Ġssn 2222-7849 azərbaycan mġLLĠ elmlər akademġyasi

TƏDQĠQATIN MATERĠALI VƏ METODĠKASI 
 
Tədqiqat  işində  meyvəçilikdə  ümumi  qəbul  olunmuş  proqram  və  metodikalardan  istifadə 
olunmuşdur  [2,7,8].  Naxçıvan  Muxtar  Respublikası  ərazisində  mövcud  olan  alma  sort  və  formaları 
meyvələrinin keyfiyyət göstəriciləri 2005-2010-cu illərdə tədqiq edilmişdir.  
 
MÜZAKĠRƏ VƏ NƏTĠCƏLƏR 
 
Tədqiq edilən alma meyvələrinin orta kütləsi 112,8-280,0 q, maksimum kütləsi isə 260,7-480,0 
q olmuşdur. Ən iri meyvələr Ordubad gözəli (200,4 q), Sarı Belflor (200,7 q), Qırmızı Belflor (220,9 
q), Şax alma (280,0 q), Zolaqlı alma (220,7 q), Antonovka (480,0 q), Ağ Rozmarin (210,6 q), Banan 
sortu  (260,7  q),  Daş  alma  (320,8  q),  Tabaq  alma  (200,3  q)  sortunda  və  Güney  Qışlaq-1  (260,4  q) 
formasında  olmuşdur.  Ən  kiçik  meyvələr  Sarı-sinab  (90,7  q),  Yaylıq  alma  (78,3  q)  və  Qrafenşteyn 
(112,8 q) sortlarında qeydə alınmışdır (cədvəl 1). Goründüyü kimi Müxtar Respublikada becərilən alma 

---

 
 
 
 
meyvələrinin  həcmi 79,2-400,3 sm
3
, sıxlıığı 0,68-0,99q/sm
3
, dadı 4,2-4,8 ball olmuşdur Meyvələrin 
əmtəəlik sort çıxımına görə bütün sortlar 3 qrupa bölünmüşlər: I sort çıxımına görə ən aşağı 22,6%, ən 
yuxarı 65,9%; II sort çıxımına görə ən aşağı 23,4%,ən  yuxarı 59,1%; III sort  çıxımına görə ən aşağı 
9,9%, ən yuxarı isə 38,1%-dir (cədvəl 1). 
 
 Cədvəl 1. 
 
Naxçıvan Muxtar Respublikası ərazisində becərilən alma sort və formaları meyvələrinin 
müqayisəli xarakteristikası 
 
Sort 
Meyvələrin 
kütləsi  
M
eyvə
lər
in 
hə
cmi
 sm
3 
 
M
eyvə
lər
in 
sıxl
ığı
 q/s
m
3
  
De
qus
tas
iya 
qiym
əti
 (
ba
ll
a)
 
Əmtəəlik sort çıxımı %-
lə  
M
eyvə
lər
in 
or
ta 
kütl
əs
i 
q
-la
 
M
eyvə
lər
in 
maks
im
um 
kütl
əs
i q
-la 
 
I sort  
II sort  
III 
sort  
 Yaylıq sortlar  
Qrafşteyn (n)  
112,8 
140,3 
116,6 
0,96 
4,2 
26,4 
52,2 
21,4 
Ağ alma  
115,9 
150,0 
117,2 
0,98 
4,5 
42,7 
47,4 
9,9 
Borovinka  
135,0 
170,2 
140,2 
0,96 
4,2 
35,1 
44,2 
20,7 
Orlubad gözəli  
152,6 
200,4 
160,0 
0,95 
4,7 
40,8 
47,3 
11,9 
Popirovka  
142,8 
166,1 
153,1 
0,93 
4,5 
39,9 
46,6 
13,5 
Yaylıq alma  
78,3 
95,6 
79,2 
0,98 
4,4 
22,6 
39,3 
38,1 
Payızlıq sortlar  
Sarı Belflor (n)  
170,1 
200,7 
185,8 
0,91 
4,2 
23,5 
46,2 
30,3 
Heyva alma  
143,3 
190,0 
149,6 
0,95 
4,7 
65,9 
23,4 
10,7 
Qırmızı Belflor  
180,8 
220,9 
196,7 
0,91 
4,5 
35,1 
44,2 
20,7 
Qəndil-sinsb  
170,0 
210,8 
181,8 
0,88 
4,2 
31,8 
44,4 
23,8 
Landsberq reneti  
167,0 
190,7 
180,1 
0,92 
4,3 
20,3 
51,7 
28,0 
Stəkan alma  
127,3 
155,3 
186,8 
0,68 
4,4 
49,8 
37,9 
12,3 
Şax alma   
221,9 
280,0 
253,7 
0,87 
4,7 
55,1 
32,4 
12,5 
Zolaqlı alma  
155,1 
220,7 
185,0 
0,83 
4,2 
23,5 
59,1 
17,4 
Qışlıq sortlar  
London pepini (n)  
158,7 
180,3 
160,1 
0,99 
4,2 
36,9 
47,4 
15,7 
Ağ Rozmarin  
172,8 
210,6 
196,4 
0,87 
4,5 
46,6 
33,3 
20,1 
Antonovka  
280,0 
480,0 
400,3 
0,69 
4,7 
21,8 
45,7 
32,5 
Banan zimnıy  
182,4 
260,7 
200,6 
0,90 
4,8 
56,2 
29,6 
14,2 
Daş alma  
260,2 
320,8 
290,4 
0,82 
4,3 
37,9 
45,2 
16,9 
Gəlin alma  
148,0 
190,6 
165,2 
0,89 
4,9 
46,6 
39,9 
13,5 
Qızıl Əhmədi  
140,4 
170,2 
149,3 
0,94 
4,3 
40,6 
47,5 
11,9 
Qış qızılı  
150,3 
170,4 
156,5 
0,96 
4,5 
26,3 
49,1 
24,6 
Simirenko reneti  
180,9 
220,5 
190,7 
0,94 
4,7 
50,9 
28,6 
20,5 
Sarı-sinab  
90,7 
120,3 
100,0 
0,90 
4,2 
33,2 
41,8 
25,0 
Şampan reneti   
145,5 
196,1 
151,6 
0,95 
4,3 
36,4 
42,2 
21,4 
Tpz alma  
143,7 
185,7 
155,1 
0,92 
4,8 
63,9 
24,7 
11,4 

---

 
 
 
 
Tabaq alma  
135,1 
200,3 
158,8 
0,89 
4,9 
52,7 
30,9 
16,4 
Yeni aşkar edilmiş formalar  
Badamlı-6  
187,7 
210,6 
195,0 
0,96 
4,2 
37,2 
40,7 
22,1 
Güney Qışlaq-1  
183,3 
260,4 
226,9 
0,80 
4,7 
53,3 
31,5 
15,2 
Şada-4  
110,2 
140,4 
125,7 
0,87 
4,8 
29,0 
51,6 
19,4 
Şıxmahmud-3   
132,9 
170,0 
145,5 
0,91 
4,3 
22,8 
56,0 
21,2 
 
Qalan  sort və formalar  yüksək əmtəə sort çıxımına görə üstünlük təşkil  etdiklərinə görə onlar 
istehlak  sortları  olmuşlar.  Həmin  sortlar  aşağıdakılardan  ibarətdir.  Ağ  alma,  Ordubad  gözəli, 
Popirovka, Heyva alma, Stəkan alma, Şax alma, London pepini, Ağ rozmarin, Banan zimnıy, Daş alma, 
Gəlin alma, Qızıl Əhmədi, Simirenko reneti, Şampan reneti, Toz alma, Tabaq alma və s. sortlardır.  
Tədqiq olunan  sort və  formalar ölçülərinə görə də qruplaşdırılmış  və cədvəl 2-də  verilmişdir. 
Cədvəldən göründüyü kimi tədqiq olunan sort və formalar ölçülərinə görə də fərqlənmişlər. 
 
Cədvəl 2 
 
Naxçıvan Muxtar Respublikası ərazisində becərilən alma meyvələrinin çəkilərinə görə 
qruplaşdırılması  
 
175 qramdan yuxarı olan 
çox iri meyvələr  
175-126 qram olan iri 
meyvələr  
125-101 qram olan 
orta iri meyvələr  
75-51 qram olan 
orta irilikdən kiçik 
meyvələr  
Qırmızı Belflor  
Borovinka  
Qrafenşteyn  
Yaylıq alma  
Şax alma 
Ordubad gözəli  
Ağ alma  
Sarı-sinab  
Antonovka  
Popirovka  
Şada-4  
 
Banan zimnıy  
Sarı Belflor  
 
 
Daş alma  
Heyva alma  
 
 
Simirenko reneti  
Qəndil-sinab  
 
 
Badamlı-6  
Landsberq reneti  
 
 
Güney Qışlaq-1  
Stəkan alma  
 
 
 
Zolaqlı alma  
 
 
 
London pepini  
 
 
 
Ağ Rozmarin  
 
 
 
Gəlin alma  
 
 
 
Qızıl Əhmədi  
 
 
 
Qış qızılı  
 
 
 
Şampan reneti   
 
 
 
Toz alma  
 
 
 
Tabaq alma  
 
 
 
Şıxmahmud-3   
 
 
.  
Əksər  sortlar  iri  və  ya  orta  ölçülərdən  böyük  olmuşlar.  Ən  iri  meyvələr  Qırmızı  Belflor,  Şax  alma, 
Antonovka,  Banan  zimnıy,  Daş  alma,  Simirenko  reneti  sortlarında  və  Badamlı-6,  Güney  Qışlaq-1 
formasında olmuşdur. 
 Bununla  yanaşı  Muxtar  Respublika  ərazisində  becərilən  alma  sort  və  formaları  meyvələrinin  dad 
keyfiyyəti də tədqiq olunmuşdur (Cədvəl 3). 

---

 
 
 
 
Cədvəl 3  
 
Naxçıvan Muxtar Respublikası ərazisində becərilən alma sort və formaları meyvələrinin 
dequstasiya nəticələri (balla)  
 
Sort 
S
or
tun 
xa
rici 
gör
ünüş
ü 
 
Ye
ti
şmə 
müdd
əti
  
L
əti
nin 
sıxl
ığı
  
L
əti
nin 
şir
əli
li
yi 
 
M
eyvə
nin 
da
dı 
 
M
eyvə
nin 
ləti 
 
Da
dın 
ümum
i 
qiym
əti
  
M
eyvə
nin 
ümum
i 
qiym
əti
  
Yaylıq sortlar  
Qrafenşteyn (n)  
4,2 
4,0 
4,2 
4,2 
4,1 
3,9 
4,2 
4,1 
Ağ alma  
4,3 
4,1 
4,4 
4,6 
4,1 
3,8 
4,3 
4,2 
Borovinka  
4,1 
4,3 
4,6 
4,5 
4,4 
4,2 
4,2 
4,3 
Ordubad gözəli  
4,6 
4,5 
4,7 
4,6 
4,8 
4,5 
4,6 
4,6 
Popirovka  
4,0 
4,3 
4,5 
3,9 
4,4 
3,9 
4,1 
4,1 
Yaylıq alma  
4,4 
4,3 
4,2 
4,1 
4,3 
4,0 
4,3 
4,2 
Payızlıq sortlar  
Sarı Belflor (n)  
4,4 
4,2 
4,5 
4,5 
4,6 
4,3 
4,4 
4,4 
Heyva alma  
4,7 
4,7 
4,7 
4,6 
4,5 
4,6 
4,7 
4,6 
Qırmızı Belflor  
4,3 
4,6 
4,5 
4,61 
4,7 
4,6 
4,6 
4,5 
Qzndil-sinab  
4,8 
4,2 
4,3 
4,6 
4,2 
4,2 
4,2 
4,3 
Landsberq reneti  
4,1 
4,3 
4,6 
4,5 
4,4 
4,2 
4,2 
4,3 
Stəkan alma  
4,2 
4,3 
4,4 
4,6 
4,5 
4,6 
4,5 
4,4 
Şax alma  
5,0 
4,7 
4,6 
4,7 
4,5 
4,6 
4,4 
4,7 
Zolaqlı alma  
4,7 
4,6 
4,5 
4,4 
4,6 
4,4 
4,5 
4,5 
Qışlıq sortlar  
London pepini (n)  
4,4 
4,5 
4,5 
4,6 
4,4 
4,3 
4,2 
4,4 
Ağ Rozmarin  
4,7 
4,4 
4,6 
4,5 
4,4 
4,3 
4,4 
4,5 
Antonovka  
4,4 
4,3 
4,4 
4,3 
4,3 
4,2 
4,4 
4,3 
Banan zimnıy  
4,0 
4,7 
4,6 
4,4 
4,4 
4,4 
4,5 
4,5 
Daş alma  
4,0 
4,4 
4,5 
4,6 
4,5 
4,5 
4,4 
4,4 
Gəlin alma  
5,0 
4,8 
4,7 
4,6 
4,5 
4,7 
4,6 
4,7 
Qızıl Əhmədi  
4,5 
4,4 
4,5 
4,4 
4,4 
4,5 
4,5 
4,4 
Qış qızılı  
4,5 
4,3 
4,6 
4,3 
4,1 
4,4 
4,4 
4,4 
Simirenko reneti  
4,6 
4,5 
4,3 
4,4 
4,4 
4,4 
4,5 
4,4 
Sarı-sinab  
4,3 
4,4 
4,6 
4,7 
4,6 
4,7 
4,4 
4,5 
Şampan reneti  
4,5 
4,4 
4,5 
4,6 
4,3 
4,1 
4,4 
4,4 
Toz alma  
4,6 
4,5 
4,4 
4,6 
4,3 
4,5 
4,5 
4,5 
Tabaq alma  
5,0 
4,8 
4,7 
4,7 
4,7 
4,7 
4,7 
4,8 
Yeni aşkar edilən formalar  
Badamlı-6  
4,8 
4,6 
4,5 
4,6 
4,8 
4,6 
4,5 
4,4 
Güney Qışlaq-1  
4,8 
4,7 
4,8 
4,6 
4,7 
4,7 
4,6 
4,7 
Şada-4  
5,0 
4,7 
5,0 
4,7 
4,7 
4,7 
4,8 
4,8 
Şıxmahmud-3   
4,5 
4,6 
4,7 
4,7 
4,6 
4,6 
4,7 
4,6 
Beləki  ən  əsas  məsələ  meyvələrin  eyni  müddətdə  yetişməsidir.  Sortların  eyni  müddətdə 
yetişməsinə  görə  ən  yüksək  qiymət  Heyva  alma,  Şax  alma,  Banan  sortlarına,  Güney  Qışlaq-1  və 
Şada-4  formalarına  verilmişdir.  Apardığımız  tədqiqat  ağaclarının  meyvələrində  ən  yüksək 
göstəricilər  Ordubad  gözəli,  Heyva  alma,  Şax  alma,  Gəlin  alma,  Tabaq  alma  sortlarında,  Güney 
Qışlaq-1,  Şada-4  və  Şıxmahmud-3  formalarında  qeyd  edilmişdir.  Müvafiq  olaraq  ümumi 

---

 
 
 
 
dequstasiya  qiymətləri  4,6-4,8  ball  arasında  olmuşdur.  Xarici  görünüşünə  və  iyinə  görə  Gəlin 
alma, Tabaq alma sortları və şada-4 forması ən yüksək balla üstünlük göstərmişdirlər [5]. 
Cədvəldən göründüyü kimi alma meyvələrinin dad keyfiyyatini dequstasiya yolu ilə 5 ballı 
sistem üzrə meyvələr tam yetişən vaxt təyin etmişik. Dequstasiya qiymətləri haqda məlumat cədvəl 
3-də verilmişdir. Cədvəldən göründüyü kimi hər bir sortun meyvələrinin görünüşü, şirəliliyi, sıxlığı, 
dadı və iyi çox müxtəlifdir.