Spirtlar, fenollar, oddiy efirlar

Murakkab efirlarning olinishi. Karbon kislotalar spirtlar bilan o'zaro ta’sir ettirilganda murakkab efirlar hosil bo'ladi. Masalan, sirka kislota bilan etil spirtdan katalizator (konsentrlangan sulfat yoki xlorid kislota) ishtirokida murakkab efir — etilasetat olinadi:
2CH3- C t f , . J +[HO-C 2H5 -> CH3 - C - 0 - C 2H5 + H20
Murakkab efirlarning umumiy formulasi R — С — О — R', bunda R va R - uglevodorod radikallar. Murakkab efirlarni kislotalarning
gidroksididagi vodorodi o‘rnini radikal olgan hosilalari sifatida qarash mumkin. Lekin chumoli kislotaning murakkab eflrlarida radikal R o ‘rnida vodorod atomi bo‘ladi.
Kislota bilan spirtdan murakkab efir hosil bo‘lish reaksiyasi eterifikatsiya (,,eter“ — efir) reaksiyasi deyiladi.
Eterifikatsiya reaksiyalari faqat karbon kislotalar uchungina emas, balki mineral kislotalar uchun ham xosdir.
Masalan, etil spirt sulfat kislota bilan o‘zaro ta’sirlashganda murakkab efir — dietilsulfat hosil bo‘ladi:
2C,HsOH+ ^ S O , - » - \ S0 ! + 2H,0 Н О / C2H50 ^ 2 2 dietilsulfat Nitrat kislota bilan spirtdan etilnitrat hosil bo'ladi: C2H5OH + HO - n o 2 -> C2H5 - о - N 0 2 + H20
Nomenklaturasi. Murakkab efirlarning nomi ko‘pincha qoldiqlari, ularning tarkibiga kiradigan kislota va spirtlarning nomiga efir so‘zini qo‘shib hosil qilinadi; ularning nomi tuzlarning nomiga o'xshash hosil qilinadi. Masalan:
0 0 О Н - Й - 0 -СН 3 CH3 - d ! - o - c 2H5 сн 3 - ( ! : - о - с 5н п chumoli-etil efir sirka-etil efir sirka-amil efir
Xossalari. Karbon kislotalar murakkab efirlarining ko‘pchiligi — suvda kam eriydigan suyuqliklar, lekin ular spirtda yaxshi eriydi. Murakkab efirlar molekulalarining tuzilishi o ‘ziga xos (ularda masalan, gidroksil gruppalar yo‘q) bo‘lganligi sababli vodorod bog‘lanishlar bo'lmaydi va spirtlar hamda kislotalar uchun xos bo‘lgan assotsilangan molekulalar ham bo‘lmaydi. Shu sababli murakkab efirlar ularga mos keladigan kislotalarga qaraganda ancha past temperaturada qaynaydi.
Ko‘pchilik murakkab efirlardan xushbo‘y meva hidi keladi. Masalan, chumoli-amil efirdan — olcha hidi, chumoli-etil efirdan — rom, sirka-amil efirdan — banan, moy-etil efirdan — o ‘rik, moybutil efirdan - ananas, izovalerian-etil efirdan - olma hidi keladi.
Murakkab efir suv bilan reaksiyaga kirishib, yana qaytadan I islota bilan spirtga aylanadi. Masalan:
О CH - c - o ■c 2h 5 + h o h - * c h 3- ( ^ + C2H5OH