Soliq statistikasi indd

2013–2014-yillarda O‘zbekiston Respublikasi Davlat budjetining soliqlar 
hisobidan shakllantirilgan daromadlarining gorizontal tahlili
7
Ko‘rsatkichlar
2013-yil
2014-yil
Farqi
Mlrd. 
so‘mda
Soliq-
larning 
salmo-
g‘i, 
%da
Mlrd 
so‘mda
Soliq-
larning 
salmo-
g‘i, 
%da
Mutloq 
farqi, 
mlrd 
so‘mda
Nisbiy 
farq, 
%da
Davlat bud jeti-
ning maqsadli 
jamg‘ar mala ri-
siz jami daro-
madlari
25104,9
100
38160,8
100
13055,9
0
1. To‘g‘ri soliqlar
6583,1
26,22
7790,4
20,41
1207,3
-5,81
Yuridik 
shaxs lardan 
un diriluvchi 
foy da solig‘i
1239
4,94
1302,3
3,41
63,3
-1,52
Yagona soliq 
to‘lovidan 
amalga oshiri-
luvchi ajratma
1572,4
6,26
1901,4
4,98
329
-1,28
Jismoniy 
shaxslarning 
daromadidan 
olinuvchi soliq
2769,7
11,03
3313,9
8,68
544,2
-2,35
Qat’iy belgi lan-
gan soliq
342,1
1,36
505
1,32
162,9
-0,04
7
O‘zbekiston Respublikasi Prezidentining 2013-yil 25-dekabrdagi PQ-2099-son 
va 2012-yil 25-dekabridagi 1887 qarori asosida 

---

93
Obodonlash-
tirish va 
ij ti moiy infra-
tuzilmani rivoj-
lan tirish uchun 
soliq
659,9
2,63
767,8
2,01
107,9
-0,62
2. Egri soliqlar
13039,4
51,94
15618,2
40,93
2578,8
-11,01
Qo‘shilgan 
qiymat solig‘i
7737,8
30,82
9123,1
23,91
1385,3
-6,91
Aksiz olig‘i
3726,5
14,84
4506
11,81
779,5
-3,04
Bojxona boji
992,6
3,95
1142
2,99
149,4
-0,96
Jismoniy 
shaxslarning 
transport 
vositalariga 
ishlatilgan 
benzin, dizel 
yoqilg‘isi va 
gaz uchun soliq
582,5
2,32
847,1
2,22
264,6
-0,10
3.
Mol-mulk 
solig‘i va resurs 
to‘lovlari
3755,5
14,96
4521,4
11,85
765,9
-3,11
Mol-mulk 
solig‘i 
831,4
3,31
1135
2,97
303,6
-0,34
Yer solig‘i
646,3
2,57
665,2
1,74
18,9
-0,83
Yer qa’ridan 
foydalanganlik 
uchun soliq
2180,1
8,68
2595,8
6,80
415,7
-1,88
Suv resurs la ri-
dan foyda lan-
gan lik uchun 
soliq
97,7
0,39
125,4
0,33
27,7
-0,06
4.
Qo‘shimcha 
foyda solig‘i
294,5
1,17
388,4
1,02
93,9
-0,16

---

94
3.4. Soliqlar va boshqa majburiy to‘lovlarning xo‘jalik 
yurituvchi subyektlarining moliyaviy-xo‘jalik
faoliyatiga ta’siri
Soliq yukini kamaytirish korxonalar daromadini soliqqa tortish 
darajasini pasaytirish yo‘li bilan amalga oshirilmoqda. O‘tgan 
asrning oxiri va XIX asrning boshlarida amalda bo‘lgan yuqori 
darajadagi soliq stavkalari ishlab chiqarishni rivojlantirish va uni 
texnik jihatdan qayta qurollantirish uchun yetarli mablag‘larni 
yo‘naltirish imkonini kamaytirar edi. Hukumatimiz buni hisobga 
olgan holda foyda solig‘i stavkasini bosqichma - bosqich 
pasaytirish maqsadli siyosatini yuritib kelmoqda: 1995-yilda joriy 
etilgan davridan boshlab uning stavkasi 38 foizdan 2004-yilda 18 
foizgacha yoki 20 foizlik punktga pasaytirildi, 2012-yilga kelib 9 
foizga, 2014-yilda 8%ga pasaytirildi.
Ayni paytda xorijiy mamlakatlarda foyda solig‘i – korxonalarning 
barcha xarajatlari chegirilganda to‘lanadigan korporativ soliq 18 
foizdan 45 foizgacha boradi.
Tovarlar ishlab chiqarilishini rag‘batlantirish hamda xorijiy in-
ves titsiyalarni jalb etish uchun qulay sharoitlar yaratish maqsadida 
o‘zi ishlab chiqargan tovarlarni eksport qiluvchilarga imtiyozli so-
liq stavkalari belgilangan.
Mazkur vazifani muvaffaqiyatli hal etish uchun mahsulot ish-
lab chiqarishning umumiy hajmida eksport ulushi 15 foizdan 30 
foizgacha bo‘lganda mulkchilik shaklidan qat’i nazar eksportchi 
kor xonaning foyda solig‘i stavkasi 30 foizga pasaytiriladi, sotish-
ning umumiy hajmida eksport ulushi 30 va undan ortiq foizni tashkil 
qilganda belgilangan stavka 50 foizga pasaytiriladi.
Respublika iqtisodiyotiga xorijiy investitsiyalar jalb etilishni 
rag‘batlantirish soliq siyosatining ustuvor jihatlaridan biri sanalib, 
ular investitsiyalarga bo‘lgan keskin ehtiyoj muammosini ma’lum 
darajada hal etadi va joriy iste’mol uchun resurslarni oshirish 
imkonini beradi. Xorijiy investorlar uchun pasaytirilgan stavkalar 

---

95
va ayrim hollarda foyda solig‘idan ozod qilishni nazarda tutuvchi 
foyda solig‘iga tortish qulay tizimining yaratilishi qo‘shma korxo-
nalar sonining ortishiga olib keldi.
Soliqlarni birxillashtirish deganda bir xil soliqqa tortish ba-
zasiga ega soliqlarni birlashtirish tushuniladi. Bir xil soliq qa tor-
tish bazasiga ega soliqlarni birlashtirish soliq solish jarayon la rini 
soddalashtirish imkonini beradi. Soliq tizimida soliqlarni umum-
davlat va mahalliy soliqlarga ajratilishi soliqlarni birxillashtirishning 
asosiy yo‘nalishlaridan biri hisoblanadi. Masalan, 2004-yil da o‘x-
shash soliqqa tortish bazasiga ega bo‘lgan ijtimoiy infratu zil ma-
ni rivojlantirsh solig‘i va obodonlashtirish ishlariga yig‘im bir-
lashtirildi. Natijada mahalliy soliqlar va yig‘imlar sonini qisqartirish, 
shuningdek, ularga doir hisob-kitoblarni hisoblab chiqarish va taq-
dim etishni soddalashtirish imkoniyatini berdi. 
Yagona soliq to‘lovi to‘lovchisi hisoblangan oddiy ishlab chi-
qarish korxonasi atigi 5ta asosiy soliq - foyda solig‘i, QQS, mol-
mulk soliqlarini to‘laydi. Bugungi kunda soliqlarni hisoblab chi-
qarish va to‘lash mexanizmini yanada soddalashtirish borasida 
ishlar olib borilmoqda. Respublikamiz soliq tizimida qo‘shilgan 
qiymat solig‘i bo‘yicha yagona stavkaning qabul qilinishi hisob va 
hisob-kitob jarayonlarini soddalashishiga olib keldi. Soliq to‘lovlari 
bo‘yicha to‘lanishi lozim bo‘lgan bo‘nak to‘lovlarining to‘lash 
muddatlari va miqdori yildan yilga qisqarib bormoqda.
Soliq yuki makro darajada ham hisoblanishi mumkin. Makro 
darajada soliq yukini hisoblash uchun budjetga tushgan soliq 
summasini mamlakat yalpi ichki mahsulot miqdoriga bo‘linadi. 
Ammo, soliq yukini hisoblashning ushbu usuli asosida alohida 
soliq to‘lovchilar zimmasiga tushadigan soliq yukiga baho berish 
murakkab hisoblanadi. 
Iqtisodiy subyektlar darajasida soliq yuki bir qancha usullar 
vositasida hisoblanishi mumkin. Soliq yukini hisoblash usullari o‘z 
ichiga to‘lanadigan soliq turlari sonini, yoki soliq summalarini o‘z 
ichiga oluvchi integral ko‘rsatkichlarni kiritishishi mumkin.

---

96
Davlat tomonidan, soliq mexanizmi vositasida iqtisodiy subyektlarning
soliq yukiga ta’sir qilish ko‘rsatkichlari
Davlat budjetidan 
olinuvchi do otatsiya 
va kom pensatsiyalar, 
soliqlar bo‘yicha 
beriluvchi im-
tiyozlar,
Oli nuv chi 
budjet ssudalari, 
investitsion soliq 
kreditlari, soliq 
kreditlari, soliq 
to’lov muddatini 
uzaytirish va h.k. 
Soliq yukining 
strukturasi:
-soliqlar va maj-
bu riy to‘lovlar 
soni;
-soliq strukturasi
-soliqqa tortish 
me xanizmi;
-korxonaga 
to‘g‘ ri keluvchi 
soliq yuki ko‘r-
satkichlari
Soliq 
elimentlariga 
to‘g‘ridan-
to‘g‘ri ta’sir 
qiluvchi, 
Davlatning 
budjet, soliq 
va investitsiya 
siyosatidagi 
o‘zgarishlar 
Soliq to‘lash 
maqsadida 
yuritiluvchi 
hisob siyosati 
va soliq yuki 
ko‘rsatkichla-
ridan 
foydalanish 
yo‘nalishlari
Soliq yuki ko‘rsatkichlaridan foydalanish yo‘nalishlari
Makro darajada foydalanish
Soliq siyosatini ishlab 
chiqishda foydalanish
Soliq tushumini 
prognozlash va 
rejalashtirishda
Ijtimoiy siyosatni 
shakllantirishda
Soliq to‘lovini 
optimallashtirishda
Iqtisodiy subyektlarning 
xatti-harakatlariga baho 
berishda
Mikro darajada foydalanish
3–1-chizma