Ġssn 2222-7849 azərbaycan mġLLĠ elmlər akademġyasi

Orchidaceae) nümayəndələri daxili yaşıllaşdırmada geniş tətbiq edilkərək öyrənilir [1,3,4,5,6,7].  
Yaşıllaşdırma  zamanı  bitkilər  də  daxil  olmaqla  interyerlərin  ekoloji  xüsusiyyətlərinə  və 
ekoloji  funksional  prinsiplərinə  görə  təsnifat  bölgüsü  aparılmışdır  [5].  Aparılmış  bölgü  əsasında 
interyerlər  aşağıdakı  tiplərə  ayrılmışdır:  1.  Parad;  2.  Sağlamlaşdırıcı;  3.  Məişət;  4.  Xidməti;  5. 
İstehsalat; 6. İdman-tamaşa; 7. Oranjereya; 8. Qapalı bioloji sistemlər. 
İnteryerlərdə ekoloji  vəziyyət əsas ekoloji  faktor (işıq, temperatur və havanın  nisbi rütubəti) 
göstəriciləri  ilə  xarakterizə  olunur.  Bizim  işlətdiyimiz  interyerlərin  təsnifatından  görünür  ki, 
sağlamlaşdırıcı, məişət, xidməti və idman-tamaşa interyer tipləri əsas ekoloji faktor parametrlərinə 
görə  cüzi  fərqlənirlər.  Onlar  arasında  fərq  əsasən  funksional  və  sanitar-gigiyenik  vəzifəcə  olur. 
Bununla əlaqədar olaraq bitkilər fitogigiyenik və tibbi-bioloji xüsusiyyətlərinə görə seçilirlər.  
İnteryerin istehsalat tipi isə daha mürəkkəbdir. Burada bitkilərə bəzi hallarda ekstremal təsir 
göstərən  bir  çox  spesifik  faktorlar  mövcüddyr.  Oranjereya  tipli  interyerlərdə  isə  bütün  ekoloji 
parametrlər  bitkilərin  təbii  bitdiyi  ərazilərin  göstəricilərinə  yaxındır.  Parad  tipli  interyerlərdə  isə 
təbii  işığın  intensivliyi  yetərincə  olmadığından  qısa  vaxt  dövrü  üçün  yüksək  dekorativlik  effekti 
tələb olunan bitkilər seçilir.  
İnteryer  şəraitində  bitkilərin  böyümə  və  inkişafı  üçün  optimal  şərait  şərti  olaraq  beş  qrupa 
bölünmüşdür  [5]:  1.  Optimal  zona;  2.  Əlverişli  zona;  3.  Qənaətbəxş  zona;  4.  Dözümlü  zona;  5. 
Dözülməz zona (bura qapalı tipli interyerlər daxildir). 
Aparılmış  tədqiqatlar  və  araşdırmalar  zamanı  öyrənilmişdir  ki,  10  m
2 
sahəsi  olan  otaqda 
yerləşdirilmiş 4-5 ədəd bitki havanı müxtəlif zərərli qarışıqlardan 70-80% təmizləyir. Bitkilər təkcə 
havanı  təmizləmirlər,  onlar  həm  də  özlərindən  fitonsidlər  buraxırlar  ki,  bu  da  daxili  interyerlərin 
zərərli mikroflorasına öldürücü təsir göstərməklə havanı sağlamlaşdırır [13]. Bu bizim apardığımız 
təcrübələrdə  də  öz  təsdiqini  tapmışdır.  Belə  ki,  tətqiq  edilən  tropik  və  subtropik  bitkilər 
Staphylococcus  aureus,  S.  saprophyticus,  Pseudomonas  seruginosa,  Streptococcus  β–haemolit  və 
Sarcius  kimi  zərərli  mikroorqanizmlərə  qarşı  antimikrob  aktivliyə  malikdir  və  havada  olan  həmin 
mikroorqanizmlərin 60-80% -ini məhv edirlər. 
Qeyid etmək lazımdır ki, otaq bitkilərinin onların təbii yerlərdə bitməsinin ekologiyasının və 
biologiyasının  öyrənilməsi  bizə  assortimentlərin  seçilməsində  tam  müvəffəqiyyət  qazanmağa 
təminat vermir. Belə ki, bitkilərin yeni mühit şəraitinə introduksiyası zamanı müxtəlif uyğunlaşma 
qabiliyyəti aşkar edilir. Bununla əlaqədar olaraq bitkilərin interyerin mikroiqliminə olan tələbatını 
bilmək  çox  vacibdir.  Belə  şəraitdə  becərilən  bitkilərin  biologiyası  və  ekologiyası  haqqında 
ədəbiyyat  məlumatları  çox  azdır.  Bununla  belə  görünür  ki,  interyerlər  bitki  orqanizminin  bütün 
tərəflərinə təsirini özündə ifadə edəın xüsusi biotopa malikdir. Məhz buna görə sənaye müəssisələri 
və  ictimai  binalar  üçün  xarakterik  olan  və  bitkilərin  uyğunlaşması  üçün  lazım  olan  mühit 
faktorlarının məlum olmaması yaşıllaşdırma üçün bitkilərin ən uğurlu seçiminin müvəffəqiyyətinə 
belə təminat vermir. 
İnteryerdə  mikroiqlim  rejiminin  səciyyələndirilməsi  üçün  havanın  nisbi  rütubəti,  temperatur 
rejimi  və  işıqlanma  dərəcəsi  araşdırılmalıdır  [16].  Yaşıllaşdırmada  istifadə  edilən  bitkilərin  bitmə 
şəraiti haqqında təsəvvür əldə etmək üçün bu faktorların hər birini gözdən keçirmək lazımdır.  
İşıqlanma dərəcəsi. Məlumdur ki, işıqlanma şəraiti dəyişkəndir. O ilin vaxtından, həmin yerin 
coğrafi  en  dairəsindən,  sutkanın  müddətindən,  atmosferin  təmizliyindən  (şəffaflığından)  və 
rütubətliyindən asılı olaraq dəyişilir. Sutkanın və ilin vaxtından asılı olaraq interyerlərdə pəncərədən 
(cənubi-qərbi istiqamətdə) 1 və 6 metr məsafədə əmələ gələn işıq rejiminin şəraitini öyrənilmişdir. 

---

Qeyd  etmək  lazımdır  ki,  müasir  icrimai  binaların  yaşıllaşdırılması  zamanı  adətən  bitkilər 
pəncərədən bu məsafədə yerləşdirilir [17].  
Günəşli  və  tutqun  günlərin  günorta  saatlarında  günəşin  radiasiyasının  kəmiyyəti  üzərində 
dayanılmışdır.  Payızda  (sentyabr)  maksimal  işıqlılıq  –  pəncədədən  1  m  məsafədə  günəşli  gündə 
8600  lk  və  tutqun  gündə  4300  lk,  6  m  məsafədə  isə  müvafiq  olaraq  1700  və  800  lk  müşahidə 
olunur. Noyabrda işıqlılıq pəncərədən 1 m məsafədə günəşli gündə 277 lk-cən və tutqun gündə isə 
1300 lk-cən azalır. Pəncərədən 6 m məsafədə müvafiq olaraq 500 və 300 lk-cən düşür.  
Qış vaxtı işıqlanma daha da azalır. Dekabrda onun minimal həcmi günəşli gündə pəncərədən 1 
m  məsafədə  1800  lk,  6  m  məsafədə  360  lk  və  müvafiq  olaraq  tutqun  günlərdə  300  və  170  lk-ə 
bərabər  olur.  Qış  dövründə  maksimal  işıqlanma  fevralda  olur:  günəşli  gündə  pəncərədən  1  m 
məsafədə 5500 lk və tutqun gündə 2700 lk və müvafiq olaraq pəncərədən 6 m məsafədə 1200 və 
550  lk  olur.  Yazda  minimal  işıqlanma  dərəcəsi  martda  olur.  Onun  miqdarı  günəşli  və  tutqun 
günlərdə müvafiq olaraq pəncərədən 1 m məsafədə 8700 və 4300 lk-ə və 6 m məsafədə isə 1700 və 
800  lk  olur.  Yaz  dövründə  ən  çox  işıqlanma  dərəcəsi  mayda  müşahidə  edilir.  Günəşli  gündə 
pəncərədən  1  m  məsafədə  11000  lk-ə,  tutqun  gündə  5600  lk-ə  və  müvafiq  olaraq  6  m  məsafədə 
2200 və 1100 lk-ə çatır.  
İlin  yay  dövründə  pəncərədən  1  m  məsafədə  günəşli  gündə  maksimal  işıqlanma  dərəcəsi 
11000  lk-ə  və  tutqun  günlərdə  isə  5500  lk-ə  bərabərdir.  Uyğun  olaraq  işıqlanma  pəncərədən  6  m 
məsafədə 2300 və 1200 lk olur. Avqust ayında işıqlanma dərəcəsi azalaraq yay dövrü üçün minimal 
həcmə çatır. Belə ki, günəşli gündə  işıqlanma dərəcəsi pəncərədən 1  m  məsafədə 9000  lk, tutqun 
gündə 5600 lk-ə çatır. Müvafiq olaraq 6 m məsafədə 2200 və 1100 lk olur. Qeyid etmək lazımdır ki, 
bu cür işıqlandırma dərəcəsi yalınız günorta saatlarında müşahidə olunur, günün qalan vaxtlarında 
bu əhəmiyyətli dərəcədə azalır.   
Əgər bu faktorları nəzərə alsaq, o vaxt aydın olur ki, payız-qış dövründə üstünlük təşkil edən 
tutqun günlərdə interyerlərdəki bitkilər hansı minimal həcmdə işıq enerjisi ilə kifayətlənirlər. 
Havanın temperaturu. Payızda sutkalıq temperatura interyerdə demək olar ki, 13
0
C-dən aşağı 
düşmür və 18
0
C-dən isə yuxarı qalxmır. Qışda 15 – 21
0
C həddində olur. Yazda temperatura artır və 
18 – 25
0
C-ə çatır. Yay vaxtı sutka ərzində temperatur nisbətən yüksək olub 22 – 28
0
C təşkil edir.  
Havanın  nisbi  rütubəti.  Payız  aylarında  tədqiq  edilən  interyerlərdə  havanın  nisbi  rütubəti 
57%-dən  aşağı  düşmür  və  70%-dən  yuxarı  qalxmır.  Qışda  aşağı  düşür  və  50-65%  diapazonunda 
dəyişir.  Yaz  dövründə  nisbi  rütubət  55-75%-cən  artır.  Yay  dövründə  isə  əhəmiyyətli  dərəcədə 
artaraq 70 - 86% arasında dəyişir.  
Beləliklə,  qeyid  etmək  olar  ki,  interyerlərdə  bitkilərin  həyat  fəaliyyəti  üçün  limitləşdirici 
faktor işıqdır. İnteryerdə temperatur və havanın nisbi rütubəti isə adətən normaya yaxın olur.     
Öyrənilən fəsilələrə (Bromeliaceae, Orchidaceae) aid növlər üzərində aparılmış elmı-tədqiqat 
işlərinin  nəticələri  imkan  verir  ki,  bu  bitkiləri  Azərbaycanda  daxili  interyerlərin  yaşıllaşdırılması 
işlərində geniş istifadə edək.