Soliqlar va soliqqa tortish

Soliq stavkalari

Respublika hududlari kesimida bazaviy soliq stavkalari 1 kv. m uchun mutlaq o‘lchamda belgilanadi (bundan dehqon xo‘jaligini yuritish uchun berilgan qishloq xo‘jaligiga mo‘ljallangan yer uchastkalari mustasno).

Soliq stavkalarini aniq miqdori quyidagi tartibda belgilanadi:

Qoraqalpog‘iston Respublikasi Jo‘qorg‘i Kengesi va viloyatlar xalq deputatlari Kengashlari 0,5 dan 2,0 gacha bo‘lgan kamaytiruvchi va oshiruvchi koeffitsientlarni qo‘llagan holda, ushbu moddaning birinchi qismida belgilangan bazaviy soliq stavkalari asosida qishloq xo‘jaligiga mo‘ljallanmagan yerlar uchun tuman va shaharlar kesimida ularning iqtisodiy rivojlanishiga qarab, soliq stavkalarini belgilaydi;

tumanlar va shaharlar xalq deputatlari Kengashlari ushbu modda ikkinchi qismining ikkinchi xatboshisida belgilangan soliq stavkalariga Toshkent shahri uchun esa — ushbu moddaning birinchi qismida belgilangan bazaviy soliq stavkalariga 0,7 dan 3,0 gacha bo‘lgan kamaytiruvchi va oshiruvchi koeffitsientlarni ularning hududlarida joylashgan daha, massiv, mahalla, ko‘cha kesimida kiritadi. Soliq stavkalarining aniq miqdorlarini quyidagi https://soliq.uz/regulations/land-property-tax havola orqali ko‘rish mumkin.

Dehqon xo‘jaligini yuritish uchun berilgan qishloq xo‘jaligi uchun mo‘ljallangan yerlarga soliq stavkasi qishloq xo‘jaligi ekinzorlarining normativ qiymatiga nisbatan 0,95 foiz miqdorda belgilanadi.

Tadbirkorlik faoliyatida foydalaniladigan yer uchastkalari uchun yoxud uylar, dala hovli imoratlari, yakka tartibdagi garajlar va boshqa imoratlar, inshootlar yuridik shaxsga yoki yakka tartibdagi tadbirkorga ijaraga berilganda, shuningdek jismoniy shaxslarning mulkida bo‘lgan, yashash uchun mo‘ljallanmagan ko‘chmas mulk ob’ektlari egallagan yer uchastkalari uchun soliq jismoniy shaxslardan yuridik shaxslardan olinadigan yer solig‘ini to‘lash uchun belgilangan soliq stavkalari bo‘yicha undiriladi hamda Soliq Kodeksning 436-moddasida ko‘rsatilgan imtiyozlar ularga nisbatan tatbiq etilmaydi.

Yakka tartibda uy-joy qurish va turar joyni obodonlashtirish uchun berilgan yer uchastkalarining tomorqa qismiga qishloq xo‘jaligi ekinlarini ekish yoki uni obodonlashtirish amalga oshirilmagan taqdirda soliq uch baravar miqdorda to‘lanadi.

Yer uchastkalaridan hujjatlarsiz yoxud yer uchastkasiga bo‘lgan huquqni tasdiqlovchi hujjatlarda ko‘rsatilganidan kattaroq hajmda foydalanilganda, soliq stavkasi belgilangan soliq stavkalarining uch baravari miqdorida belgilanadi.

To‘lov muddatlari

Soliq organlari har yili 1 martdan kechiktirmay soliq summasi va uni to‘lash muddatlari ko‘rsatilgan to‘lov xabarnomasini jismoniy shaxslarga imzo qo‘ydirib yoki to‘lov xabarnomasi olinganligi faktini va olingan sanani tasdiqlovchi boshqa usulda topshiradi.

Soliq davri uchun soliqni to‘lash jismoniy shaxslar tomonidan 15 aprel va 15 oktyabrga qadar teng ulushlarda amalga oshiriladi.

^{Parkent tumani ma’lumotlar bazasidan olingan.}




XULOSA
Davlat byudjeti daromadlarining uzluksizligini ta’minlash bilan birgalikda, tadbirkorlik faoliyatini samarali amalga oshirish mexanizmining asosiy omillaridan biri bo’lgan soliq tizimini, jumladan, jismoniy shaxslardan olinadigan soliqlar tizimini davr talablariga mos ravishda takomillashtirib borish muhim ahamiyat kasb etadi. Mazkur mavzuni tadqiq etish natijasida quyidagi xulosalarga kelindi:

Jismoniy shaxslardan olinadigan soliqlar byudjet daromadlarida kam ulush ega bo’lsada, ammo, soliq tizimida alohida ahamiyatga egadir;

Yer va mulk munosabatlari soliqqa tortiladigan ob’ekt sifatida yuzaga chiqadi;

Davlat mulki hisoblangan yerdan foydalanish pulli hisoblanadi;

O’z ihtiyorida soliq solinadigan mol-mulkka ega bo’lgan jismoniy shaxslar mol-mulk solig’i to’lovchilardir;

O’z mulkida, egaligida yoki foydalanishida yer uchastkalariga ega bo’lgan jismoniy shaxslar yer solig’i to’lovchilardir;

Jismoniy shaxslar mol-mulki va yer uchastkalari soliq solish ob’ekti hisoblanadi;

Mol-mulk solig’i stavkalari mulkning qayta baholangan va baholanmagan qiymatiga alohida belgilangan, yer solig’i stavkalari esa zonalar bo’yicha tabaqalashtirilgan;

Ayrim soliq to’lovchilarni ijtimoiy himoyalash va rag’batlantirish maqsadida ushbu soliq turlaridan imtiyozlarning mavjudligi;

Mol-mulk va yer soliqlarini to’lash jismoniy shaxslar uchun qulay muddatlarda undiriladi.

Biz jismoniy shaxslar mol-mulk solig’ini takomillashtirish maqsadida quyidagi takliflarni berishni lozim deb topdik:

Mol-mulkdan soliq olish mexanizmining samarali ishlashi bevosita mazkur soliqning amal qilishini ta’minlab turuvchi soliq qonunchiligi va tegishli me’yoriy hujjatlarning barqarorligiga bevosita bog’liqdir. Tadqiqot natijasiga ko’ra, bu soliq ilk bor qo’llanila boshlagandan to hozirgacha bir necha o’nlab turli o’zgartirishlar va qo’shimchalar kiritilgan. Bu, ma’lum bir nuqtai nazardan tabiiy deb qaralsa-da, bizningcha, bu narsaga chek qo’yish vaqti keldi. Bu fikrning to’g’ri ekanligini jahon ilg’or tajribasi ham yaqqol ko’rsatib turibdi.

Jismoniy shaxslarning soliqqa tortiladigan mulk ob’ektlarini to’liq va o’z vaqtida ro’yxatga olish hamda baholash ishlari aniqligini ta’minlash. Natijada soliq to’lovchilar soni va mahalliy byudjetga soliq tushumlari oshadi. Bunda mulk qiymatini bozor iqtisodiyoti talablaridan kelib chiqqan holda, bozor bahosida baholashni amalga oshirish lozim; hozirgi kunda Toshket shaxrining Mirzo Ulug’bek tuanida tajriba sifatida qullanilmoqda.

Ijtimoiy himoyani yanada kuchaytirish maqsadida ko’pgina xorijiy mamlakatlarda qo’llanilayotgan mol-mulk solig’iga tortilmaydigan mol- mulkning minimal qiymatini ham amalga kiritish lozim. Bunda kam ta’minlangan va o’rtahol aholi qatlamlari uchun soliq yukini kamaytirish, ko’pchilik hollarda esa istisno etish uchun ham mol-mulkning soliqqa tortilmaydigan minimal qiymatini joriy etish maqsadga muvofiqdir. Mol- mulkning muayyan miqdori va turi odamlarning zaruriy hayotiy ehtiyoji hisoblanadi. Bunda mol-mulkning zaruriy minimumi soliqqa tortishdan ozod qilinishi kerak va zaruriy ehtiyojdan ortib qolgan qismi soliqqa tortilishi kerak. Mol-mulkning soliqqa tortilmaydigan minimum qiymatini belgilashda soliq to’lovchi joylashgan hududning rivojlanganlik darajasi, oila a’zolarining soni, soliq to’lovchining ijtimoiy ahvoli, to’lovga qobiliyatlilik darajasi kabi turli xil omillarga e’tibor berish kerak. Shunday qilib, madaniy va hatto, iqtisodiy nuqtai nazardan saqlab qolinishi kerak bo’lgan minimal qulaylik soliqqa tortilmasligi kerak.

Mamlakatimizdagi mol-mulk va yer soliqlarini birlashtirib, jismoniy shaxslar egaligidagi barcha mulkka, jumladan, yer uchastkalari ham shu mulk ob’ektiga kiritilgan holda mol-mulk solig’iga tortish. Buning uchun mamlakatimizda mulk hamda yerning bozor bahosi shakllangan bo’lishi kerak. Shuningdek, soliq stavklarini ham qaytadan ko’rib chiqish kerak bo’ladi. Shunday qilib, mol-mulk va yer soliqlarini birlashtirgan holda, ushbu soliq turlarini ixchamlashtirishga, soliqlarni undirish bilan bog’liq xarajatlarni kamaytirishga hamda soliqlarning samarali ishlashiga erishish mumkin.

Jismoniy shaxslarning daromadlarini soliqqa tortish mexanizmini takomillashtirish maqsadida quyidagilarni amalga oshirish lozim:

Jismoniy shaxslarni daromadlarini soliqqa tortish tizimini davr talabidan kelib chiqib takomillashtirish, undan aholining turmush darajasini tartibga solish, tadbirkorlik faoliyatini rag’batlantirish va byudjetga muntazam ravishda daromadlar kelib tushushini ta’minlash uchun foydalanish muhim ahamiyat kasb etadi.

Jismoniy shaxslardan olinadigan daromad solig’ining ijtimoiy-iqtisodiy mohiyati va uni takomillashtirish yo’nalishlari soliq solish tamoyillari hamda ularni ro’yobga chiqarishdagi izchillikni taqozo etadi. Ushbu soliqning xususiyatlari soliq munosabatlarini ham har tomonlama hayotga to’g’ri tatbiq etish va xolisona xizmat qilishni taqozo etadi. Soliqqa tortishda, klassik va zamonaviy tamoyillardan foydalanish qo’l keladi. Bular soliqqa tortishning aniqligi va ravshanligi; arzonligi; moslashuvchanligi va fiskal samaradorligi; ijtimoiy jihatdan asoslanganligi va adolatliligi kabi tamoyillardir.

Jismoniy shaxslar daromadiga soliq solish jarayonini tahlil etish shuni ko’rsatadiki, soliq solish ob’ektlari va sub’ektlari, soliq imtiyozlari, soliq stavkalari tizimi va ularning rivojlanishida taraqqiy etgan mamlakatlarga qaraganda katta tafovutlar ko’zga tashlanmaydi. Shunga qaramasdan, respublikamiz iqtisodiyotidagi tez o’zgarishlar ayrim soha tarmoqlar qatori jismoniy shaxslardan olinadigan daromad solig’ini ham takomillashtirishni talab etadi.

Tajriba va tahlillar shundan dalolat bermoqdaki, jismoniy shaxslardan olinadigan daromad solig’ining salmog’i boshqa soliqlarga nisbatan davlat byudjeti daromadlarida ancha yuqori, ayniqsa mahalliy byudjetlarda. Soliq to’lovchilar, mazkur soliqlarning og’irligi shakllanayotgan darajadagi jarayonlari yuqori deb ta’kidlab kelmoqdalar. Fikrimizcha, bunday vaziyatning yumshatishning asosiy yo’llaridan biri mumkin qadar respublikamizdagi umumiy soliq to’lovchilarning soni va ularda shakllanayotgan daromadini oshirishga qaratilgan tadbirlarni ishlab chiqarish va amalga oshirishdir. Sir emaski, respublikamiz aholisining aksariyat qismi qishlok joylarda istiqomat qilmoqda. Natijada, soliq to’lovchilar soni ko’p bo’lishiga qaramasdan, davlat byudjeti daromadida mazkur soliqdan shakllanayotgan summa sezilarsiz bo’lmoqda. Buni ijobiy hal etishning asosiy yo’llaridan biri, mumkin qadar qishloq joylarida xalq iste’moli mollari ishlab chiqarish, xizmat ko’rsatish korxonalari, kichik korxonalar va shunga o’xshash xo’jalik subektlarini tashkil etishni iqtisodiy tomondan maksimal rag’batlantirish lozim.

Jismoniy shaxslarning mehnatga haq to’lash shaklidagi daromadlaridan ayrim ijtimoiy ahamiyatga ega bo’lgan xarajatlar (masalan, dori-darmon, davolanish xarajatlari)ni chegirish va ularning yillik daromadlarini umumiy deklaratsiyalash tizimiga tezroq o’tkazish lozim.