Sotsiologiyada shaxs tushunchasi

Shaxsning ijtimoiy mavqei 
– bu shaxsning uning 
huquq va majburiyatlari yoshi, jinsi, kelib chiqishi, kasbi, 
oilaviy ahvoliga mos ravishda jamiyatda egallagan o’rnidir. 
Shaxsning ijtimoiy mavqeini ikkiga ajratish mumkin: 
tug’ma (ijtimoiy kelib chiqishi, millat va b. va egallagan 
ma’lumotlar, malaka va b.) ijtimoiy mavqelar. Ijtimoiy 
mavqeni shaxsning birlamchi guruhda uning inson sifatida 
qanday baholanishiga bog’liq holda tutgan o’rni, ya’ni 
shaxsiy mavqeidan farqlash lozim. 

---

Shaxs faoliyati deganda
, uning ichki va tashqi 
tendentsiyalarining ijtimoiy hayotda namoyon bo’lish 
xususiyatlariga aytiladi. Ijtimoiy faollik insonning shaxs 
sifatidagi darajasining asosiy ifodasi bo’lib, uning yuksak 
qadriyatli 
ehtiyojlarini 
qondirish 
usuli 
va 
sifat 
ko’rsatkichidir. Demak, ijtimoiy faollik shaxsning muhim 
sifatidir. 
Shaxs faolligi uning hayotini boshqarish bilan, kasb 
tanlashini amalga oshirishi bilan bog’liq bo’ladi. Shu 
jihatdan shaxs faoliyati sotsiologiyada keng va tor ijtimoiy 
darajalarda o’rganiladi. Shaxsning bunday darajalarda 
o’rganilishi metodologik ahamiyat kasb etadi. 

---

Shaxs manfaati 
– bu individ faoliyatining u yoki 
bu ehtiyojni qondirish bilan bog’liq yo’nalganligidir. 
Manfaat shaxsni mavjud sharoitda hayot shaklini 
o’zgartirish yoki saqlash uchun kurashishga undovchi 
hal qiluvchi omil hisoblanadi. Manfaatlar asosida 
kishilarning ehtiyojlari yotadi. Ular sotsial qonunlar 
talablarini ifodalaydi, buning natijasida manfaat 
ehtiyojni anglashda muhim omil sifatida namoyon 
bo’ladi. Bundan tashqari, manfaatlar orqali shaxs 
faoliyatini amalga oshirishi jarayonidagi harakatida aks 
etadi. Manfaatning to’rt turi farqlanadi: 

---

1.
Munosabat manfaat shaxsning faoliyati 
jarayonida u yoki bu ob’ektdagi voqea va 
hodisalarga nisbatan qiziquvchanligini anglatadi. 
Munosabat manfaat shaxsda shu voqellikka 
nisbatan e’tiqodining shakllanishidan paydo 
bo’ladi.