Soyqirimi: tarixin qanlı salnaməsi
Nizamlama prosesində yeni mərhələ
Yüklə 29,78 Mb. Pdf görüntüsü
|
- Bu səhifədəki naviqasiya:
- Prezident İlham Əliyev: «Mən nə qədər Prezidentəm, Dağlıq Qarabağın Azərbaycandan ayrılacağına yol verməyəcəyəm»
- QARABAĞ MÜNAQİŞƏSİNİN QARA SALNAMƏSİ Azərbaycanın Ermənistan tərəfindən işğal olunmuş əraziləri Dağlıq Qarabağ
- Ə traf rayonlar İşğal tarixi Əhalisi
- TƏ C A VÜ ZÜ N QURBANLARI
- AZƏRBAYCANA M Ü H A R İB Ə ZAM ANI DƏYMİŞ ZİYA N IN Ü M U M İ M ƏBLƏĞİ 60 MİLYARD ABŞ DOLLARIN- DAN ÇOXDUR.
- Azərbaycanın işğal olunmuş ərazilərində Ermənistanın qanunsuz fəaliyyəti Azərbaycan Respublikası Milli Təhlükəsizlik Nazir
|
Nizamlama prosesində yeni mərhələ Azərbaycanın müharibədə dönüş yaratmaq, işğal olunmuş vətən torpaqlarını azad etmək sahəsində əldə etdiyi uğurlar nəinki Ermənistanı, həmçinin onu müdafiə edən qüvvələri də ciddi təşvişə saldı. Azərbaycan Respublikası belə bir şəraitdə 1994-cü il mayın 8-də Bişkek Protokolunu imzaladı. Müna qişənin dinc vasitələrlə nizamlanması məqsədi ilə ulu öndər Heydər Əliyevin uzaqgörən siyasəti nəticəsində 1994-cü il mayın 12-də cəbhə bölgəsində atəşkəsə nail olundu. Bundan sonra ATƏM-in Minsk qrupu çərçivəsində müntəzəm olaraq danışıqlar aparılmağa başlandı və münaqişəni nizamlama pro sesi yeni mərhələyə qədəm qoydu. 248
1994-cü ilin dekabrında ATƏM-in Budapeşt Zirvə toplantı sında beynəlxalq sülhməramlı qüvvələrin yaradılması və on ların münaqişə bölgəsinə göndərilməsi qərara alındı. Bundan başqa, Rusiya və Finlandiya nümayəndələrindən ibarət həm sədrlik institutu təsis edildi. 1996-cı ilin dekabrında ATƏT-in Lissabonda keçirilən Zirvə toplantısında isə Ermənistan-Azər baycan, Dağlıq Qarabağ münaqişəsinin ədalətli həlli yolunda ilk mühüm siyasi nailiyyət əldə edildi. Münaqişənin nizama salınmasının beynəlxalq hüquqi bazasını təşkil edən sənəddən əlavə, ulu öndər Heydər Əliyevin misilsiz diplomatik məha rəti sayəsində problemin həllinin siyasi-hüquqi çərçivələrini müəyyənləşdirən xüsusi bəyanat qəbul edildi. Bu bəyanat, Ermənistan istisna olunmaqla, ATƏT-ə üzv olan 53 dövlət tə rəfindən müdafiə edildi. Bu müddətdən etibarən isə Minsk qrupunda üçlü həmsədrlik (Rusiya, ABŞ və Fransa) yaradıldı. 1997-ci ilin ikinci yarısından başlayaraq Minsk qrupunun həmsədrləri Lissabon prinsiplərinə əsaslanaraq iki hissədən ibarət - Dağlıq Qarabağın hüdudlarından kənarda yerləşən 7 rayonun azad edilməsi və Dağlıq Qarabağın statusunun müəy- yənləşdirilməsinə dair müxtəlif təkliflər paketi ilə çıxış etmişlər. 1997-ci ilin iyununda təqdim edilən ilk təklifdə münaqişənin «paket» (bu variantda Dağlıq Qarabağın statusu da daxil ol maqla bütün məsələlərə eyni vaxtda razılıq verilməsi nəzərdə tutulurdu) həlli, 1997-ci ilin sentyabrında irəli sürülən ikinci təklifdə isə münaqişənin «mərhələli» (bu variantda isə müna qişənin mərhələlərlə nizama salınması nəzərdə tutulurdu) həlli nəzərdə tutulurdu. Rəsmi Bakı həmin planları müəyyən düzəlişlərlə qəbul etsə də, Ermənistan qeyri-konstruktiv möv qeyini davam etdirərək həmin təkliflərlə razılaşmadı. 1998-ci ilin noyabrında həmsədrlərin irəli sürdükləri üçüncü təklif - «ümumi dövlət» ideyası beynəlxalq hüquq normalarına zidd olmaqla bərabər, hələ dünya praktikasında mövcud olmamış variant idi. Şübhəsiz ki, Azərbaycan bu təklifi qətiyyətlə rədd etdi.
249 Danışıqlar prosesinə intensivlik gətirmək məqsədi ilə 1999- cu ilin aprelindən başlayaraq Ermənistan-Azərbaycan, Dağlıq Qarabağ münaqişəsinin həlli istiqamətində yeni formatda ad dımlar atıldı. Bu addımlar Azərbaycan və Ermənistan prezi dentlərinin birbaşa dialoqunun aparılması idi. Prezidentlərlə yanaşı, iki ölkənin xarici işlər nazirlərinin birbaşa təmasları da dinamik hal aldı. 2004-cü ilin avqust ayında Praqa görüşündə nazirlər danışıqları «mərhələli həll» variantı üzrə aparmaq haqqında razılığa gəldilər. Bu variant siyasi leksikona «Praqa prosesi» termini ilə daxil oldu. Beynəlxalq təşkilatlar çərçivəsində ötən müddət ərzində Azərbaycanın məlum məsələ ilə bağlı fəaliyyəti də məhsuldar olmuşdur. Avropa Şurası Parlament Assambleyasında (AŞ PA) qəbul edilən sənədlər bu sırada xüsusilə seçilir. Cənab İlham Əliyevin rəhbərlik etdiyi Azərbaycan nümayəndə heyətinin prinsipial və ardıcıl fəaliyyəti nəticəsində AŞ PA-nın 2002-ci ilin payız sessiyasında Ermənistan silahlı qüvvələri tərəfindən Dağlıq Qarabağın işğalı faktı ilk dəfə olaraq bu beynəlxalq qu rumun sənədlərində rəsmi şəkildə öz əksini tapdı. AŞ PA-nın 2005-ci il yanvar sessiyasında qəbul edilən 1416 saylı Qətna məsində isə Azərbaycan ərazilərinin böyük bir hissəsinin hələ də Ermənistan qoşunlarının işğalı altında olduğu və separatçı qüvvələrin Dağlıq Qarabağ regionuna nəzarət etdiyi göstərilir di. Qətnamədə Ermənistanın həyata keçirdiyi etnik təmizləmə siyasəti pislənilir, bu hərbi əməliyyatların monoetnik ərazilərin yaranmasına gətirib çıxarması narahatlıqla bildirilirdi. Sənəddə həmçinin qeyd olunurdu ki, Avropa Şurasının üzvü olan bir öl kənin başqa dövlətin ərazilərini işğal altında saxlaması həmin ölkənin öz üzərinə götürdüyü öhdəliklərə ziddir. Ermənistan-Azərbaycan, Dağlıq Qarabağ münaqişəsinin ədalətli həlli ilə bağlı Avropa Parlamenti də son illərdə obyek tiv mövqe nümayiş etdirib. 2004-cü ildə təşkilatın sessiyasında 250
«Avropa İttifaqının Cənubi Qafqaz siyasəti» mövzusunda qəbul edilmiş qətnamədə erməni separatçılarının işğal etdikləri ərazi lərdə azərbaycanlılara qarşı etnik təmizləmə siyasəti apardıq ları öz əksini tapmışdır. Avropa Parlamenti Cənubi Qafqazda təhlükəsizliyin bərqərar edilməsinə mane olan münaqişənin nizama salınması üçün işğal olunmuş Azərbaycan ərazilərinin (Kəlbəcər, Laçın, Ağdam, Füzuli, Cəbrayıl, Qubadlı, Zəngilan) azad edilməsi təklifi ilə çıxış etmiş və bununla da bu münaqi şənin «mərhələli həll» variantına öz dəstəyini ifadə etmişdir.
Son illər ərzində Azərbaycan Prezidenti İlham Əliyevin Er mənistan-Azərbaycan, Dağlıq Qarabağ münaqişəsinin sülh yolu ilə həlli istiqamətində yeritdiyi ardıcıl və milli mənafelərə əsaslanan prinsipial siyasət, həmçinin ölkənin iqtisadi cəhət dən qüdrətlənməsi respublikamızın diplomatik mövqelərinin daha da güclənməsi ilə müşayiət olunur. Dövlət rəhbərinin uğurla apardığı danışıqlar, nümayiş etdirdiyi qətiyyətli mövqe, verdiyi kəskin bəyanatlar təbliğat savaşında səmərəli olmaqla yanaşı, münaqişənin həlli ilə bağlı aparılan danışıqlarda rəsmi Bakının siyasi üstünlüyünü də təmin etmişdir. Azərbaycanın iqtisadi potensialının güclənməsi, hərbi büdcəsinin ildən-ilə artması fonunda danışıqlar prosesi də keyfiyyətcə yeni mərhə ləyə qədəm qoyub. ATƏT-in Minsk qrupunun son illərdə öz fəaliyyətini xey li dərəcədə gücləndirməsi, dünyanın ən aparıcı beynəlxalq təşkilatlarının Ermənistan-Azərbaycan, Dağlıq Qarabağ müna qişəsinə daha çox diqqət ayırması faktı göz önündədir. Av ropa Şurası, Avropa Birliyi, İKT, GUAM kimi nüfuzlu beynəl 251
xalq qurumlar, habelə münaqişə ilə bağlı 4 qətnamə qəbul etmiş BMT problemin həllində ərazi toxunulmazlığı prinsipini önə çəkmişdir. Dağlıq Qarabağ məsələsi BMT Baş Məclisinin müzakirəsinə də çıxarılmışdır. Cənab İlham Əliyevin Avropa Şurasında Azərbaycan parlamenti nümayəndə heyətinin rəh bəri kimi başladığı səmərəli fəaliyyət son illərdə də uğurla davam etdirilir. Azərbaycan Prezidenti 2004-cii ilin aprelində Strasburqdakı çıxışında Ermənistanın işğalçılıq siyasətini bey nəlxalq aləmdə bir daha ifşa etmişdir. Bütün bunlar Avropa Şurasının 2005-ci ilin yanvarında Ermənistanı işğalçı dövlət, Dağlıq Qarabağı isə separatçı rejim kimi tanıyan qətnamə nin qəbuluna mühüm təsir göstərdi. Ermənistanın münaqişə nin «Praqa prosesi», yəni «mərhələli həll» modeli ilə razılaş maq məcburiyyətində qalması da rəsmi Bakının son illərdəki mühüm diplomatik nailiyyətlərindən biri kimi vurğulanmalıdır. Cənab İlham Əliyev hələ Prezident kimi səlahiyyətləri nin icrasına başlayarkən andiçmə mərasimində etdiyi çıxışda münaqişənin həlli ilə bağlı fəaliyyət platformasını belə açıqla mışdı: «Ermənistan-Azərbaycan, Dağlıq Qarabağ münaqişəsi
ərzində Azərbaycan diplomatiyasının ən başlıca prioritetinə çevrilmişdir. Azərbaycanın bütün strateji əhəmiyyətli sahələrdə yüksə lişə nail olması, həmçinin iqtisadi inkişaf dinamikasına görə 252
dünyada lider dövlət olması ordu quruculuğunda müsbət irə liləyişlərə səbəb olmuşdur. M illi Ordunun müdafiə qüdrətinin və döyüş qabiliyyətinin artırılması, maddi-texniki təchizatının yaxşılaşdırılması, o cümlədən hərbi qulluqçuların sosial müda fiəsi tədbirlərinin gücləndirilməsi vacib inkişaf istiqamətləri kimi diqqəti çəkir. Ermənistanın təcavüzü ilə üzləşmiş Azər baycanda yüksək döyüş qabiliyyətli, hərtərəfli təchiz olunmuş ordunun formalaşdırılması istiqamətində atılan addımlar son illərdə daha da intensivləşmişdir. Həyata keçirilən uğurlu isla hatlar nəticəsində respublikamızın iqtisadi qüdrətinin ildən-ilə güclənməsi Prezident İlham Əliyevə bu sahədə ardıcıl təd birlər həyata keçirməyə, hərbi xərcləri durmadan artırmağa imkan vermişdir. Dövlət başçısı ölkəmizdə hərbi potensialın daha da gücləndirilməsi, bu prosesdə qabaqcıl dövlətlərin təcrübəsinə istinad olunması kimi mühüm məsələləri diqqət mərkəzində saxlamışdır. M illi Orduya dövlət büdcəsindən ay rılan vəsaitlərin həcmi ildən-ilə artırılır və bu da paralel olaraq maddi-texniki təminatın, döyüş əhvali-ruhiyyəsinin, nizam- intizamın güclənməsinə səbəb olur. Azərbaycan Ordusunun hərbi büdcəsinin Ermənistanın bütövlükdə dövlət büdcəsi sə viyyəsinə qaldırılması barədə bir neçə il öncə Prezident İlham Əliyevin elan etdiyi məqsədə artıq nail olunmuşdur. «Nə 5 ildən sonra, nə 10 ildən sonra, nə 15 ildən son
Dağlıq Qarabağ münaqişəsinin sülh yolu ilə həllinin mümkün olmayacağı təqdirdə torpaqların hərbi vasitələrlə azad edilə cəyini birmənalı söyləyir və Silahlı Qüvvələrin buna tam qadir olduğunu bəyan edir. Ali Baş Komandan İlham Əliyev böl gələrə səfərləri zamanı müntəzəm olaraq hərbi hissələrə baş çəkir, cəbhə bölgəsində, səngərdə vətənin keşiyində dayanan əsgər və zabitlərimizlə görüşür, onların hərbi xidmət şəraiti ilə 253
maraqlanır, cihazlar vasitəsilə düşmənin üzbəüz mövqelərini müşahidə edir. Bu, əslində, Azərbaycanın heç zaman ərazi itkisi ilə barışmayacağı ilə bağlı bütün dünyaya verilən növbəti mesajlarıdır. Ən mühüm nailiyyətlərdən biri də Prezident səlahiyyətləri nə başlayarkən «Azərbaycanda bir çadır şəhərciyi belə qal mayacaq» deyən cənab İlham Əliyevin ötən müddət ərzində vədini tam gerçəkləşdirməsidir. İndi qaçqın və məcburi köç künlərin hamısı normal şəraiti olan qəsəbələrdə məskunlaşıb. Bugünkü Azərbaycan artıq 1988-1993-cü illərin böhranlı, məğlub, qətiyyətsiz Azərbaycanı deyil. Bugünkü Azərbaycan iqtisadi, siyasi, ideoloji və xarici siyasət sahələrində böyük güc, qüdrət sahibidir. Ən əsası, «forpost» Ermənistan artıq tam müstəqil Azərbaycan qarşısında hər mənada acizdir. Prezi dent İlham Əliyev bütün beynəlxalq ictimaiyyətə, həmçinin təcavüzkar ölkəyə birmənalı bəyan edib ki, Azərbaycanın əra zi bütövlüyünün tanınması bu gün Ermənistanın qarşısına şərt kimi qoyulub və o bu şərti qəbul etməyə məhkumdur. Çünki Azərbaycan öz haqqını diplomatik yönümdən əlavə, hərbi cəbhədə də tam təmin etmək iqtidarındadır. 254
QARABAĞ MÜNAQİŞƏSİNİN QARA SALNAMƏSİ Azərbaycanın Ermənistan tərəfindən işğal olunmuş əraziləri Dağlıq Qarabağ Ərazisi
- 4388 km2 Əhalisi
- 189085 Ermənilər - 145450 (76,9%) Azərbaycanlılar - 40688 (21,5%) Ruslar
- 1922 (1,0%) Digərləri - 1025 (0,6%)
Ərazisi
- 289 km2 Əhalisi (1989) - 20579 Azərbaycanlılar - 19036 (92,5%) Ermənilər - 1377 (6,7%) İşğal tarixi - 1992, 8 may
Laçın
1992, 1 8 may - 66646 Kəlbəcər 1993, 2 aprel - 61947 Ağdam
1993, 23 iyul - 145359 Füzuli 1993, 23 avqust - 106543 Cəbrayıl
1993, 23 avqust - 62519 Qubadlı 1993, 31 avqust - 31619 Zəngilan
1993, 29 oktyabr - 36335 255
TƏ C A VÜ ZÜ N QURBANLARI Həlak olanlar - 20000 Əlil olanlar - 50000 İtkin düşənlər - 4866
Yaşayış məntəqələri - 9 0 0 Evlər
- 130939 İctimai binalar - 7000 Məktəblər - 1025 Uşaq bağçaları - 855 Səhiyyə ocaqları - 798 Kitabxanalar - 927 Məscidlər və məbədlər - 53 Tarixi abidələr, muzeylər və yerlər - 4 7 3 Muzey eksponatları - 40000 Sənaye və kənd təsərrüfatı obyektləri - 2389 Avtomobil yolları - 5198 km Körpülər - 348
Su xətləri - 7568 km Qaz xətləri - 2000 km Elektrik xətləri - 76940 km Meşələr - 280000 ha Məhsuldar torpaqlar - 1000000 ha İrriqasiya sistemləri
- 1200 km AZƏRBAYCANA M Ü H A R İB Ə ZAM ANI DƏYMİŞ ZİYA N IN Ü M U M İ M ƏBLƏĞİ 60 MİLYARD ABŞ DOLLARIN- DAN ÇOXDUR. 256
Azərbaycanın işğal olunmuş ərazilərində Ermənistanın qanunsuz fəaliyyəti Azərbaycan Respublikası Milli Təhlükəsizlik Nazir liyinin məlumatına görə, Ermənistan Respublikası və separatçıların işğal olunmuş ərazilərdə qeyri-qanuni fəaliyyəti əsasən aşağıdakı istiqamətlərdə təzahür et mişdir: /. Separatçı-terrorçu qurumun müstəqil dövlət kimi tanı dılması cəhdləri Dağlıq Qarabağdakı separatçı-terrorçu qurum atəşkəs re jimindən istifadə edərək beynəlxalq aləmdə müstəqil dövlət kimi tanınmaq məqsədi ilə son illər ərzində zəruri «dövlət insti tutları» («parlament», «nazirliklər», «ordu», «komitə» və «ida rələr») təsis etmiş, bir neçə ölkədə öz «nümayəndəlik»lərini açmışdır. 2001-ci ilin mart ayından bu ərazilərdə yaşayan vətəndaşla ra onların qondarma qurumun və Ermənistan Respublikasının vətəndaşı olduqlarını təsdiq edən yeni «pasportlar»ın verilmə sinə başlanmışdır.
1989-1994-cü illərdə erməni separatçıları və terrorçuları tərəfindən Azərbaycan ərazisində 373 terror aktı törədilmiş, nəticədə 1.568 nəfər ölmüş, 1.808 nəfər yaralanmışdır. Azər baycan Respublikası, eləcə də xarici ölkələrin məhkəmələ ri tərəfindən prosessual qaydada sübuta yetirilmişdir ki, hə min terror aktlarının 32-si Ermənistan Respublikasının xüsusi xidmət orqanlarının bilavasitə iştirakı ilə Azərbaycanın işğal olunmuş ərazilərindən istifadə edilməklə, cəbhə xəttindən yüz kilometrlərlə aralıda yerləşən yaşayış məntəqələrində həyata keçirilmişdir. 257
Azərbaycanda mülki əhaliyə qarşı terrorçu fəaliyyətin bila vasitə Ermənistan Respublikasının dövlət orqanları və separatçı qurum tərəfindən üçüncü ölkə vətəndaşları, Azərbaycan Res publikasının azsaylı xalqlarının nümayəndələri, hərbi əsir və girovlardan istifadə ilə təşkili, maliyyələşdirilməsi və reallaşdı- rılmasına cəhdlər göstərilmişdir. Azərbaycan Respublikası M illi Təhlükəsizlik Nazirliyi ilə Rusiya Federal Təhlükəsizlik Xidmətinin əməkdaşlığı nəticə sində Ermənistan Respublikası M illi Təhlükəsizlik Baş İdarə sinin şöbə rəisi polkovnik Can Ohanesyanın, onun müavini mayor Aşot Qalayanın, Rusiya Federal Əks-kəşfiyyat Xidməti nin Terrorizmlə mübarizə idarəsinin baş əməliyyat müvəkkili mayor Boris Simonyanın başçılığı ilə Rusiya ərazisində fəa liyyət göstərən erməni separatçılarından ibarət terrorçu qrup məsuliyyətə cəlb olunmuşdur. Moskvada yerləşən və Valeri Petrosyanın rəhbərlik etdiyi «TİRR» Assosiasiyası tərəfindən maliyyələşdirilən həmin qrup Rusiya və Azərbaycan ərazisin də dəmiryol qatarlarında bir neçə partlayış törətmişdir. Bütün bu şəxslər Rusiya Federasiyası və Azərbaycan Respublika sı məhkəmələri tərəfindən müxtəlif müddətlərə azadlıqdan məhrumetmə cəzasına məhkum olunmuşlar. Rusiya Federasiyasının Dağıstan Respublikası ərazisində fə aliyyət göstərən terrorçu-separatçı «Sadval» təşkilatı üzvlərinin 1994-cü il martın 19-da Bakı Metropoliteni stansiyalarından birində törətdikləri və 14 nəfər dinc sakinin ölümü, 42 nəfərin yaralanması ilə nəticələnən partlayışın Ermənistan Respubli kası xüsusi xidmət orqanları tərəfindən təşkil edilməsi faktı da prosessual qaydada tam sübuta yetirilmişdir. Çoxsaylı şahid ifa dələri və maddi sübutlar bu təşkilatın yaraqlılarının Ermənistan Respublikasının Nairi və Arzni rayonlarında yerləşən, xüsusi xidmət orqanlarına məxsus hərbi-təxribat hazırlığı bazaların da, habelə Dağıstan Respublikasının Məhərrəmkənd rayonu ərazisində təşkil edilmiş xüsusi düşərgələrdə təlim keçdikləri 258
ni birmənalı şəkildə təsdiqləmişdir. Məhz Ermənistanın xüsusi xidmət orqanları terror aktlarının icrası üçün cinayətkarları zə ruri partlayıcı materiallar və texniki vasitələrlə təchiz etmiş və maliyyələşdirmişlər. Azərbaycanın milli təhlükəsizlik orqanları həmin cinayətin 43 təşkilatçısını və icraçısını aşkarlamış, on lardan 30 nəfəri Azərbaycan Respublikası Ali Məhkəməsinin hökmü ilə azadlıqdan məhrum olunmuşdur, ölkənin hüdudla rından kənarda gizlənənlər barədə isə əməliyyat-axtarış təd birləri davam etdirilir. Bu dəhşətli terror aktının qeyri-adiliyi ondadır ki, Azərbay can torpaqlarını işğal edən və Dağlıq Qarabağın separatçı reji minə himayədarlıq edən qonşu Ermənistanın xüsusi xidmət or qanları həmin cinayəti həyata keçirmək üçün terrorçuları digər həmsərhəd ölkədə - Rusiya Federasiyasında, ölkəmizin bir sıra şimal rayonları barəsində ərazi iddiaları irəli sürən separatçı lar sırasından hazırlamışlar. Bu isə müxtəlif etnik yönümlü se paratçılar arasında qarşılıqlı əlaqələrin beynəlxalq terrorizmin əsas tərkib hissələrindən biri olduğuna daha bir sübutdur. Təəssüf ki, bu, yeganə fakt deyil. Belə ki, 2000-ci ilin əvvə lindən etibarən Azərbaycanın şimal rayonlarında yaşayan avar xalqının adından separatçılıq hərəkatını başlamaq məqsədini güdən bir qrup fəallaşmışdı. 2001-ci ilin iyun ayından Dövlət Yol Polisinin postlarına, rayon polis şöbəsinə və hərbi hissəyə bir neçə basqınlar, Şeyx Şamilin abidəsinin partladılması kimi cinayətlərin törədilməsi Zaqatala və Balakən rayonlarında və ziyyəti kəskinləşdirmişdi. Həmin cinayətlərin istintaqı zamanı göstərilən qrupun rəh bəri Hacı Maqomedovun və sonradan onun həbs edilmiş si lahdaşı Şaban Buşdiyevin erməni xüsusi xidmətlərinin nüma yəndələri ilə əlaqələri olması faktı aşkarlanmışdır. 1997-ci ildə onların hər ikisi Azərbaycan ərazisində «Avar dövləti»nin yaradılması üçün 1 milyon ABŞ dolları və 1000 ədəd avtomat silahın alınması məsələsinin müzakirəsi məqsə 259
di ilə Yerevan və Xankəndiyə səfər etmişlər. Sonradan onlar bu danışıqları Mahaçqalada davam etdirmiş və nəticədə 1.000 ədəd avtomat silahın və 300 min ABŞ dollarının verilməsi barədə razılığa gəlmişlər. Bundan sonra avar separatçılarının «Car-Balakən dövləti»nin yaradılması ideyası və bu istiqamət də fəaliyyətlərinə dəstək almaq üçün H.Maqomedov 2001-ci ilin dekabrında yenidən Yerevana getmişdir. Bu səfərin əsas məqsədi yaz-yay mövsümündə yerli icra hakimiyyətinin bi nasının zəbt edilməsi, həbs olunmuş silahdaşlarının azadlığa buraxılması şərti ilə vəzifəli şəxslərin girov götürülməsi və dövlətə qarşı digər cinayət əməlləri üçün müxtəlif növ silah, o cümlədən istilik raketlərinin alınması idi. 2001-ci ilin sentyabrında Zaqatala rayonu ərazisində müxtə lif cinayət əməlləri törətməklə əhalini təsir altında saxlamağa, ərazini nəzarətsiz zonaya çevirməyə cəhd göstərən şəxslərin dindirilməsi zamanı məlum olmuşdur ki, onların silah və mad di cəhətdən təchiz edilməsində separatçı-terrorçu qurumun «müdafiə naziri» və digər «rəhbər işçiləri» birbaşa iştirak et məklə həmin şəxsləri separatçı hərəkətlərə təhrik etmişlər. 1994-cü il iyulun 3-də Bakı metrosunun «28 May» və «Gənclik» stansiyaları arasında 13 nəfərin ölümü, 42 nəfərin yaralanması ilə nəticələnən terror aktı Ermənistan xüsusi xid mət orqanları tərəfindən təşkil edilmişdi. Bu məqsədlə Qarabağ uğrunda gedən döyüşlər zamanı əsir düşmüş Azər Aslanovun anasını aldadıb Yerevana çağırmış, oradan Azərbaycanın işğal olunmuş ərazilərinə apararaq gi rov saxlamış və A.Aslanovu həmin cinayəti törətməyə sövq etmişlər (bu fakt erməni millətçi-separatçı ekstremizminin əsas ideoloqlarından biri, hazırda İnterpol xətti ilə axtarışda olan Zori Balayanın «Cəhənnəm və cənnət arasında» kitabında öz əksini tapmışdır). İstintaq və məhkəmə prosesində sübuta yetirilmişdir ki, A.Aslanovun terrorçu kimi hazırlanmasının «ideoloji təmina 260
tında» Zori Balayanın və Dağlıq Qarabağ erməni separatçıları nın lideri olmuş, hazırda Ermənistan Respublikasının preziden ti Robert Koçaryanın iştirakı olmuşdur. 90-cı illərin əvvəllərindən etibarən beynəlxalq terrorçu qrupların liderlərinin reabilitasiyasına çalışan Ermənistan rəh bərliyi xarici diasporun radikal təşkilatlarının, xüsusilə «Daş- naksütyun», ASALA, MAQ, «Erməni birliyi», «Erməni Azad lıq Cəbhəsi» və digər terror təşkilatları fəallarının Ermənistan ərazisində toplanması məqsədi ilə genişmiqyaslı kampaniyaya başlamış, onların fəaliyyətlərinə siyasi-hüquqi şərait yaradaraq sığınacaq vermiş, pul, silah, saxta sənəd və nəqliyyatla təchiz etmişdir. Həmçinin Azərbaycanda ermənilərin sıx yaşadıqları əraziyə yardım adı altında bir sıra xarici dövlətlərdən terrorçu lar, silah və maliyyə vəsaitləri göndərilir, Türkiyə nümayəndə liklərinə qarşı terror aktları törətmiş ermənilərin azad olunması və dəstəklənməsi Ermənistanda dövlət səviyyəsində təşkil olu nurdu. Belə ki, Suriyada doğulmuş, ASALA üzvü, 1983-cü ilin iyun ayında Fransanın Orli aeroportunda partlayış törətdiyinə görə həbs edilmiş Varujan Karapetyanın Ermənistan xüsusi xid mət orqanları tərəfindən Eçmiədzin kilsəsinin imkanları vasi təsilə azad olunması üçün imzatoplama kampaniyası keçiril mişdir.
Fransada terror aktları törətdiyinə görə həbs edilmiş ABŞ və təndaşı, tanınmış beynəlxalq terrorçu Monte Melkonyan azad olunduqdan sonra 1990-cı ildə Ermənistandan Dağlıq Qara bağa göndərilərək azərbaycanlıları öz torpaqlarından məcburi köçkün vəziyyətinə salmış terrorçu qruplara rəhbərlik etmişdir. 1993-cü ilin yayında Azərbaycan qoşun hissələri tərəfindən məhv edilmiş M.Melkonyanın Yerevanda dəfn mərasimində, prezident daxil olmaqla, Ermənistanın dövlət rəsmiləri iştirak etmiş, sonra bu beynəlxalq terrorçu Ermənistanın milli qəhrə manı elan olunmuş, onun adı ER Müdafiə Nazirliyinin diver- siya mərkəzlərindən birinə verilmişdir. --------- 261 --------- 1992-ci ildə Xankəndiyə göndərilmiş Vazgen Sislyan Yaxın Şərq terrorçuları Abu Əli, Qilbert Minasanyan və digər terror çularla birlikdə zorakılıq siyasətindən dünya ictimaiyyətinin diqqətini «erməni məsələsi»nə yönəltmək üçün vasitə kimi istifadə edirdilər. R.Koçaryan hakimiyyətə gəldikdən sonra Ermənistanda ter rorçu qrupların rəhbərlərinin reabilitasiyası halları daha da art mışdır. Tanınmış terrorçu, İran vətəndaşı və «Daşnaksütyun» partiyasının üzvü Qrant Markaryan həbsdən azad edilərək Azərbaycana qarşı terror aktlarının keçirilməsində fəal iştirakı na görə 1981 -ci ildə Parisdə türk səfirliyinin zəbtinin təşkilat çılarından biri Vazgen Sislyan la birgə R.Koçaryan tərəfindən Qarabağ müharibəsinin qəhrəmanı adına layiq görülmüşlər. Bütün bunlar Ermənistan rəhbərliyinin Azərbaycana qarşı terror aktlarının təşkilində bilavasitə iştirakını bir daha təs diq edir. Əslində, Ermənistanın hazırkı rəhbərləri - prezident R.Koçaryan, müdafiə naziri S.Sarkisyan və Dağlıq Qarabağ dakı işğalçı-separatçı rejimin rəhbəri A.Qukasyan terrorçularla sıx əlaqədə olduqlarını gizlətmirlər. Azərbaycan Respublikasının işğal olunmuş ərazilərinin «sərhəd»i hazırda Ermənistanın silahlı qüvvələri tərəfindən qorunur, bu ölkədən olan çağırışçılar hərbi xidmət keçmək üçün həmin ərazilərdəki hərbi hissələrə göndərilir. Həmçinin hazırda işğal olunmuş ərazilərdə Ermənistanın silahlı qüvvələ ri və terrorçu qruplarla yanaşı, qeyri-qanuni silahlı birləşmələr də fəaliyyət göstərir və bütün bunlar terrorizmə qarşı mübarizə üzrə beynəlxalq konvensiyaların nəzarətindən kənardadır.
İşğal olunmuş ərazilər heç bir dövlətin, beynəlxalq təşki latın nəzarətində olmayan özünəməxsus kriminal mənbəyinə çevrilmişdir. Belə ki, separatçı-terrorçu rejim işğal altında olan --------- 262
--------- ərazilərdə narkotik maddələrin qanunsuz becərilməsi, istehsalı və satışının inkişaf etməsi üçün bütün zəruri şəraiti yaratmış dır. Bu faktlar. ABŞ Dövlət Departamentinin narkotik maddələr üzərində beynəlxalq nəzarət strategiyasına dair 2000-ci il mart tarixli hesabatında öz əksini tapmışdır. Narkotik işbazlarını qondarma qurumun bədnam rəhbərləri müdafiə edir, narko- tiklərin satışından əldə olunan pullardan işğal olunmuş ərazi lərin nəzarətdə saxlanılması və muzdlulara haqq ödənilməsi üçün istifadə edirlər. ABŞ Dövlət Departamentinin 2001-ci ilin martında açıqlan mış hesabatında işğal edilmiş Azərbaycan ərazilərindən narko tik vasitələrin kütləvi şəkildə daşınması üçün istifadə olunduğu bildirilir və Ermənistana coğrafi yerinə görə narkotik vasitələ rin beynəlxalq dövriyyəsində potensial subyekt kimi baxılır. Azərbaycanın işğal olunmuş sərhədyanı ərazilərində çətənə kollarının yetişdirilməsi faktı AŞ PA-nın Dağlıq Qarabağ üzrə məruzəsində də öz əksini tapmışdır. Narkotiklərin satışından əldə olunan pulun böyük hissə si separatçılar tərəfindən qanunsuz silahlı birləşmələr, terror qrupları üçün silahların alınmasına və təlimlərin keçirilməsinə xərclənir. Dağlıq Qarabağda mövcud olan qanunsuz iqtisadi fəaliyyət separatçıları «çirkli p u 11 a r»ı n yuyulması əməliyyatları sahəsində məşhurlaşdırmaqla onları transmilli cinayətkar infra strukturların maraq dairəsinə daxil etmişdir. Azərbaycanın işğal olunmuş ərazilərindən nüvə və radio aktiv tullantıların basdırılması məqsədi ilə də istifadəsi güman olunur. Belə ki, gündəlik təqribən 9 milyon KVT/saat enerji hasil edən Metsamor Atom Elektrik Stansiyasının müvafiq is tehsalının müqabilində Ermənistanda hazırkı dövrədək nüvə tullantılarının saxlanılması üçün anbarın olmaması Azərbay can Respublikasının işğal olunmuş ərazilərinin qeyd olunan tullantıların basdırılması məqsədi ilə istifadəsi ehtimalını artırır. 263
IV. İnsan ticarəti Ermənistanın Azərbaycan Respublikasına təcavüzü nəticə sində əsir düşmüş və girov götürülmüş Azərbaycan vətəndaş larının beynəlxalq humanitar təşkilatlardan gizlədilərək işğal olunmuş ərazilərdə saxlanılması və onlara qarşı amansız cəza metodlarının tətbiq edilməsi, bu şəxslərin qeyri-bəşəri məq sədlər üçün istifadə edilmələri barədə mütəmadi məlumatlar daxil olmaqdadır. Azərbaycana qarşı təcavüzün nəticələrindən və mövcud status-kvodan yararlanmağa çalışan Ermənistanın rəsmi orqan larının əsir və girov götürülmüş, itkin düşmüş azərbaycanlıları gəlir məqsədi ilə alver predmetinə çevirərək onlarda müxtəlif cinayətkar qruplaşmalarla işbirliyi qurduqları barədə təkzib edilməz faktlar mövcuddur. Müharibə və atəşkəs dövründə erməni ordusu tərəfindən əsir və girov götürülmüş azərbaycanlılardan 30 nəfərə yaxı nı qohumları tərəfindən külli miqdarda pul, qızıl və qiymətli əşya verilməklə azad edilmişdir. Erməni əsirliyində olan bir çox Azərbaycan vətəndaşlarının bədən üzvləri çıxarılaraq sa tılmışdır. Əsir düşmüş və girov götürülmüş Azərbaycan və təndaşlarının beynəlxalq humanitar təşkilatlardan gizlədilərək işğal olunmuş ərazilərdə saxlanılması və onlara qarşı amansız cəza metodlarının tətbiqi barədə mütəmadi məlumatlar daxil olmaqdadır. V. İşğal altındakı ərazilərdə ermənilərin qanunsuz məskunlaşdırılması Erməni tərəfinin rəsmi məlumatlarına və qondarma DQ hökumətinin hesabatına görə, 2001 -ci ildə Dağlıq Qarabağın əhalisi 143 min nəfər təşkil edib. Halbuki 1989-cu ilin siya hıyaalınmasına görə, həmin ərazidə 90 min nəfərdən bir qə dər çox erməni yaşamışdır. ABŞ-ın Qaçqınlar üzrə Komitəsinin qaçqınların vəziyyəti ilə əlaqədar 2002-ci ilə dair ümumdünya 264
icmalında Ermənistan üzrə məruzədə 1.000-ə yaxın ailənin Er mənistandan Dağlıq Qarabağ və Laçın dəhlizinə köçürüldüyü bildirilib. 2003-cü ilin yanvar ayından Dağlıq Qarabağ ərazi sini tərk edənlərin qarşısının alınması məqsədi ilə, müəyyən olunmuş qaydalara görə, daimi yaşamaq üçün gedən ailələr təxminən 15, hərbi çağırışçılar 10 min ABŞ dolları məbləğində rüsum ödəməlidirlər. Ermənistanın bütün şəhər və rayonlarında 2002-ci ildən rəsmən fəaliyyət göstərən miqrasiya xidmətləri ölkə əhalisinin işğal olunmuş ərazilərə köçürülməsi istiqamətində iş aparır. 1994-cü ildən etibarən dünyanın müxtəlif ölkələrində yaşa yan ermənilərin qeyri-qanuni olaraq Azərbaycanın Dağlıq Qa rabağ və işğal edilmiş digər ərazilərinə köçürülməsi halları mövcuddur. Qondarma qurumun «parlamenti»nin «DQR»-ə köçürülən rus ailələrinin övladlarının 2005-ci ildən Qarabağ məktəblərində erməni və rus dillərində təhsil almasını nəzər də tutan qərarı da mövcuddur. Beynəlxalq Qırmızı Xaç Komitəsinin Cənubi Qafqaz üzrə Miqrasiya Nümayəndəliyinin 2004-cü il oktyabr ayının 25-də keçirdiyi hesablamalarına görə, hər ay orta hesabla Dağlıq Qa rabağ ərazisinə 15-ə yaxın ailə köçürülür və 2004-cü ildə belə ailələrin sayı 200-ə çatmışdır. Rəsmi Yerevan köçürülmə layihələrində özünün birbaşa iş tirakını gizlətməyə çalışsa da, 2000-ci ildən etibarən «Arsaxa qayıdış» adlı irimiqyaslı proqramın həyata keçirilməsi ilə Er mənistan Respublikası hökuməti yanında (Andronik Marqar- yanın rəhbərliyi altında) müşavir Benik Baxşiyan, «DQR»-in «statistika idarəsinin rəhbəri» Serj Amirxanyan, «kənd təsər rüfatı naziri» Vaqram Baqdasaryan, «Milli Yığıncağın maliyyə, büdcə məsələləri üzrə komissiyasının sədri» Mayor Danielyan, Ermənistanın miqrasiya və qaçqınlar idarəsinin müdiri Qaqik Eqanyan və digər vəzifəli şəxslər, həmçinin «Yerkir» ictimai təşkilatı aktiv şəkildə məşğuldurlar. Həmin vaxtdan etibarən --------- 265 --------- qaçqınlar və emiqrasiya idarəsi yuxarıda adı çəkilən proqra mın realizə olunmasına bilavasitə qoşulmuşdur. 2003-cü ilin dekabrında Ermənistanın baş naziri A.Marqaryan erməni əhalisinin Azərbaycanın işğal olunmuş Dağlıq Qarabağ bölgəsinə köçürülməsi məsələsinin Ermənistan hökuməti üçün prioritet təşkil etdiyini rəsmən bildirmişdir. İşğal olunmuş ərazilərdə qeyri-qanuni məskunlaşdırma fakt ları müxtəlif KİV-də də geniş işıqlandırılmışdır. Açıq qaynaqlara istinadən, 2004-cü ilin ilk altı ayı ərzində işğal olunmuş ərazilərə 120 erməni ailəsi köçürülmüşdür. Bu ərazilərdə qeyri-qanuni «köçürülmə əməliyyatı» və tikinti iş lərinin əsas sponsorları «Qərbi Amerikanın Erməni Təhsil Fon du», «Hayastan Fondu» təşkilatları və Tehranın Erməni Yepar- xiya Şurasıdır. 2004-cü ildə xarici fondlar tərəfindən «Arsaxa qayıdış» proqramının realizəsi üçün 400 min ABŞ dollarının ayrıldığı və Azərbaycanın işğal olunmuş sərhədyanı ərazilə rində 90-a yaxın evin tikintisinin başa çatdırılması məlumdur. Köçürülməyə ayrılmış pulların səlahiyyətli şəxslər tərəfin dən mənimsənilməsi və köçürülən şəxslərin 30%-nin bədbin yaşayışdan Yerevana və digər MDB ölkələrinə qayıtmaları ba rədə 1999-cu ildə erməni KİV-də məlumatlar yayılmışdır. Belə məqamlardan biri erməni diasporu tərəfindən Dağlıq Qara bağda yaşayan və köçürülən ailələrə pulların çatdırılmaması barədə «10-cu naxanq» qəzetinin müxbiri Vaqram Oqacan- yan 1999-cu ildə «Dağlıq Qarabağa köçürülən şəxslər üçün büdcədə pul yoxdur» adlı məqaləsinin nəşri olmuşdur. Bu mə qalə V.Oqacanyanın 2000-ci ildə bir il müddətinə azadlıqdan məhrum edilməsinə və «DQR prokurorluğu» tərəfindən barə sində cinayət işinin qaldırılmasına zəmin yaratmışdır.
Azərbaycanın işğal olunmuş ərazilərində evlərin, qəbirlə rin, mədəniyyət abidələrinin dağıdılması/ avadanlığın, inşaat 266
materiallarının, xüsusilə dəmir məmulatların və sair yüklərin digər ölkələrə daşınması barədə mütəmadi məlumatlar daxil olmaqdadır. Müvafiq məlumatlar tərkibində müxtəlif qiymətli metallar, o cümlədən qızıl olan torpağın, zavod və fabriklərdə istismar olunmuş dəzgahların, elektrik qatarları, vaqonlar və relslərin kəsilərək digər ölkələrə daşınması faktlarını ehtiva edir. İşğal altında olan ərazilərdən qarət edilmiş milli sərvətləri mizin - qədim tarixi əsərlərin, xalçaların, mineralların Avropa ölkələrində erməni milli sərvəti adı altında nümayiş etdirilməsi barədə məlumatlar mövcuddur. Ermənilər Kəlbəcərdə yerlə şən mineral yataqların və 3.600-ə qədər qaya təsvirinin foto şəkillərini 2000-ci ildə Finlandiyada öz əraziləri kimi nümayiş etdirmişlər. Son zamanlar ermənilərin qədim Azərbaycan musiqi alətlə rini öz adlarına çıxaraq Avropa, MDB və Şimali Amerika ölkə lərində satması halları çoxalmış, Qarabağ xalçalarının erməni və ya fars xalçaları adı altında müxtəlif sərgilərə və hərraca çıxarılması faktları qeydə alınmışdır. Son illər ərzində Azər baycanın işğal edilmiş ərazilərində külli miqdarda çıxarılmış tarixi, mədəni və dini abidələr xarici ölkələrə satılmışdır. İşğal olunmuş ərazilərdəki muzeylərdə mövcud olan unikal ekspo natlar ya məhv edilmiş, yaxud həmin eksponatların əsasın da onların guya ermənilərə məxsusluğunu göstərən yeni mu zeylər yaradılmışdır. Bu mənada, ermənilərin qədim Qafqaz Albaniyası abidələrini özününküləşdirməsi məsələsinə xüsusi önəm verdiyi bildirilm əlidir. Onların üzərində mövcud olan qədim alban yazıları, divar naxışları və xaçlar məhv edilib erməni atributikası ilə əvəzlənir. Bir sıra məscidlər isə anbar lar kimi istifadə olunur. Bu kampaniya məqsədyönlü xarak ter daşımaqla, işğal edilmiş rayonların tarixi-mədəni nöqteyi- nəzərindən Azərbaycana aid olmadığı və bununla ermənilərin həmin ərazilərdə məskunlaşmasına bəraət qazandırılmasına yönəldilmişdir. 267
Bu müstəvidə Azərbaycana məxsus yer adlarının dəyişdiri lərək erməni adları ilə əvəz olunmasının xüsusilə kütləvi hal aldığı bildirilm əlidir. Bütün bunlardan başlıca məqsəd gələ cəkdə həmin ərazilərin ilhaqının həyata keçirilməsinə «əsas yaratmaq »dır. Xalqımıza məxsus maddi sərvətlərin daha geniş miqyaslar da talan edilməsi məqsədi ilə Azərbaycanın işğal olunmuş əra zilərində qanunsuz iqtisadi fəaliyyətə xarici ölkələrin bir sıra firma və şirkətləri də cəlb edilmişdir. Erməni tərəfinin təşkilatçılığı ilə 2004-cü ilin yanvar-iyul ayları ərzində Azərbaycan Respublikasının müvafiq dövlət or qanlarının razılığı olmadan ölkəmizin Dağlıq Qarabağ və işğal olunmuş digər ərazilərinə 1.610 nəfər əcnəbi vətəndaş səfər etmişdir. BMT-nin Təhlükəsizlik Şurasının 1993-cü ildə qəbul edilmiş 822, 853, 874, 884 saylı qətnamələrində Azərbaycan Respub likasının ərazi bütövlüyünün tanınmasına və işğal olunmuş Azərbaycan ərazilərinin qeyd-şərtsiz azad edilməsi tələbləri nə baxmayaraq, Ermənistan Respublikası hal-hazırda işğalçılıq siyasətini davam etdirməkdədir. Azərbaycan Respublikasının Ermənistan və separatçı- terrorçu rejim tərəfindən işğal altında saxlanılan, beynəlxalq nəzarətdən kənar ərazilərində qanunsuz fəaliyyətlərə dair MTN-in əldə etdiyi məlumatlar təsdiqini tapmaqdadır. / 268
|