Sotsiologiyaa

Aflotun (er.av 427–347). Uning falsafiy qarashlari «Bazm», «Teetet», «Fedon» nomli dialoglarida, siyosiy qarashlari esa «Davlat», «Qonunlar» nomli asarlarida bayon etilgan.Tarixiy manbalarda keltirilishicha, alloma o`zidan keyin 35 dan ortiq dialog tarizdayozilgan asarlar qoldirgan. Dialogda “insoh farovonligi” sharti sifatida quyidagilar keltiriladi:
1) goyalarning abadiy tabiyatda ishtirok etishi;
2) goyalarni haqiqatga aylantirish;
3) ongning mavjudligi bilimga ega bo`shliq;
4)ba`zi sof hissiy lazzat turlaridan, masalan, kuyning sof ohanglari yoki rasmdagi gullarning lazzatidan barhramand boshliq.
Uning “g`oyalar” to`g`risidagi asosiy fikri shulardan iborat.¹
Aflotun fikricha, olamda «g’oyalar dunyosi» birlamchi bo’lib, moddiy dunyo esa uning mahsuli, soyasidir². «G’oyalar dunyosi» zamon va makonga bog’liq bo’lmay, u mangu harakatsiz va o’zgarmas, haqiqiy dunyodir. «G’oyalar dunyosi»da eng oliy g’oya – yaxshilik va baxt g’oyasi – xudodir. Boshqa g’oyalarning hammasi u bilan bog’liq.
3. Arastu (er.av. 384–322). Uning «Metafizika» (yoki «Birinchi falsafa»), «Fizika», «Jon to’g’risida», «Analitika», «Kategoriyalar», «Siyosat to’g’risida», «Ritorika», «Etika» kabi asarlari bilan sotsiologik an`analar rivojiga katta hissa qo’shdi. Uning ta`limoticha, jamiyatning qul va qul egalariga bo’linishi, quldorlarning hukmronligi va qullarning qulligi tabiiy holatdir. Axloqiy fazilatlar faqat erkin kishilarga, qul egalariga xosdir. U xalqni 2 yo’l bilan: qo’rquv urug’ini sochib hamda mehr-muhabbat qozonib boshqarish mumkin deydi.
Platon va Aristoteldan keyin T. Gobbs, J. Lokk, J. Mil, G. Leybnits, T. Kampanella, B. Paskal`, Sh. Montesk`e, J.J. Russo, F. Gizo, B. Konstan, M. Veber va boshqalar jamiyat va davlatni boshqarishdagi parlamentarizm muammolariga o’z munosabatlarini bildirganlar»³. Yangi davrning mashhur mutafakkiri «J. Lokk o’z davridayoq fuqarolik jamiyatining xavfsizligi va uni muhofaza qilish institutlari genezisi xaqida fikr yuritar ekan, xalq qonun chiqaruvchi hokimiyat senat, parlament deb yoki boshqa nomda atash mumkin bo’lgan mushtarak organ qo’liga berilmaguncha na xavfsizlikka, na xotirjamlikka ega bo’lmagan, na fuqarolik jamiyatida yashayapman deb his eta olmagan»⁴ deb yozgan edi.