Sosial və humanitar elmlərin müasir problemləri. Elmi əcərlər toplusu. №13 2014
Yüklə 1,08 Mb.
|
- Bu səhifədəki naviqasiya:
- MIQRASIYA VƏ ONUN PSIXOLOJI ASPEKTLƏRI
|
К ПРОБЛЕМЕ ПСИХОЛОГИИ ТОЛПЫ Эйюбова Мехрибан, д.ф.по психологии, преподаватель кафедры социальной и педагогической психологии БГУ
Временами мир наблюдает разного рода конфликты, которые порождают массовые помешательства людей, одержимых какой – либо неведомой силой, уничтожающей все на пути к поставленной цели. Проблема психологии толпы является одной из актуальных проблем современной психологии. Этой проблеме посвящены работы многих исследователей, в числе которых психологи, социологи, историки и т.д. Представление о толпе рождается из личного опыта людей. С психологической точки зрения под толпой следует понимать изначально неорганизованные скопления людей, не имеющих общей осознанной цели или утративших ее, и находящихся в состоянии эмоционального возбуждения. Практически каждый человек бывал в толпе, видел ее поведение со стороны или участвовал в ней. Заражаясь общим настроем и интересом, люди постепенно превращаются в массовое неорганизованное скопление т.е. в толпу. Одним из субъектов массовой формы поведения является масса – как совокупность индивидов, составляющих весьма многочисленную аморфную группу, связанную каким – либо общим интересом. Поведение людей в таких больших группах характеризуется тем, что они под психологическим давлением других могут сделать то, чего они не сделали бы при иных обстоятельствах. Толпа характеризуется рядом психологических особенностей и закономерностей. В первую очередь, она определяется бессознательностью, инстинктивностью, импульсивностью поведения участвовавших в ней людей. Толпа крайне впечатлительна. Ей достаточно простых и ярких образов, громких слов. Толпа способна воспринимать лишь те идеи, которые упрощены до предела. Суждения толпы всегда навязаны ей и никогда не бывают результатом всестороннего обсуждения. В ней нереальные слова или образы фактически приравниваются к реальному образу. Главную позицию в толпе занимает лидер. Главное не что говорит лидер, а как он говорит.[1.1] В толпе человек не ощущает себя индивидуальностью, он действует и мыслит в едином порыве с окружающими людьми, подчиняясь идейному лидеру. В ней стираются индивидуальные черты людей, исчезает личностная неповторимость. Толпа никогда не стремится к правде. Она отворачивается от очевидности, которая не нравится ей и предпочитает поклоняться заблуждениям и иллюзиям. Оценивая характер поведения людей, выделяют следующие классификации толп: 1.Стихийная толпа формируется и проявляется без какого-либо организационного начала со стороны конкретного физического лица. 2.Ведомая толпа формируется под воздействием с самого начала или впоследствии конкретного физического лица, являющегося в данной толпе лидером. 3.Организованная толпа представляет собой собрание индивидов, вступивших на путь организации. 4.Окказиональная толпа возникает на основе любопытства к неожиданному происшествию. 5. Конвенциональная толпа формируется на основе интереса к какому-либо заранее объявленному массовому зрелищу. 6. Экспрессивная толпа, выражающаяся в общем отношении к какому-либо событию в форме протеста радости и т.д. 7.Действующая толпа осуществляет действия относительно конкретного объекта. Тип действующей толпы – агрессивная толпа, которая является одной из самых опасных форм активной толпы. Этот вид толпы пытается решить те или иные социально назревшие проблемы насильственным путем, при этом теряя рациональную основу для своих действий и, возмещая чувство фрустрации и гнева на совершенно случайных объектах. В такой толпе социальный контроль ослабевает, и нравственные нормы не имеют прежней силы регуляции поведения индивида. Индивид как бы утрачивает ощущение ответственности за собственные поступки. На наш взгляд именно в этом заключается одна из причин агрессивности толпы, которая подстрекается определенными людьми. 8. Тип cпасающейся толпы, которая превращается в паническую, если доступ людей к средствам и способам спасения оказывается невозможным или ограниченным. 9. Тип стяжательской толпы, т.е. скопления людей, движимых стремлением к грабежу, мародерству, которые стали доступны в силу тех или иных условий. Иногда даже добропорядочные люди при стихийных бедствиях включаются в толпы мародеров. Тенденция к оправданию перед самим собой своих действий составляет тот основной механизм, который примиряет совесть с чувством ответственности за содеянное. Это тоже является одним из феноменов толпы. 10. Демонстрирующий тип толпы, который представляет собой скопление людей, выражающих свой социальный протест. Cледует отметить ,что любое скопление людей носит демонстративный характер. Разница лишь в том, насколько цели демонстративного выступления осознаны, а формы ее организованы. 11.Повстанческая толпа, возникающая на основе общего возмущения действиями властей: низкий уровень жизни, безработица и т.д. Групповые формы поведения принимают массовый характер под воздействием таких социально-психологических механизмов как заражение, внушение, подражание. Французский исследователь в этой области Г. Ле Бон сюда причисляет и анонимность, которая порождается чувством безответственности, безнаказанности; создает у значительного числа людей чувство силы, могущества, отнесения своих действий к действиям толпы. [3.1] В толпе человек способен совершить акты насилия, жестокости, вандализма, которые в обычных условиях кажутся ему немыслимыми. Фактор заражения толпы характеризуется распространением психического состояния одних людей на других. Толпа легко поддается призывам, лозунгам лидеров. В ней возникает однородность, приводящая к уравниванию, сведению людей к одному уровню психических проявлений и поведения. Ярким примером тому служит экстатическая толпа, характеризующаяся состоянием общего экстаза на основе взаимного ритмически нарастающего заражения. Это – массовые религиозные ритуалы, карнавалы и т.д. В такой толпе человека характеризуют такие черты, как бессознательность, инстинктивность, состояние единения, ощущение неодолимой силы, аморфность, социальная деградация, безответственность, категоричность, консерватизм. Основным механизмом формирования толпы выступает циркулярная общая реакция, характеризующаяся нарастанием эмоционального заражения и возникновением слухов. Такая информация обычно не подлежит проверке. Поэтому эмоциональный фон, возникший под влиянием такой информации и является организующим фактором массового поведения. Индивиды руководствуются лишь бессознательными представлениями, которые для всех одинаковы; они могут совершать такие действия, которые находятся в полном противоречии с их сознанием, поведением, характером. Здесь представления на сознательном уровне подавляются и исчезают. Уместной будет следующая крылатая фраза: ‘’Индивидуальность умирает, когда торжествует толпа’’. Толпа способна мыслить лишь образами, она не рассуждает; ее рассуждения основаны на ассоциациях. Одним из характеризующих черт толпы является экстремизм. У толпы отсутствует критическое отношение к себе; сила ее направлена лишь на разрушение. Толпа считается только с силой. Жестокость агрессивной толпы подстрекается провокаторами. Другими факторами, влияющими на поведение толпы являются суеверия, основанные на ложном мнении под влиянием страха; иллюзии – ложные знания, формирующиеся в общественном мнении; предрассудки, превращающиеся в предубеждения. Сегодня мы сами становимся невольными свидетелями явления называемого феноменом толпы. Эту проблему еще предстоит изучать, тем более, что любые общие закономерности приобретают специфическую форму в зависимости от времени, места, условий происходящего события. Необходимо проводить определенную работу по устранению условий, создающих чувство социальной фрустрации, недовольства, отчаяния, безысходности; не допускать возникновения такого явления, как агрессивная толпа, проводить просветительскую работу среди молодежи. Только тогда можно говорить о путях выхода из сложившейся проблемы. Список использованной литературы: 1.Мокшанцев Р.А. Социальная психология М.: 2001 2.Рощин С.К. Психология толпы анализ прошлых исследований и проблемы сегодняшнего дня.// Психологический журнал Т.11, 1990 3.Литвак М.Е. Командовать или подчиняться Ростов: 2004 Kutlə probleminə aid Abstrakt
Axir vaxt büyün dünyanı kütlə cixışları bürüyüb. Kütlə psixologiyasi müasir psixologiyanin aktual problemlərinə cevrilmişdir. Kütləni xarakterizə edən cəhətlərdən – sosial degradasiya, amorflug, sirayət, məsuliyyətsizlik, şuursuzlug və s. kimi sosial-psixoloji mexanizmlərdir. Bu problemi öyrənmək, onu analiz etmək vacib məsələlərdən biridir. The problem of the crowd psycology Summary The world is witnessing the crowd of people. Among social factors we can say about crowd infection, imitation, suggestion, amorphous etc. Necessary to eliminate the conditions of occurrence social frustrations, of hopelessness in people to prevent the occurrence of such phenomena as aggressive crowd. MIQRASIYA VƏ ONUN PSIXOLOJI ASPEKTLƏRI Mehmet Yıldız Mustafa, Sosial və Pedaqoji psixologiya kafedrasının magistrantı, II kurs Açar sözlər: miqrasiya problemi, müasir dünya, psixoloji amil. Ключевые слова: проблема миграции, современный мир, психологический фактор. Keywords: migration problem, the modern world, the psychological factor. Müsair dünyada miqrasiya problemi son dərəcə qlobal bir problem kimi diqqəti çəkir. İnkişaf etməkdə olan və inkişaf etmiş ölkələrə miqrasiya axını bir sıra sosial-psixoloji, sosial-iqtisadi, siyasi və humanitar çətinliklərlə yanaşı, həm də təhsil sahəsində -pedaqoji problemlər də ortaya çıxarır. Müxtəlif amillərin təsiri ilə yaranan miqrasiya axını dünyanın siyasi və iqtisadi həyatında yeniliklər yaratmaqla yanaşı onun iqtisadi vəziyyətində, psixoloji durumunda da ciddi problemlər yaratmaqdadır. Özünün hərfi mənasında miqrasiya sözü latın dilində köçürülmə deməkdir. Miqqrasiya bir hadisə kimi özündə özünün görünməyən cəhətini əks etdirən adaptasiya komponentindən ibarətdir. Miqrasiyanı bir başa adaptasiya sindromu ilə eymiəşdirmək düzğün olmazdı. Yəni miqrasiya prosesi özünün psixoloji və sosil xarakterinə görə adaptiv komponentləri bütöv halda birləşdirir [6, s. 45]. Müəyyən tarixi dövrlərdə miqrasiya prosesi kütləvi hal almaqla yanaşı müasir cəmiyyətlərin xarekterik cəhətlərinin-yaşamaq üçün əlverişli və dözülməz xarakterinin göstəricisidir. Miqrasiya prosesində insana tamamilə yad və ya əcnəbi mühitə düşür və bu mühitdə ona müxtəlif amillər kompleksi, o cümlədən tanış olmayan stimullar təsir göstərməyə başlayır. Bu amillər insanı ətraf mühitlə düşüdüyü mədəniyyətin xüsusiyyətləri ilə barışmağa və ona uyğunlaşmağa məcbur edir. Adaptiv enerji bu prosesdə digərlərinə nisbətən daha çox sərf olunur. İnsanın mədəni dəyərləri ilə yanaşı özü də dəyişmyə başlayır. Müxtəlif elm sahələrində aparılmış tədqiqatlara əsasən demək olar ki, miqrantların problemlərinin həllində əsas məsələ onların cəmiyyətə inteqrasiya olunmasıdır. Empirik məlumatlar göstərir ki, bir çox hallarda digər ölkələrdə olduğu kimi, Azərbaycan cəmiyyətinin yüksək tolerantlığı şəraitində inteqrasiya prosesləri olduqca gec gedir, bəzi hallarda isə ümumiyyətlə, müxtəlif xarakterli sosial-psixoloji münaqişələr müşahidə olunmur. Miqrantların yeni etnomədəni mühitə inteqrasiyasında və cəmiyyətdə konsolidasiya olunmalarında əhəmiyyətli məqam miqrantların milli, mədəni və dini identikliyidir. Digər mədəniyyətdən olan insanlarla qarşılıqlı əlaqə zamanı, “özgə mühitdə” miqrantlar şüurlu və ya şüursuz surətdə öz mədəniyyətlərinin dəyərlərini onların adaptasiya edilməli olduqları mədəniyyətin nümayəndələrinin dəyərləri ilə müqayisə edirlər [1, s.1]. Miqrasiya prosesində adaptasiya elementi olan akkulturasiya mühüm rol oynayır. Nəzərə almaq lazımdır ki, akkulturasiya o zaman əlverişli keçir və inteqrasiya pozitiv xarakter daşıyır ki, miqrant öz milli identikliyini dəqiq müəyyən etsin və hər iki mədəniyyətdə çoxlu ümumbəşəri, özününkü ilə oxşar məqamlar tapsın. Miqrantlar başqa mədəniyyətin nümayəndələrinin onları qəbul etmələri üçün öz davranışlarında həmin mədəniyyətin dəyərlərini göstərməyə çalışırlar. Yad dəyərlərin kortəbii, qeyri-adekvat şəkildə mənimsənilməsi və onların öz mədəniyyətinin dəyərləri ilə qarışdırılması adekvat özünüidentikliyinə kömək etmir. Bu isə şəxsiyyətin marginallaşmasına gətirib çıxarır. Yəni bu zaman şəxsiyyət düşüdüyü şəraitə qaynayıb-qarışmır və ya ondan uzaqlaşır. Beləliklə, miqrantın milli özünüidentikliyinin pozulması yalnız sosial, mədəni aspektlərdə deyil, həmçinin psixoloji aspektdə də kolliziyalarla nəticələnir. Yeni etnomədəni mühitdə olan miqrantlar milli özünüidentikliyin xarakteri və özlərinin mədəni təhlükəsizliyi hisslərini yaşamaları ilə fərqlənirlər. Ümumiyyətlə miqrantların qarşılaşdığı çətinlikləri səciyyələndirərəkən bir neçə məqama diqqət yetirmək zəruri sayılır. Əvvəla, öz yaşayış yerini dəyişmiş miqrantlarda məişət problemləri özünü göstərir. Ikincisi, yaşadığı ölkənin hüquqi normativlərinə uyğun olmayan yeni normalarla qarşılaşır. Üçüncüsü, dil baryerləri o cümlədə linqivistik problemlər ortaya çıxır.Qeyd olunan problemlərə yanaşı sosial, mədəni, dini və pedaqoj problemlərdə özünü göstərir [6, s.85]. Pedaqoji baxımdan miqrantların uşaqlarında tipik olan bir sıra pedaqoji və psixloji proseslər diqqət mərkəzinə gəlir. Onları aşağıdakı kimi qruplaşdırmaq olar:
Sadalanan çətinliklərin nəticəsində miqrantların uaşqlarında xüsusi təhsil müəsissələrinə ümümi həyacanlılıq vəziyyəti və psixoloji inamsızlıq yaranır. Neqativ sterotiplərin möcudluğu yeni dəyişən şəraitə adaptasiyanın çətinliyi və tələblərinin yüksəkliyi təlim prosesinə, eləcə də tərbiyə prosesinə ciddi təsir göstərir. Miqrant submədəniyyətinin təsiri altında yaşayan miqrant uşaqları mürəkkəb böhran situasiyaları yaranır və psixoloji diskomfortla müşahidə olan hallar baş verir. Bu problemlər ailənin gəldiyi ölkədə yaşayıb-yaşamamsından, özünün sosial problemlərini həllə edib etməməsindən asılı olmayaraq möcud olur. Miqrant uşaqlarının şəxsiyyətinin harmonik inkişafı üçün onlar zəruri olan pozitiv identiklik səviyyəsinə malik olmalıdırlar. Yəni etnotelorenatlıq situasiyası yaranmalıdır. Uşaqlara pedaqoji və psixoloji köməkliyin göstərilməsi, onlara öznünü identiklilinin seçilməsində yardım edilməsi onların pedaqoji prosesə və şəraitə uyğunlaşmasına zəmin yaradır. Burada ana dilində tədbirlərin keçirilməsi, təlimdə xüsusi təşkil olunmuş tədbirlər vasitəsilə mədəni arxetiplərin yaşadılması uşaqlara öz identikliyini seçməkdə yardımçı ola bilər. Pedaqoji fəaliyyətdə və xüsusi təşkil olunmuş məktəblərdə miqrant uşaqları ilə aparılmış xüsusi işlər onların dominatlıq təşkil edən mədəniyyətə inteqrasiyasına və deetnikləşmənin [özünün etnik mədəni dəyərlərinin itirilməsi].,marginallaşmanın aradan qaldırılmasına kömək edə bilər. Miqrasiyada özünü göstərən pedaqoji problemlərdən biri- yeni sosial mədəni şəraitə və yeni mədəni mühüitə uyğunlaşmanın yaş xüsusiyyətləriddir. Belə ki, uşaqlar müxtəlif yaş dövrlərində şəraitə müxtəlif səviyyədə adaptasiya olunurlar. Əgər kiçik məktəblilərdə uyğunlaşama öznün dil baryerlərində göstərirsə də, yeniyetmələrdə bu problemin üzərinə yaş xüsusiyyətləri də əlavə olunur. Yaş, psixoloji və fərdi göstəricilərin gücü yeniyetmələrdə böhran həddinin artmasına şərait yaradır və sosial sabitlik hissi pozulur, uzunmüddətli böhran situasiyaları yaranır. Ən əsası yeniyetmə və uşaqlar özünün təhlükəsizlik hissini itirirlər. Bu isə onlara öz tələbatlarını gerçəkləşdirməyə maneə olur. Məlumdur ki, yeniyetməlik yaş dövründə özünü göstərən ən mühüm böhran vəziyyətlərindən biri şəxsiyyət böhranıdır. Bu böhranın göstəricilərindən biri Mən-konsepsiyanın qurulmasında iştrak edən dünyagörüşün, dəyərlərin və idelların dezadaptasiaya uğramasıdır. Belə bir yaş dövründə yaşlılıq hissinin ortaya çıxması miqrant-yeniyetmələrdə müxtəlif psixoloji pozuntuların ortaya çıxmasına zəzmin yaradır. Yeniyetmələrin möcud olduğu miqrant ailələrində bu məslələr nəzər alınmalı yeniyetmənin yad təsirlərdən qurunmasına çalışılmalı, onlara pedaqoji-psixoloji yardım göstərilməlidir.
Miqrasiya bir fenomen kimi bəşər tarixinin bütün dövrlərində mövcud olan ictimai reallıq və mühüm prosesdir. İnsanların həyatında əhəmiyyətli yer tutan miqrasiya prosesinin öyrənilməsi hər zaman diqqəti cəlb etmiş və bu gün də aktuallığını saxlayır. Miqrasiya tələbat xarakterli çoxmotivli ictimai hadisə olub, həm də virtual məkanda mobillik vasitəsilə reallaşır. Miqrasiya və onu doğuran səbəblərin araşdırılması, dünya dövlətləri tərəfindən miqrasiya proseslərinin tənzimlənməsi sahəsində ümumi qaydaların müəyyənləşdirilməsi müasir qloballaşma əsrində həlli vacib, aktual məsələlərdən birinə çevrilmişdir. Miqrasiya proseslərinə nəzarət edilməsi dünya ölkələrinin ictimai-siyasi sabitliyinin qorunmasında böyük rol oynayır. Əks halda miqrasiya siyasətinin tənzimlənməsi və bu proseslərlə bağlı qəbul olunan qanunlar səmərəsiz ola bilər. Miqrant axınlarının cəmiyyətin sosial infrastrukturuna və vəziyyətinə təzyiqi nəticəsində yaranan təhlükələr müasir Avropanın ən mürəkkəb problemləri sırasındadır. Miqrasiya - dini, iqtisadi, siyasi, sosial və digər səbəblərə görə insan qruplarınındaimi və ya müvəqqəti yaşamaq məqsədi ilə bir yaşayış məkanından, bir başqasına yerləşməsi ilə əlaqədar olan coğrafi yer dəyişdirmə hərəkətidir. Miqrasiya termini latın mənşəlidir, Migratio sözündən olub – Köçmək deməkdir. İnsanların müxtəlif səbəblərə görə yaşayış yerlərini daimi və ya müvəqqəti olaraq dəyişməklə bağlı bir yerdən başqa yerə hərəkətini əks etdirir[7, s.132]. Miqrasiya prosesi aşağıdakı mərhələlərdən ibarətdir: -Potensial miqrasiya; - Lazımi qaydada miqrasiya; - Yeni həyat şəraitinə uyğunlaşma; - İdentifikasiya. Potensial miqrasiya zamanı təbii ki, əhalinin yerdəyişməsinin baş verməsi üçün müəyyən təsiredici səbəblər olmalıdır. Bu səbəbləri iqtisadi – sosial və qeyri – iqtisadi sosial amillər olmaqla iki qrupa bölmək olar. Lazımi qaydada miqrasiyazamanı isə iqtisadi sosial amillərə yaşayış səviyyəsinin aşağı olması, işsizlik, əmək haqqının azlığı, yaşayış tərzləri arasındakı fərqlər və s. daxildir. Qeyri-iqtisadi amillər sırasına isə müharibələri, zəlzələləri, xəstəlikləri, dini və irqi ayrı seçkiliklər zəminində münaqişələri, siyasi baxışların müxtəlifliyi, aclığı, iqlim əlverişsiz-liyini, köçəri həyat tərzini və s. daxil etmək olar. Miqrantların psixoloji adaptasiyasına müxtələif amillər kompleksi təsir göstsrir. Həmin amillərədən biri fərdin psixofizioloji xüsusiyyətələri və onunu sosial-demoqrafik cəhətləridir. Sözsüz ki, fərdin sosial adatasiyasınının əsasında qrupda uğurlu fəaliyyət göstərəmək və qrupla işləmək bacarığıdır, onun peşakar fəaliyyətidir. Miqrantların psisxsoloji adaptasiya bütünü qeyd olunanlarla yanaşı həm də işçilərlə, cəmiyyət üzvləri ilə normal münasibətələrin qurulmasında özünü göstərə bilir. Apraılımış psixoloji tədəqiqataadlara göstsirir ki, sosial-psixooloji adapatsiyanının obyektiv göstsricisi kollektiv daxilində konfliktlərinin olmamasında, rəhbəriliklə münasibətələrin normalalığından qaynaqlanır. Miqrantların milli-etnik cəhətlərinin müxtəlifliyi qeyd olunan proseslərdə özünü daha qabarıq göstərir . Miqrantların qarşılaşdığı mühüm psixoloji problemlərdən biri milli identikfikasiya problemidir. İdentikləşmə başqa adamı özünün davamçısı kimi görmək, təsəvvür etmək, öz əlamət və keyfiyyətlərinin, hisslərinin, arzularının ona da xas olduğunu [bir çox valideynlər öz sevimli övladlarını, məhz belə hesab edir, başqa sözlə özünü öz övladı ilə tam identikləşdirir və ondan bütün arzu və istəklərinin yerinə yetirilməsini]. gözləyir. Tədqiqatlar göstərir ki, identikləşdirmə digər mənada subyektin özünü başqalarının yerinə qoymaq mexanizmidir. Bu cəhət də onda özünü göstərir ki, hər hansı bir şəxs və ya fərd xüsusən gənclər özünü başqa şəxsin yerinə qoyur, onun məkanında, onun yerində, onun vəziyyətində özünü hiss edir. Nəticədə həmin şəxsin ideallarını, şəxsi mənalarını özününki kimi qəbul edir. İdentikləşdirmənin bu tipi tərəf müqabilin ünsiyyət sahəsində məna çalarlarını modelləşdirməyə imkan verir, başqa sözlə bu prosesdə başqasının ünsiyyət manerasını [tərzini]., xüsusiyyətlərini mənimsəyir, başqa şəxslərlə onun ünsiyyət tərzinə uyğun olaraq ünsiyyət saxlamağa çalışır. Bu da gənclərdə ünsiyyət prosesində qarşılıqlı anlaşmanı, yaxınlığı təmin edir. Onu da nəzərdən qaçırmaq olmaz ki, kəskin psixoloji böhran hallarında, xüsusilə də miqrasiya zamanı məcburi köçürülmə zamanı bəzi şəxslərdə o cümlədən bəzi gənclərdə şəxsi identikliyini itirmə halları da baş verə bilər. Yəni hər hansı bir insan yaxud hansısa bir gənc sanki birdən –birə kim olduğunu yaddan çıxarır, sanki özünü tanımır. Deməli, identifikasiya prosesi çox mürəkkəb psixoloji çalarlara malikdir və miqrantlarda bu prosesin qanunauyğunluğunun müəyyənləşdirilməsi nəinki elmi-nəzəri, həm də çox ciddi praktik əhəmiyyətə malikdir. Şübhəsiz, identikləşdirmə müxtəlif aspektli problemdir, xüsusən də miqrantlarda milli özünüdərketmənin formalaşması, onlarda milli identifikasiyanın intensivlik səviyyəsindən asılıdır. Odur ki, müasir dövrdə miqrantlarda milli özünüdərketmə prosesində identikləşdirmənin təzahür xüsusiyyətlərini, eləcə də onun psixopedaqoji aspektlərini ayırd edilməsi çox vacibdir. Yeni həyat şəraitinə uyğunlaşma fonunda miqrasiya adaptasiya prosesi kimi nəzərdən keçirilir. Miqrasiya axınlarının iqtisadi konteksti nisbətən daha universal yanaşma hesab olunur. Təsadüfi deyil ki, miqrasiya uzun illər məhz iqtisadi-sosial mahiyyətli fenomen kimi təhlil edilmişdir. İqtisadi yöndən təhlil edilərkən miqrasiya dövlətin insan ehtiyatlarının, əmək bazarlarının, insan qüvvəsinin sağlam rəqabəti və təbii inkişaf qanunauyğunluqlarını təmin edən obyektiv nizamlayıcı amil hesab olunur. Odur ki, nəticədə miqrantların böyük əksəriyyəti inkişaf etmiş sənaye ölkələrinə getməyə üstünlük verirlər. Fərdin öz yaşayış yerini dəyişmək və yeni yerdə məskunlaşmaq məqsədi miqrasiyanın başlıca əlamətidir. Onun mahiyyətinin dərk edilməsində yaşayış sahəsi olan “doğma ev” anlayışı, bu evdə yaşayan şəxsin fərdiliyini büruzə verməklə, mühüm əhəmiyyətə malikdir. Odur ki, ezamiyyə, növbəli iş üsulu [yataqxanada yaşamaq]. mobilliyin təzahürü olsa da, miqrasiyaya aid deyil. Miqrasiya anlayışı üçün yaşayış yerinin qəti şəkildə birdəfəlik dəyişdirilməsi, əvvəlki yaşayış yerinə bir daha qayıtmamaq məramının olması vacib məqamlardır. Miqrasiya fenomeninin meyarları: fərd tərəfindən olma yerinin koordinatlarının dəyişdirilməsi (mobillik faktoru); fərdin öz maddi vəziyyətini yaxşılaşdırmaq məramı (tələbat faktoru). və fərdin yeni yaşayış yerində məskunlaşmaq, onu özünün “ikinci vətəni” hesab etmək əzmi [stabillik faktoru]. ilə ifadə oluna bilər Miqrasiyanın bu amilləri həmin prosesin axınına, həcminə və intensivliyinə təsir göstərən sosial şərtlər məcmusu kimi çıxış edir. Miqrasiyanın mahiyyətini onun etnik, iqtisadi, siyasi-coğrafi problemlərlə əlaqəli olması müəyyənləşdirir. Bu baxımdan miqrasiya insanın tələbatının tam və təminatlı ödənilməsinə yönələn, öz mövcudluğunun yaxşılaşdırılması əzmi ilə fərqlənən mobilliyin təbii təzahürüdür. Miqrasiyanın tələbat motivləri qismində çıxış edən amilləri: - öz potensialını daha dolğun reallaşdırmaq istəyindən irəli gələn miqrasiya: bura-da özünütəsdiq, daha təminatlı həyat qurmaq, özünə daha mənalı həyat tərzi təmin edən yerin axtarışı cəhdləri başlıca motiv kimi çıxış edir; - özünü qüsurlu və uğursuz hesab etməkdən irəli gələn miqrasiya: cəmiyyətlərdə elə qrup insanlar mövcuddur ki, gündəlik həyatda özünü tapmaq qabiliyyətinə malik olmadıq-larından miqrasiyanı vəziyyətdən çıxış yolu və ruhun rahatlıq mənbəyi kimi seçirlər; - obyektiv olaraq əhalinin müəyyən hissəsinin yaşayış səviyyəsi aşağı olan ərazilərdən müvəffəqiyyətli həyat arzusu ilə köçməsi; - əhalinin yaşayış səviyyəsinin yüksək olduğu yerlərin, həmin yerlərin sakinlərinə qibtə olunması səbəbindən seçilməsi nəticəsində irəli gələn miqrasiya; - siyasi motivli miqrasiya. Belə miqrasiya fərdin öz doğma ölkəsində perspek-tivsizliklə üzləşməsi nəticəsində meydana gəlir. Bəzi hallarda yeni yerlərdə miqrantların ağlasığmaz müvəffəqiyyətlər qazanmaq imkanları əldə olunur. Bütün miqrasiya proseslərinin ümumi cəhəti kimi fərd üçün əvvəlki yerdə yaşamağın qeyri-məqbulluğu, o cümlədən əvvəlki yerdə qalmanın davam etdirilməsinin inkar edilməsinə çatdırılmış qeyri-qənaətbəxşlik çıxış edir. Miqrasiya məhz yerdəyişməyə çevrilmiş, ödənilməmiş tələbatlar enerjisidir. Həmin enerji miqrasiya faktına bu ardıcıllıqla çevrilir: - həyat tərzi və şəraitilə razılaşmamaq; - dəyişiklik etmə ideyasının meydana gəlməsi; - yeni yaşayış yerinin obrazı barədə təsəvvürlər yaranması; - miqrasiya məramının formalaşması; - yerdəyişməyə başlama kimi qruplaşdırmaq mümkündür [7, s.125]. Bütün bunlar göstərir ki, miqrasiya zamanı bir çox problemlərlə yanaşı psixoloji problemlər daha dominatlıq təşkil edir ki, onun mexanizmlərinin açılmasına ciddi ehtiyac vardır. Çox zaman miqrantın qarşılaşdığı problemlərin psixoloji xarakteri diqqət mərkəzində saxlanılmır, nəticədə miqrant şəxsiyyətində ciddi sarsıntılar yaranır . Bunlar aradan qaldırılmazsa ciddi xəstəliklərin yaranmasına və miqrantın dəyərlər sitemində deformasiyalrın ortaya çıxmasına şərait yarana bilər. Ədəbiyyat:
Rezüme
Miqrasiya zamanı bir çox problemlərlə yanaşı psixoloji problemlər daha dominatlıq təşkil edir ki, onun mexanizmlərinin açılmasına ciddi ehtiyac vardır. Çox zaman miqrantın qarşılaşdığı problemlərin psixoloji xarakteri diqqət mərkəzində saxlanılmır, nəticədə miqrant şəxsiyyətində ciddi sarsıntılar yaranır. Bunlar aradan qaldırılmazsa ciddi xəstəliklərin yaranmasına və miqrantın dəyərlər sitemində deformasiyalrın ortaya çıxmasına şərait yarana bilər. Резюме
В период миграции наряду со многими другими проблемами возникают и психологические проблемы. Очень часто среди проблем, с которыми встречаются мигранты, встречаются и проблемы психологического характера, которые он не держит в центре внимания, что способствует сильным стрессовым состояниям. На этой основе могут возникнуть серьезные осложнения, деформация в системе ценностей. Summary During migration, along with many other problems arise and psychological problems. Very often among the problems encountered migrants meet and psychological problems, which he does not keep the focus that promotes strong stress. On this basis, there can be serious complications, the deformation in the value system. Yüklə 1,08 Mb. Dostları ilə paylaş:
|