79.4. Hodisa ehtimolligining ta’riflari
1. Hodisa ehtimolligining klassik ta’rifi. Biror tajriba natijasida chekli sondagi e1, e2, e3,…, en elementar hodisalardan birortasi ro’y berishi mumkin bo’lib bu hodisalar juft-jufti bilan birgalikda bo’lmagan teng imkoniyatli hodisalarning to’la guruhini tashkil etsin. A hodisa e1, e2, e3,…, en hodisalar orasida lar ro’y berganda ro’y bersin . Bu holda lar A hodisaga qulaylik tug’diruvchi hodisalar deyiladi.
Faraz qilaylik n ta e1, e2, e3,…, en elementar hodisalardan m tasi A hodisaning ro’y berishiga qulaylik tug’dirsin.
DISPERSIYANING XOSSALARI.
Reja
1. Dispersiya haqida.
2. Dispersion spektr.
3. Dispersiyani elektr nazariyasi.
4. Buger qonuni.
5. Dopler effekti.
n - sindirish kursatgichining - yorug’lik chastotasiga yoki to’lqin uzunligiga bog’liqligiga yorug’lik dispersiyasi deyiladi. n=f( ) (1) Nyutonning klassik tajribasi 1672- yil oq yorug’likni spektrlarga prizma orqali ajratadi (2-rasm). Prizmada dispersiyalanuvchi nurni ko’rib chiqaylik (1-rasm).
2.
2-rasm
Nur prizmaga 1 burchak bilan tushib sinadi. Ikkinchi nuqtada ham sinadi (1-rasmda).
(2). Bunda
Boshqacha tamondan burchaklarni
;
(3)
(2) bilan (3)ni solishtirib =A(n-1) ekanligini ko’rish mumkin.
Oldingi yunalishdan burchakka og’adi. (2) bilan (3) solishtirilib, =A(n-1) (4). Bundan ko’rinadiki A qancha katta bo’lsa, lar ham katta bo’lar ekan va (n-1) ga bog’liq. n~f( ) ekanligini hisobga olsak, oq yorug’likdagi har xil to’lqin uzunlik har xil burchakka i og’adi. Difraksion spektr bilan dispersion spektr farq qiladi. Difraksion spektrda binafsha kam, qizil ko’p sinadi. Dispersiyada ularni urni almashadi.
(5)
muhit dispersiyasi deb aytiladi.
kichraysa, n - oshadi (3-rasmda). Bunday dispersiya normal dispersiya. Agar teskari kuchaysa, n - kamayadi.
3-rasm
Maksvel nazariyasiga ko’ra (6) ifoda ma’lum. n - absolyut sindirish kursatkichi 1 deb kurinishda yozish mumkin. - dielektrik singdiruvchanlik. Bu yerda n - uzgarmas bo’lishi kerak. Reallikda n - chastotaga qarab uzgaradi. n - ni atom elektronlari bilan elektromagnit to’lqin -chastotasi bilan bog’lab tushuntirish, elektron nazariya deyiladi.
Lorens nazariyasiga ko’ra elektromagnit to’lqin muhit jismlari atomi elektronlari bilan ta’sirlashib, ularni harakatga keltirish kerak. Shu elektronlar chastotalari (0) xususiy chastotasiga qarab n - uzgarishi kerak. Buni ko’rib chiqamiz.
Nazariyalarga ko’ra
(7)
P-elektronning qutb vektori.
(8)
Ye-tashqi elektromagnit to’lqin elektr vektori.
Elektronning qutblanish vektori tashqi elektromagnit to’lqin vektori Ye- ta’sirida majburiy qutblanadi. Yadro bilan kam bog`langan tashqi optik elektronlar rol o`ynaydi. Bitta Elektron uchun buni (7) ga quyib, Х=Acos t bunda
ye – zaryad, x – siljish
ifodalar bilan matematik o`zgarishlardan keyin
(9)
no-atom konsentratsiyasi, Ye -dielektrik doimiysi, ye -Elektr zaryadi, o-xususiy chastota, -tashqi chastota (yorug’lik)
Buni grafik asosida tasvirlash mumkin. (9) formuladan n - tashqi maydon -chastotasiga bog’liq ekan. Normal dispersiya grafigi 4-rasmda ko’rsatilgan.
Muhit bilan bunday ta’sirlashgan yorug’lik intensivligi yutiladi va yutilish spektrlarini hosil qiladi.Quyidagi qonun asosida ruy beradi. Muhitga I0 intensivlik
tushayotgan bo’lsin. (10).
4-rasm
Bu ifoda Buger qonuni deyiladi. I - chiquvchi, I0 - kiruvchi intensivlik yutilish koeffitsenti, x-qalinlik (muhitniki). (Yutilish koeffitsiyenti ) spektrlar ga bog’liq. Chiziq - chiziq, spektral polasa, tutash spektr hosil qiladi.
5.Dopler effekti: Elektromagnit to’lqin (yorug’lik) chastotasi manba tezligiga bogliq. Bunga Dopler effekti deyiladi va quyidagicha ifodalanadi.
Bunda
- chastota
0 - tinchlikdagi chastota
- manba tezligi
- yunalish bilan kuzatish yo’nalishi orasidagi burchak
Demak qabul qiluvchiga nisbatan manba tezlik bilan harakat qilsa uni chastotasi 0 dan ga o’zgaradi. Bu hodisa ko’p tajribalarda tasdiqlangan va fan, tasdiqlagan
Matematik modellarning amaliy tatbiqlari
REJA
Dostları ilə paylaş: |