxslar – yagona soliq to‘lovi to‘lovchilari, 
yagona yer solig‘ini to‘lovchi qishloq xo‘jalik korxonalari, tad-
bir korlik faoliyatining qat’iy soliq to‘lanishi belgilangan yuridik 
shaxs lar yer solig‘i to‘lovchilari hisoblanmaydi.

---

319
Yerga nisbatan mulk huquqi, egalik qilish huquqi, foydalanish 
huquqi yoki ijara huquqi asosida yuridik shaxslarga tegishli bo‘lgan 
yer uchastkalari soliq solish obyekti hisoblanadi. 
Soliq solinmaydigan yer uchastkalari maydonlarini chegirib 
tashlash orqali soliq solinadigan baza aniqlanadi. Boshqa soliq tur-
laridan farqli, yer solig‘ining soliq solish obyekti va soliq solish 
bazasining oshish darajasi chegaralangan hisoblanadi. Chunki, yer 
solig‘ining soliq solish obyekti va bazasi respublikamizning yer 
resurslari bilan bog‘liq. Shu sababli, yer solig‘ining prognoz lash-
tirilayotgan yilda oshishiga ko‘proq belgilanuvchi soliq stavkalari 
ta’sir qiladi. 
Yer solig‘ini undirish bo‘yicha belgilanuvchi soliq stavkalari 
murakkab tarkibga ega. Shu sababli, yer solig‘i tushumlarini prognoz 
qilishda soliq stavkalarining kutilayotgan prognoz ko‘rsatkichiga 
ta’sirini hisobga olish murakkab jarayon hisoblanadi. 
Yer solig‘i stavkalari yer qiymatidan kelib chiqib belgilanadi. 
O‘zbekiston Respublikasida erning bozor qiymati shakllanma-
ganligi sababli, 1 gektar sug‘oriladigan erdan olinadigan dehqon-
chilik yalpi mahsulotining o‘rtacha qiymatidan kelib chiqib, uni 
shartli baholash amalga oshiriladi.
Yer solig‘i stavkalarini belgilashda tuproq boniteti (sifati) hi-
sobga olinadi. Bonitetni aniqlashda tuproqning genetik kelib 
chiqishi, mexanik tarkibi, sho‘rlanganlik darajasi, tuproq qatla mi-
ning suv o‘tkaza olishi, zichligi kabi boshqa tabiiy xossalari hisobga 
olinadi. Tuproq boniteti 100 balli tizimda 10 ta klassga bo‘linadi. 
Baholash setkasiga asosan 1 klass yerlar nol balldan 10 ballgacha, 
2 klass yerlar 11 balldan 20 ballgacha, 3 klass yerlar 21 balldan 30 
ballgacha va h.k. 10 klass yerlar 91 balldan 100 ballgacha baho-
lanadi. Yer bonitet balli qancha yuqori bo‘lsa soliq stavkasi mos 
ravishda shuncha yuqori belgilanadi.
Yerlardan noqishloq xo‘jalik maqsadlarida foydalanadigan 
yuri dik shaxslardan olinadigan yer solig‘i stavkalari quyidagicha 
gu ruh lanadi:

---

320
– sug‘oriladigan jamoat qishloq xo‘jaligi erlari uchun undi ri-
ladigan yer solig‘i stavkalari;
– lalmi ekinzorlar, bo‘z yerlar va ko‘p yillik ko‘chatlar uchun 
undiriladigan yer solig‘i stavkalari;
– sug‘orilmaydigan pichanzorlar va yaylovlar uchun undiri la-
digan yer solig‘i stavkalari;
– qishloq xo‘jaligi va o‘rmon xo‘jaligida foydalanilmaydigan 
boshqa erlar uchun undiriladigan yer solig‘i stavkalari;
– Toshkent shahrida er uchastkalaridan foydalanganlik uchun 
yer solig‘i stavkalari;
– shahar va posyolkalardagi yer uchastkalaridan olinadigan yer 
solig‘i stavkalari;
– qishloq joylarda joylashgan yer uchastkalaridan foydalanganlik 
uchun korxonalar, muassasalar va tashkilotlardan undiriladigan yer 
solig‘i stavkalari;
– qishloq joylarda joylashgan yer uchastkalaridan foydalanganlik 
uchun fuqarolardan undiriladigan yer solig‘i stavkalari.
Qishloq xo‘jalik erlarining sifati yer uchastkasi mulkdori, yer 
egasi yoki yerdan foydalanuvchining aybi bilan yomonlashgan ho-
lat larda, yer solig‘i yerning sifati yomonlashuviga qadar belgilan-
gan stavkalar bo‘yicha undiriladi.
Shaharlar va shahar qo‘rg‘onlarining ma’muriy chegaralarida 
joylashgan qishloq xo‘jaligi ahamiyatiga molik yerlar uchun yer 
solig‘i qishloq xo‘jalik yerlariga belgilangan stavkalarning ikki ba-
ravari miqdorida undiriladi.
Yuridik shaxslar foydalanadigan (shu jumladan, yer solig‘ini 
to‘lashdan ozod etilgan), davlat hokimiyati organlari tomonidan aj-
ratilgan maydonlardan ortiqcha er uchastkalari uchun yer soli g‘i 
yuridik shaxslar uchun 2,0 koef
fi
tsiyentini qo‘llagan holda to‘la-
nadi. 
Yer solig‘i bo‘yicha soliq tushumlarini prognoz qilishda soliq 
obyekti, soliq solish bazasiga oid ma’lumotlar turli hisobot va hisob-
kitob shakllaridan yig‘iladi. Qishloq xo‘jaligi ahamiyatiga molik 

---

321
bo‘lmagan yerlar uchun to‘lanadigan yer solig‘i hisob-kitobining 
asosiy ko‘rsatkichlari 10–19- jadvalda keltirilgan. 
10–19-jadval