So’z boshi

a
, 
0
)
2
(

a
, 
2
1
)
3
(


a
. 
Agar quyidagi chiqish qiymatlarni qabul qilinsa: 
1
)
1
(
)
(


a
a
N
(3.9) 
ў
N
a
a
a


2
)
(
)
1
(
(3.10) 
Undan qolgan darajalar 
1
1
2
1
)
(





N
k
a
a
ў
k
(3.11) 
qiymatga ega bo‘ladi, bu yerdagi 
k
- daraja tartib raqami. 
Simmetrik kod uchun 
0

ў
a
va unda yarim daraja nusbat qiymatlarni 
qabul qiladi, 
a
boshqa yarmi manfiy, 
a
daraja sonlida, ulardan biri, o‘rtasi 
0 qiymatni qabul qiladi. 
Ikkilangan signal statistik xususiyatlariga bog‘liq ravishda
)
(
k
a
liniya 
qiymatlari belgilangan ehtimollik bilan paydo bo‘ladi va o‘zaro 
bog‘langan bo‘lishi mumkin. 
)
(
k
a
koeffisiyentlar statistik xususiyati va 
raqamli axborotni analog olib boruvchi spektri 
)
(
t
S
l
liniya signal 
xususiyatini aniqlaydilar. Bu signalni energetik spektri quyidagicha 
aniqlanishi mumkin: 


уз
Д
l
сп
S
P




)
(
)
(
2


(3.12) 
Bu yerda, 
)
(
)
(
2
t
S
S
l
l


olib boruvchi spektri. U quyidagicha 
aniqlanadi: 
dt
e
t
S
S
T
t
i
l
l


0
2
)
(
)
(


(3.13) 
Д

- energetik spektrni diskret qismining jadalligi; 
уз

- energetik spektrni uzluksiz qismining jadalligi. 
Energetik spektr diskret 
Д
l
спД
S
P


)
(
)
(
2


va uzluksiz spektrdan 
уз
l
спД
S
P


)
(
)
(
2


iborat. 
Ular quyidagicha aniqlanadi: 

---

86 







i
Т
Т
Д
if
a
f
)
2
(
2
2
2




(3.14) 



1
0
2
2












Т
Т
T
ir
T
ir
r
r
Т
уз
e
e
R
f



(3.15) 
Bu yerda: 
a
- signalning o‘rta qiymati; 

- o‘rta kvadratik qiymat; 
r
R
- avtokorrelyasiya koeffisiyenti. 
Bu koeffisiyentlarni 
)
(
)
(
)
(
k
k
a
P
a

paydo bo‘lish ehtimolligini, 
)
(
j
a
darajadan 
jk
k
p
a

)
(
darajaga o‘tish ehtimoligini va 
r
r
p
jk

)
(
simvolga bir – 
biridan kechikuvchi simvollar uchun 
)
(
i
a
darajadan 
)
(
j
a
darajaga o‘tish 
ehtimolligini bilgan holda aniqlash mumkin. 
Bu koeffisiyentlar quyidagicha ko‘rinishga ega: 
)
(
1
)
(
)
(
k
N
k
k
a
a
P
a



(3.16) 
jk
j
N
j
k
P
a
P
a
P
)
(
)
(
)
(
1
)
(



(3.17) 
2
2
)
(
1
)
(
2
]
[
]
[
a
a
a
P
k
N
k
k





(3.18) 
]
)
(
)
(
[
1
2
)
(
1
,
)
(
2
a
a
P
r
p
a
a
R
j
ij
j
N
j
i
i
r




(3.19) 
Yuqorida ko‘rsatilgan koeffisiyentlarni liniya kod uchun to‘g‘ri 
tanlash, bor aloqa kanali bo‘yicha signalni uzatish uchun qulayroq 
energetik spektrni shakllantirishni ta’minlaydi. 
Kabel bo‘yicha raqamli signalni uzatishda iloji boricha signal 
o‘zgarmas qismi tarkibida bo‘lish kerak emas. Bu esa liniya qurilmalarida 
moslashtiruvchi transformatorlar ishlatishga, hamda regeneratorlarga 
o‘zgarmas tok bilan masofadan manba ta’minlashga yo‘l beradi. Liniya 
kodi tashkil etuvchi ikkilangan kodning simvollarini paydo bo‘lish 
ehtimolligidan bog‘liq bo‘lmagan holda (3.14) ifodani 
a
koeffisiyent nolga 
teng qiymatni olgandagina bu talabni bajarilishi mumkin. O‘zgarmas 
qismini olib tashlashdan tashqari, kod regenerasiya qurilmalar ishlash 
uchun kerakli bo‘lgan signal haqida axborotga ega bo‘lishi uchun liniya 
kodini shakllantirish jarayoni sodda bo‘lishini, hamda liniya kodi 
belgilangan tuzilmaga ega bo‘lishini talab qiladi. Liniya traktidan 
uzatilayotgan axborotni bilmay turib, ekspluatasiya jarayonida xatoliklar 
paydo bo‘lganda belgilangan tuzilma asosida regenerasiya jarayonida 

---

87 
xatolikni topishni talab qiladi. Bundan tashqari, liniya signal regeneratorda 
kuchayishini avtomatik to‘g‘rilash uchun kerak bo‘lgan axborotga ega 
bo‘lishi kerak.
Liniyaviy kodni shunday tiklash kerakki, liniya signalining energetik 
spektri iloji boricha kichik polosani egallashi kerak. Bu spektr maksimumi 
past chastota chegaralarida yotishi va spektrning o‘zgarmas qismida 
bo‘lishi kerak emas. Undan tashqari signalning simvollar yig‘indisi 
minimal bo‘lishi kerak. Raqamli yig‘indi quyidagicha aniqlanadi: 



T
T
t
k
t
a
T
0
)
(
)
(

(3.20) 
Bu degani o‘zgarmas qismni uzluksiz ravishda yuqotib turish kerak. 
Bu amal juda qisqa vaqtda ketma – ket kod simvollarini o‘zaro 
kompensasiya yo‘li bilan amalga oshiriladi. Buni hisobga olganda, 
liniyaviy kodda qarama – qarshi qutbli impulslar bo‘lishi kerak. Ya’ni 
impulslarning qarama – qarshi qutbli ketma – ketligi bir xil hosil bo‘lishi
kerak. Ikkilamchi kod impulslarini hosil bo‘lishiga chegara qo‘yish 
mumkin emas. Shuning uchun liniyaviy kod ortig‘i bilan bo‘lishi kerak. 
Signallarga ikki darajadan ko‘p daraja kiritish yo‘li bilan liniyaviy signalni 
ortiqchalikni, uzatish tezligini oshirish mumkin.
Shuning uchun N – darajali liniya kodida birlik vaqtda uzatilayotgan 
holatlar sonidan katta bo‘lishi kerak. Bunda quyidagi tenglama bajarilishi 
kerak: 
T
T
N
M
k
2

(3.21) 
bundan 
M
N
K

2
log
(3.22) 
Bu yerda:
K
- T vaqtda ikkilangan kodning M simvollarini uzatish 
uchun ishlatiladigan N – darajali kodning simvollar soni. Ikkilangan kodni 
liniya kodga o‘zgartirishda quyidagi shart bajarilishi kerak: 
K
T
M
T
TN
T

(3.23) 
Bu yerda:
T
T
- ikkilangan simvol davomiyligi; 
TN
T
- N –darajali 
simvol davomiyligi. 
(1.23) ifodadan kelib chiqadiki, liniya signalni uzatish tezligi 
N
T
N
T
T
f
1


---

88 
T
TN
f
M
K
f

(3.24) 
bo‘ladi. Bu yerda: 
T
T
T
f
1

- ikkilangan signalni uzatish tezligi. (3.16) 
ifodaga (3.18) ifodani qo‘yib, liniya signalini uzatish tezligini aniqlovchi 
shart olinadi: 
N
f
f
T
TN
2
log

(3.25) 
yoki 
)
1
(
log
2
r
N
f
f
T
TN


(3.26) 
Bu yerda: 
r
- liniya signalini ortiqchaligi. 
(3.24) va (3.26) ifodalarni solishtirishdan 
1
log
2


N
M
K
r
kelib 
chiqadi. 
Amaliyotda uchinchi darajali liniyaviy kod ishlatiladi. Masalan, 
1V→1T. Buning ma’nosi ikkilamchi kodning (Binary) bitta simvoli 
uchlamchi kod (Ternary) ning bitta simvoliga aylantirish deganidir.
1V→1T. Uzatish tezligi ikkalasida bir xil, ya’ni ikki darajali kodni 
hamda uchinchi darajali kodni uzatish ham bir xil vaqtda bajariladi. 
Demak, ortiqchalik hosil qilindi: 
58
,
0
1
58
,
1
1
3
log
1
1
2





r
. Bu 
ortiqchalik yetarli darajada katta bo‘lgani uchun liniyaviy kodni qurish 
tamoyilini tanlash katta erkinlikni beradi.
1V→1T turidagi ko‘p ishlatiladigan kod impuls qutblarini 
almashtirish bilan kvaziuchlamchi kod (ChPI) yoki AMI (Alternating
Mark Lnversion) birni o‘zgartiruvchi inversiya kodi hisoblanadi.
Ikkilangan kodni ChPI bilan kodga o‘zgartirish tamoyili 3.3-
jadvalda keltirilgan. 
Bu yerda V simvol impulsini bildiradi. Uni qutbi oldingi impuls 
qutbiga qarama- qarshi bo‘ladi. Jadvaldan ko‘rinadiki 1 qiymatli 
ikkilangan kod simvollarini almashtiruvchi uchlamchi kod V simvollarini 
o‘zaro korrelyasiyaga ega. Shu hisobiga liniya signalining energetik 
spektri o‘zgarmas qismini yo‘qotish mumkin. Agar r – ikkilangan 
signaldagi 1 qiymatli simvollar bo‘lish ehtimolligi, 
)
1
(
p
a

- 0 qiymatli 
simvollar paydo bo‘lish ehtimoli bo‘lsa, 1.3- jadvaldan ko‘rinadiki, 
2
1


---

89 
va 
2
1

qiymatli simvollar 
2
p
ga teng bir xil ehtimollik bilan paydo 
bo‘ladi. (1.16) ifoda bilan aniqlanuvchi 
a
- o‘rtacha qiymat: 
0
2
1
2
0
)
1
(
)
2
1
(
2






p
p
p
a
ChPI li kod uchun qabul qilingan o‘zgartirishlarda kod raqamli 
yig‘indisi 
2
1

va 
2
1

chegaradan chiqmaydi, ya’ni liniya kod 
simvollaridan biri qiymatdan oshmaydi, shak – shubhasiz oshishi mumkin 
bo‘lmagan minimum bo‘lib hisoblanadi. 
1.3- jadval 
Ikkilangan kodni ChPI li kodga o‘zgartirish tamoyili 
Ikkilangan 
kod 
ChPI li kod 
ChPI li kod 
simvollar 
qiymati 
Qo‘shimcha shart 
0 
0 
0
)
1
(

a
1 
V 
2
1
)
1
(


a
Agar oldingi V simvol
)
3
(
a
qiymatni qabul qilgan bo‘lsa 
2
1
)
3
(

a
Agar oldingi V simvol
)
1
(
a
qiymatni qabul qilgan bo‘lsa 
O‘zgarmas qismi yo‘q qilingandan so‘ng ChPIli kodning energetik 
spektri yo‘qoladi, diskretlar ham yo‘qoladi. Shuning uchun bunday kod 
signal haqida xech qanday axborot uzatmaydi. Lekin to‘g‘rilagichdan 
o‘tkazilib ikkilamchi kodga aylantirilsa, o‘zgarmas qism paydo bo‘ladi. Bu 
kod orqali uzatiladigan axborotni bilmasa ham hosil bo‘ladigan xatolarni 
topishi mumkin. Simvollar ketma – ketligi tasodifan buzmagan holda,
ya’ni: a
(2) 
=0 ni a
(1) 
=- 1/2ga yoki a
(3)
=1/2 ni almashib qolgan, hamda a
(1) 
yoki a
(3)
ni a
(2) 
ga almashib qolganda, qo‘shni impulslar qutbining galma- 
gal almashish tamoyili buziladi. Bu esa liniya signalini uzatish sifatini 
baxolashga yo‘l beradi. 
AMI li kodda dastlabki ikkilik ketma - ketligida ular o‘rtasidagi nollar 
soniga bog‘liq bo‘lmagan holda birlik belgilarni o‘zgartirishda nusbat va 
manfiy qutbli impulslar navbatini amalga oshiriladi. Ko‘rsatilgan 
o‘zgartirish tamoyili tufayli kodning energetik spektridan liniyadan 
o‘zgarmas tashkil etuvchisi olib tashlanadi. AMI kodining asosiy 

---

90 
energiyasi 0,5 f
r
ga yaqin chastotalar sohasida yig‘ilgan. Shuning uchun 
o‘zaro ta’sirlarning bahosi va regenerasiya qismining hisobi 0,5 f
r
da 
bajariladi.
AMI ni kod impulslari qutblarining navbatma - navbat kelish 
tamoyilidan foydalanilishi tufayli regenerasiyalashda vujudga keladigan 
xatoliklarni osonlik bilan topishga imkon beradi, chunki ixtiyoriy belgi 
regenerasiyalansa bu hol liniyaviy traktda belgilar qutblarining navbatma - 
navbat kelish tamoyilini buzilishiga olib keladi. Ma’lum vaqt ichida 
bunday 
buzilishlar 
soniga 
qarab 
liniyaviy 
traktdagi 
xatoliklar 
koeffisiyentini baholash mumkin. Bunda shuni e’tiborga olish lozimki, 
ba’zi hollarda xatoliklar aniqlanmay qolishi mumkin (agar masalan birin 
ketin keluvchi belgilarni regenerasiyalashda xatoliklar mavjud bo‘lsa va 
ular mazkur kodning tuzilish tamoyilini buzmagan bo‘lsa). AMI li kodning 
eng muhim nuqsonlaridan biri bu liniyaviy trakt bo‘yicha uzun seriyali 
nollarni uzatishdir, bu esa regeneratorlarning normal ishlashiga zarar 
yetkazish mumkin, chunki taktli chastotani ajratish jarayoni qiyinlashadi. 
Nolga qaytmaydigan kod - Non Return to Zero (NRZ) oddiy ikkilik 
ketma- ketlikdan iborat bo‘lib eng sodda liniyaviy kod hisoblanadi, hamda 
amaliyotda eng ko‘p tarqalgan koddir. NRZ signal spektrining muhim 
xususiyati, 
bu 
nolli 
chastotada 
spektral 
zichlikning 
qiymati 
cheklanganidadir.
Bu kodning ikki turi mavjud: unipolyar va bipolyar NRZ kodlar. Bipolyar 
NRZ kodda mantiqiy birga nusbat qutbli to‘g‘ri burchakli impuls, mantiqiy 
nolga esa - manfiy qutbli to‘g‘riburchakli impuls mos keladi. 
Impulslarning uzunligi bitta bit uzunligiga teng. Koderning chiqishidagi 
nusbat yoki manfiy kuchlanish belgi uzunligi davomida o‘zgarmay 
saqlanadi, shuning uchun bu kodni "nolga qaytmaydigan kod" deb 
yuritiladi (3.24- rasm). Rasmda: a
K
– koeffisiyent, aloqa kanali bo‘yicha 
uzatiladigan belgilar ketma- ketligida K chi belgini aniqlaydi. T – belgi 
uzunligi. T
b
- uzatilayotgan axborot bitta bitining uzunligi.
Unipolyar NRZ kodning spektridan nolli chastota diskret spektral 
chizikning mavjudligi bilan farqlanadi. Unipolyar NRZ kod bipolyar 
koddan farqi shundaki mantiqiy nolga manfiy impuls emas nolli 
kuchlanish to‘g‘ri keladi. 
Nolga qaytadigan kodda - Return to Zero (RZ) bir ikki marta kichik 
uzunlikdagi impuls bilan uzatiladi. Oddiy kodlarning spektrlari quyidagi 
kamchiliklarga ega: taktli chastotaning kichik quvvati (sinxronlash 
chastotalari); nollarning uzun ketma- ketligi mavjudligining imkonligi; RZ 
kod NRZ kodga nisbatan kengrok o‘tkazish yo‘lagini talab qiladi, lekin 

---

91 
o‘zgarmas tashkil etuvchisining kichikroq qiymatiga ega. Metall kabellar 
bo‘yicha ishlash uchun mo‘ljallangan uzatish tizimlarida keng ko‘lamda 
uchlik kodlar ishlatiladi. 
3.24- rasm. Nolga qaytmaydigan kod 
Ularning ishlatilishi yuklamaga (metall kabel) EYuK generatorining 
turli qutbli ulanish imkoniga asoslangan. Kod ikki turli ko‘rinishga ega – 
bipolyar RZ kod va unipolyar RZ kod. Unipolyar RZ kod bipolyardan 
farqi shundaki mantikiy nolga manfiy impuls emas, nolli kuchlanish mos 
keladi. Bipolyar RZ signalning spektri bipolyar NRZ signalning spektriga 
o‘xshash, hamda o‘zgarmas tashkil etuvchisiga ega. Bipolyar va unipolyar 
RZ koderning chiqishidagi signalning shakli 3.25- rasmda ko‘rsatilgan. 
Impuls qutblari navbatma- navbat keladigan kod - (IKNN)- bipolyar 
kod bo‘lib uchlik kodning bir turidir, bunda nollarga impullarning mavjud 
bo‘lmasligi, bularga esa - navbatma- navbat o‘zgaradigan manfiy va 
nusbat qutbli to‘g‘riburchakli impulslar to‘g‘ri keladi. Impulsli ketma- 
ketlikda o‘zgarmas tashkil etuvchisi nolga teng bo‘lgani uchun, ajratuvchi 
transformatorlarga ega liniyalar bo‘yicha uzatish imkoni tug‘iladi. Mazkur 
kodning ustunligi uni ikkilik kodga o‘zgartirishga soddaligidir. 
Birliklar kelishining yuqori zichligiga ega bo‘lgan kod KPV- 3 
Hiqu Density Bipolar (HDB- 3) keng tarqalangan, unda n =3. Optik tola 
uzatish tizimlarining (OTUT) liniyaviy kodlariga qo‘yiladigan asosiy 
talab, bu signalning ikkita ahamiyatli darajasini ishlatish hisoblanadi, 
Ma’lumotlar 
Bir qutbli 
NRZ kod 
Ikki qutbli 
NRZ kod 

---

92 
chunki nur manbai (lazer yoki nurdiod) ikkita quvvat tartibida - nurlanish 
mavjud yoki mavjud bo‘lmagan tartibda ishlaydi.
3.25- rasm
.
Nolga qaytadigan RZ kod. 
OTUT da bevosita NRZ va RZ kodlarni ishlatish cheklangan. Ko‘prok 
korrelyasion aloqali kodlar tarqalgan, xususan, CMI- Coded Mark 
Inversion kodi: 1v2v sinfidagi nolga qaytmaydigan ikkilik kodi. CMI 
kodida nollar bir takt oralig‘ida nollar va birliklarning almashish ketma- 
ketligida uzatiladi, birliklar esa ikkita nol yoki ikkita birning ketma- ket 
birikmasi ko‘rinishida navbatma - navbat uzatiladi (ya’ni har bir "1" ga 
mos ravishda "11" yoki "00" kombinasiyasi, har bir "0" ga esa "01" 
impulsi beriladi).
Katta tezlikka ega tizimlarda NRZ formadagi skrembirlangan signal 
ishlatiladi. Skrembirlash algoritmini batafsilroq ko‘rib chiqamiz. 
Skrembirlash ma’nosi ma’lum bir ketma- ketlikni hosil qilishdan iborat, 
bunda nollar va birlarning paydo bo‘lishi statistikasi tasodifiy voqyeaga 
yaqinlashadi, u berilgan chastotalar sohasida yig‘ilgan uzatilayotgan 
signalning quvvatining o‘zgarmas spektral quvvati va taktli chastotasini 
ishonchli ajratish talablarini qondirish imkonini beradi. Shuni ta’kidlash 
lozimki skrembirlash signalning statistik xususiyatlarini yaxshilash uchun 
aloqa tizimlarining ko‘p turlarida keng ishlatiladi. Skrembirlash odatda 
bevosita modulyasiyadan oldin amalga oshiriladi. Skrembler - qurilma 
yordamida uzatuvchi tomonida amalga oshiriladi, u qabul qiluvchi 
tomonda teskari operasiya - disrembirlash diskrembler nomli qurilma 
Bipolyar 
RZ kod 
Berilganlar 
Unipolyar 
RZ kod 

---

93 
yordamida bajariladi. Diskrembler qabul qilinayotgan ketma- ketlikdan 
dastlabkisi ajratib oladi. Skremblerning asosiy qismi sohta tasodifli ketma- 
ketlik generatori bo‘lib (STK), u 2n- 1 maksimal uzunlikdagi ketma- 
ketlikni shakllantiruvchi teskari aloqali n- kaskadli liniyaviy registr 
ko‘rinishida bajarilgan bo‘ladi. Skrembler va deskrembler o‘rtasida 
sinxronlash yo‘qolganda sinxronlashni tiklash vaqti skrembler registri 
yacheykalarining soniga teng bo‘ladi. 
 
3.26 – rasm. Liniyaviy kod turlari 
ChPI kodining kamchiligi: bu kod liniya traktiga uzun «nollar» 
seriyasini uzata olmaydi. Bu kamchilikni yo‘qotish uchun ChPI 
modifikasiyasi ishlab chiqilgan. Bunday liniya kodlarini bir necha 
ko‘rinishlari mavjud. Eng keng tarqalgani NDV – 3 (High Density
Bipolar Excess 3). Bu kodni qurilish tamoyili xuddi ChPI ga o‘xshaydi. 
Bu o‘xshashlik ikkilamchi simvollar orasida 3 ta dan ortiq nol paydo 
bo‘lmaguncha davom etadi. Agar ikkilamchi kodda 4 ta yoki undan ortiq 
nollar paydo bo‘lsa, ketma – ket kelgan 4 ta nollar kombinasiyalarning har 
biri 3.3- jadvalda keltirilgan ketma – ketlik bilan almashtiriladi.
HDB- 3 kodining tuzilish tamoyili ikkita birlik belgilar o‘rtasida 
uchdan ortiq birin- ketin keluvchi nolli belgilari paydo bo‘lmagunga qadar 
aynan AMI li kodga o‘xshashdir. Bunda boshlang‘ich ikkilik kodidagi 
to‘rtta nollik (0000) belgilardan iborat har bir ketma- ketlik V00V yoki 
000U ko‘rinishidagi ikki ketma- ketlikdan biriga almashtiriladi, bu yerda 
V avval keladigan impuls qutbiga qarama- qarshi qutbli impulsni bildiradi, 
1 0 1 1 0 0 0 0 1 0 0 0 0 1 1 0 0 0 1 1 1 1 0 0 0 0 
Manfiy 
toq 
Musbat 
juft 
NRZ nolga 
qaytmasdan 
RZ nolga 
qaytish bilan 
AMI «1» 
galma-gal 
almashish 
HDB3 
Manfiy 
toq 

---

94 
V - esa avvalgi V impuls qutbini takrorlovchi impulsni bildiradi. Ikkita 
almashtiruvchi ketma- ketliklarni ishlatish liniyaviy signalning turli 
joylarida keladigan V belgilarning qutblarini navbat bilan kelishini 
ta’minlaydi, bu esa o‘z navbatida belgilarning o‘rta qiymatiga bo‘ladigan 
ta’sirini bartaraf etadi.
3.3 - jadval 
Oxirgi impuls ishorasi 
toq 
juft 
Nusbat (+) 
- - - R N - - N 
Manfiy (- ) 
- - - N P - - P 
 
3.4 - jadval 
Ikkilamchi kodni HDB – 3 kodiga aylantirish tamoyili 
Ikkilamchi 
kod 
NDV – 3 
kodi 
Ketma – ketlikni tanlash sharti 
0000 
000 V 
Agar avvalgi V simvolidan oldin V 
simvolining toq soni bo‘lgan holda 
V00 V 
Agar avvalgi V simvolidan oldin B 
simvolini juft soni bo‘lgan holda 
000V ko‘rinishidagi kombinasiya, agar oldingi V belgidan keyin toq 
sondagi V belgilar paydo bo‘lsa, VOOV kombinasiya esa, agar oldingi V 
belgidan keyin juft sondagi V belgilar paydo bo‘lsa ishlatiladi.
Ammo HDB- 3 kodining raqamli yig‘indisi V belgilarni kiritish 
oqibatida AMI li kodga nisbatan katta bo‘lib 2(+1/2) yoki (- 1/2) ni tashkil 
etishi mumkin. Shunday qilib, HDB- 3 kodi ishlatilganda liniyaviy 
signalda birlik belgilarni yuzaga kelish ehtimolligining o‘zgarish diapazoni 
sezilarli darajada qisqaradi, u 0,25
shu bilan birga AMI li kodda tasodifiy ketma- ketlikda birlik belgining 
paydo bo‘lishi ehtimolligi amalda nolgacha kamayishi mumkin.
3.4- jadvalidagi V orqali qutbi avvalgi V simvolli qutbini 
takrorlaydigan simvol belgilanadi. 4 ta noldan iborat ketma – ketlik liniya 
kodining ikkita har xil ketma – ketligi bilan almashtiriladi. Bu liniya 
signalini har xil joyida paydo bo‘ladigan V simvollar ketma – ketligi 
galma – gal qutbi o‘zgarishi uchun qilinadi. Bunga o‘xshash simvollarning 
o‘rta qiymatiga ta’sirini yo‘q qiladi. Lekin V simvoli kiritilganligi uchun 

---

95 
NDV – 3 kodining raqamli yig‘indisi ChPI kodiga qaraganda ko‘payadi va 
2 (- 1/2) yoki 1/2 tarkibida bo‘lishi mumkin.
NDV – 3 kodida liniyadan uzatilayotgan raqamli signalda hosil 
bo‘layotgan tasodifiy xatolarni tekshirish mumkin. Kompensasiya 
bo‘lmagan V buzishlarni tekshirish yo‘li bilan buni amalga oshirsa bo‘ladi. 
Liniyaviy kodni ikkilamchi kodga aylantirilayotganda tasodifiy xatolar 
raqamli trakt oxirida qo‘shimcha xatolarga olib keladi. Misol uchun 
liniyaviy koddagi ketma – ketlik V 
+ 
OV 
–
V 
+
da 3 simvolda xatolikka 
yo‘l qo‘yildi ( 0 ga almashib qoldi), bundan V 
+ 
OOV 
+ 
ketma – ketlik 
hosil bo‘ladi. Buni «dekoder V 
+ 
OO V deb tushunadi va bu ketma – 
ketlikni 0000 bilan almashtiradi. Shunday qilib, bitta xato o‘rnida 3 ta xato 
hosil bo‘ldi. Xatolar soni 2 martda oshishi ham mumkin. Ba’zi bir paytda 
xatoni ko‘paytirmaslik va xatoni yo‘qotish ham mumkin. Aylantirish 
usuliga qarab, liniyaviy kodni xatoni dekoderlash jarayonida dekoder 
ko‘paytirish koeffisiyentining o‘rta qiymati 1,18 dan 1,26 gacha bo‘lishi 
mumkin.
3.5- jadval
Ikkilamchi kodni PST kodiga almashtirish 
Ikkilamchi kod 
PST 
kod 
Ketma – ketlikni tanlash sharti 
00 
- + 
-
01 
+ 0 
Agar oldingi juftlik 01 yoki 10 – 0 yoki 
0 – orqali ko‘rsatilgan bo‘lsa 
- 0 
-
10 
0 -
Agar oldingi juftlik 01 yoki 10 + 0 yoki 
0 + ko‘rinishda bo‘lsa 
0 + 
Agar oldingi 0 1 yoki 10 - 0 yoki 0 – 
bo‘lsa 
11 
+ -
-
NDV – 3 kodiga yaqin yana bitta liniyaviy kodning ko‘rinishi bor. Bu 
AQSh da ishlatiladigan Z B SO6 (Bipolarwith Sik Zeto Sitbstition) 
kodidir. Bu kodda ketma – ket 6 tadan ortiq nol bo‘lishi mumkin emas. 
Har bir 7 ta noldan iborat kombinasiya liniyaviy kodning ikkita ketma – 
ketligidan bittasi bilan almashtiriladi. Bunda ham xuddi NDV – 3 kodiga 
o‘xshash V simvolini kiritish yo‘li bilan kodning o‘zgarmas tarkibini 
kompensasiya qilish yo‘li bilan shart bajariladi.

---

96 
Kod PST (Paired Selected Ternary) – juft selektiv uchlamchi kod 
ham ikkilamchi koddagi uzun ketma – ketligidagi nollarni yo‘qotish 
xususiyatiga ega. Bu kodni qurilish tamoyili ikkilamchi koddagi juft 
simvolni uchlamchi koddagi juft simvoli bilan almashtirishga asoslangan 
PST kodi keltirilgan (3.5 – jadval).