Standartlari

1-darajali boshlang’ich ma’lumotlar 
1-darajali boshlang’ich ma’lumotlar baholash sanasida tadbirkorlik sub’ekti 
foydalanishi mumkin bo’lgan bir xil aktivlar yoki majburiyatlar bo’yicha faol 
bozorlardagi belgilangan narxlardir (to’g’rilanmagan). 
2-darajali boshlang’ich ma’lumotlar 
2-darajali boshlang’ich ma’lumotlar 1-darajaga kiritilgan belgilangan 
narxlardan tashqari boshlang’ich ma’lumotlar bo’lib, ular bevosita yoki bilvosita 
aktiv yoki majburiyat bo’yicha kuzatiladi. 
3-darajali boshlang’ich ma’lumotlar 
3-darajali boshlang’ich ma’lumotlar aktiv yoki majburiyat bo’yicha 
kuzatilmaydigan boshlang’ich ma’lumotlardir. 
Baholash sanasida, agarda mavjud bo’lsa, aktiv yoki majburiyat bo’yicha juda 
kichik bozor mavjud bo’lish holatlariga qaramasdan, o’rinli kuzatiladigan 
boshlang’ich ma’lumotlar mavjud bo’lmagan darajada haqqoniy qiymatni baholash 
uchun kuzatilmaydigan boshlang’ich ma’lumotlardan foydalanish lozim. Biroq, 
haqqoniy qiymatni baholash maqsadi, , ya’ni aktiv yoki majburiyatga ega bozor 
ishtirokchisi nuqtai nazaridan baholash sanasidagi chiqish narxi, bir xil bo’lib qoladi. 
Shu tufayli, kuzatilmaydigan boshlang’ich ma’lumotlar bozor ishtirokchilari aktiv 
yoki majburiyatni narxlashda foydalanishi mumkin bo’lgan farazlarni, jumladan risk 
bo’yicha farazlarni aks ettirishi lozim.
Tadbirkorlik sub’ekti uning moliyaviy hisobotlaridan foydalanuvchilarga 
quyidagilarning ikkalasini ham baholashga ko’mak beradigan ma’lumotlarni ochib 
berishi lozim: 
(a) dastlab tan olishdan keyin qaytalanadigan yoki qaytalanmaydigan asosda 
haqqoniy qiymatda baholanadigan aktivlar va majburiyatlar uchun, baholash usullari 
va ushbu baholashlarni ishlab chiqishda foydalaniladigan boshlang’ich ma’lumotlar. 
(b) yirik kuzatilmaydigan boshlang’ich ma’lumotlar (3-darajali) orqali 
qaytalanadigan haqqoniy qiymatni baholashlar uchun, baholashlarning davr bo’yicha 
foyda yoki zararga yoki boshqa umumlashgan daromadga ta’siri.
Tadbirkorlik sub’ekti barcha quyidagilarni ko’rib chiqishi lozim: 
(a) ochib berish talablarini qanoatlantirish uchun zarur tafsilotlar darajasi; 
(b) turli talablarning har biriga qanchalik e’tibor ajratilishi; 
(v) qanchalik umumlashtirishni yoki bo’laklashni amalga oshirish; va 
(g) moliyaviy hisobotlardan foydalanuvchilar ochib berilgan miqdoriy 
ma’lumotlarni baholash uchun qo’shimcha ma’lumotlarga muhtojligi. 
Tayanch so’zlar. 
Balans qiymati - bu aktivning u bo’yicha har qanday jamg’arilgan eskirish 
(amortizatsiya) 
summasini 
va 
keyingi 
yig’ilgan qadrsizlanish zararlarini 
chegirgandan so’ng tan olinadigan qiymatidir. 
Pul mablag’larini yuzaga keltiradigan birlik - bu aktivlarning kichik 
aniqlanadigan guruhi bo’lib, u boshqa aktivlar yoki aktivlar guruhidan kelib 
tushadigan pul oqimlaridan katta darajada mustaqil bo’lgan kelib tushadigan pul 

---

161 
oqimlarini yuzaga keltiradi. 
Korporativ aktivlar - bu gudvilldan tashqari aktivlar bo’lib, ular pul 
mablag’larini hosil qiladigan o’rganilayotgan birlik va boshqa pul mablag’larini hosil 
qiladigan birliklar bo’yicha kelgusi pul oqimlari hosil bo’lishiga o’z hissasini 
qo’shadi. 
Chiqib ketish xarajatlari - bu aktivning yoki pul mablag’larini hosil qiladigan 
birlikning chiqib ketishiga tegishli bevosita qo’shimcha xarajatlar bo’lib, bunda 
moliyalashtirish xarajatlari va foyda solig’i xarajati inobatga olinmaydi. 
Eskirish hisoblanadigan summa - bu aktivning tannarxidan, yoki moliyaviy 
hisobotlarda uning qiymatini aks ettiradigan boshqa summadan, uning qoldiq 
qiymatining chegirilganidir. 
Eskirish (Amortizatsiya) - bu aktivning eskirish hisoblanadigan summasini 
uning foydali xizmat muddati davomida sistematik tarzda xarajatlarga olib borishdir. 
Haqqoniy qiymat - bu baholash sanasida bozor ishtirokchilari o’rtasidagi 
odatdagi operatsiyada aktivni sotishda olinishi mumkin bo’lgan yoki majburiyatni 
o’tkazishda to’lanishi mumkin bo’lgan narxdir (MHXS 13 “Haqqoniy qiymatni 
baholash” ga qarang). 
Qadrsizlanish zarari - bu aktivning yoki pul mablag’larini hosil qiladigan 
birlikning balans qiymatining uning qoplanadigan qiymatidan oshgan qismidir. 
Aktivning yoki pul mablag’larini hosil qiladigan birlikning qoplanadigan 
qiymati - bu uning chiqib ketish xarajatlari chegirilgandagi haqqoniy qiymati bilan 
uning foydanalishdagi qiymati o’rtasidagi yuqorirog’i hisoblanadi. 
Foydali xizmat muddati - bu: 
(a) aktiv tadbirkorlik sub’ekti tomonidan foydalanilishi kutilgan muddat; yoki 
(b) tadbirkorlik sub’ekti tomonidan aktivdan olinishi kutilgan ishlab chiqarish 
yoki o’xshash birliklar miqdori. 
Foydalanishdagi qiymat - bu aktivdan yoki pul mablag’larini hosil qiladigan 
birlikdan olinishi kutilgan kelgusi pul oqimlarining keltirilgankeltirilgan qiymatidir. 
faol bozor - Aktiv yoki majburiyat bo’yicha operatsiyalar ukluksiz ravishda 
narxlash ma’lumotlarini ta’minlash uchun yetarli davriylik va hajmda sodir 
bo’ladigan bozordir. 
tannarx usuli- Aktivning xizmat ko’rsatish quvvatini almashtirish uchun joriy 
paytda talab etilishi mumkin bo’lgan summani aks ettiradigan baholash usulidir (ko’p 
hollarda joriy almashtirish qiymati deb yuritiladi). 
kirish narxi- Ayirboshlash operatsiyasida aktivni sotib olishda to’langan yoki 
majburiyatni zimmaga olishda olingan narxdir. 
chiqish narxi- Aktivni sotish uchun olinishi yoki majburiyatni o’tkazish uchun 
to’lanishi mumkin bo’lgan narxdir 
kutilgan pul oqimi- Ehtimoliy kelugsi pul oqimlarining ehtimolga-tortilgan 
o’rtachasi (ya’ni taqsimotning o’rtachasi). 

---

162