Sted 2001 • cilt 10 • sayý 9 • 330 Biyolojik silahlar diðer canlýlar üzerinde
Yüklə 45,81 Kb. Pdf görüntüsü
|
- Bu səhifədəki naviqasiya:
- Silah olarak kullanýlabilecek biyolojik ajanlar þu biçimde sýralanabilir; Bakteriler
- * Prof.; Ankara Ü. Týp Fakültesi Adli Týp AD, Ankara ** Asist.; Ankara Ü. Týp Fakültesi Adli Týp AD, Ankara
- Tablo 1.
- Biyolojik Silahlardan Korunma
- Dünya klonlanma etiðini tartýþýrken asýl sorun olan genetik mühendislik
- Dekontaminasyon-Temizleme
- Kaynaklar 1
- Resim: Gaz maskeleri
|
sted 2001 • cilt 10 • sayý 9 • 330 Biyolojik silahlar diðer canlýlar üzerinde zararlý etkiler yaratmak amacýyla kullanýlan bakteri, virüs vb. bulaþýcý ajanlardýr. Bu taným genellikle biyolojik olarak elde edilen toksinleri ve zehirleri de kapsayacak biçimde geniþletilir. Biyolojik savaþ araçlarý, yaþayan mikroorganizmalarý (bakteri, protozoa, riketsia, virüs ve mantar) içerdiði gibi bitkiler ve hayvanlar tarafýndan üretilen toksinleri (kimyasallar) de kapsar. Bazý yazarlar toksinleri kimyasal olarak kabul ederken, çoðunluðu 1972 Biyolojik Silahlar Konvansiyonu’nda (Convention on the Prohibition of the Development, Production and Stockilling of Bacteriological (Biological) and Toxin Weapons on Their Destruction) da belirtildiði gibi biyolojik ajan olarak kabul etmektedir. Silah olarak kullanýlabilecek biyolojik ajanlar þu biçimde sýralanabilir; Bakteriler: Küçük-serbest yaþayan organizmalar olup çoðunluðu katý ya da sývý kültür ortamýnda üretilebilirler. Bu organizmalar stoplazma, hücre zarý ve nükleer materyaller içeren bir yapýya sahiptir. Basit bölünme ile ürerler. Oluþturduklarý hastalýklar genellikle özgün antibiyotik tedavilerine yanýt verirler. Virüsler: Ýçlerinde çoðalabilecekleri canlý organizmalara gereksinim duyan organizmalardýr. Bundan dolayý da enfeksiyoz etkileri büyük oranda konak hücrelere baðýmlýdýr. Virüsler genellikle antibiyotik tedavilere yanýt vermeyen fakat antiviral bileþimlerin bir kýsmýna ve sýnýrlý kullanýma uygun preparatlara yanýt veren hastalýklara neden olurlar. Riketsialar: Hem bakterilerin hem de virüslerin genel karakterlerini taþýyan mikroorganizmalardýr. Bakteriler gibi metabolik enzimler ve hücre zarýndan oluþurlar ve oksijen kullanýrlar ve geniþ çaplý antibiyotiklere karþý duyarlýdýrlar. Yaþayan hücreler içinde üremelerinden dolayý da virüsleri andýrýrlar.
üretemediklerinden zorunlu hücre içi parazitlerdir. Bakteriler gibi geniþ spekturumlu antibiyotiklere yanýt verirler. Çoðalmak için virüsler gibi yaþayan hücrelere gereksinim duyarlar. Mantarlar: Fotosentez yapamayan, anaerobik büyüme yeteneðine sahip ve çürüyen bitkisel olgulardan besin gereksinimlerini karþýlayan ilkel bitkilerdir. Toksinler: Yaþayan bitkiler, hayvanlar ya da mikroorganizmalardan elde edilen ya da üretilen zehirli maddelerdir. Bazý toksinler kimi kimyasallara da dönüþtürülebilirler. Toksinlere özel antiserum ve seçilmiþ farmakolojik ajanlarla karþý konulabilir. Literatürde çok sayýda biyolojik savaþ ajaný belirtilmektedirler (Tablo 1). Bu ajanlarýn bazýlarý ölümcüldürler, diðerleri genellikle kapasite düþürücü olarak kullanýlýrlar. Literatürde klasik tedavi yöntemlerinin etki edemediði ya da belli etnik gruplar üzerinde kullanýlabilen genetik mühendisliði ürünü ajanlardan söz edilmektedir. Biyolojik ajanlarýn silah olarak kullaným potansiyelini de etkileyen bazý özellikleri; enfektivite, virülans, toksisite, patojenite ve stabilitedir. Biyolojik ajanlar, uygun çevre Biyolojik Silahlar: Etkileri, Korunma Yöntemleri Dr. Ý. Hamit Hancý*, Dr. Çaðlar Özdemir**, Arif Bozbýyýk***, Ayþim Tuð****
Bacillus Anthraksis (Þarbon Etkeni) Botulinum Toksinleri (Konserve Zehiri) Brucella Species (Brucelloz "Malta Hummasý" Etkeni) Vibrio Cholera (Kolera Etkeni) Clostridium Perfirenges (Gazlý Gangren Etkeni) Salmonella Typhi (Tifo Etkeni) Psoudomanas Psoudomallei (Melioidozis hastalýðý Etkeni) Psoudomanas Mallei (Ruam hastalýðý Etkeni) Yersinia Pestis (Veba Etkeni) Francisella tularensis (Tularemi Etkeni) Coxiella Burnetti (Q Ateþi Etkeni) Smallpox Virüs (Çiçek Hastalýðý Etkeni) Congo-Crimean Hemorajik Ateþi Virüsü Ebola Virüsü Stafilokoksik Enterotoksin B Rift Valley Ateþi Virüsü Trichothecene Mycotoxins Venezüella At Ensefaliti Kriptokokoz Kokoidomikozlar Plazmodium vivax (Sýtma Etkeni) Risin (Keneotundan elde edilir) Saxitoksin (predominant olarak doðada deniz dinoflajellilerince üretilir)
sted 2001 • cilt 10 • sayý 9 • 331 koþullarýnda ve vücutta etkilerini katlayarak artýrýrlar ve ortamda uzun süre kalýrlar.
Örneðin; Bacillus antraksis basilinin yol açtýðý þarbon hastalýðýnda solunum yoluyla havadan alýnan dayanýklý sporlar akciðerler içerisinde açýlarak çoðalmakta, baþlangýçta soðuk algýnlýðý belirtiler ile kuluçka devresini geçirerek kýsa sürede öldürücü tablolar ile karþýmýza çýkmaktadýr. Ýnhalasyon sonucu geliþen sistemik þarbonda mortalite %100' e ulaþmaktadýr. Diðer taraftan Botulinum toksinin bir kimyasal ajan olan sarin'den üç milyon kez daha etkili olduðu belirtilmektedir. Botulinum toksinine maruz kalan kiþilerde farklý derecelerde kas felci geliþmekle birlikte, olgularýn %60'ý ölümle sonuçlanýr. Tarih boyunca doðal olarak ortaya çýkan bulaþýcý hastalýklar, hastalýk etkenlerinin askeri operasyonlarda kullanýlabilecekleri düþüncesini doðurmuþtur. Biyolojik ajanlar yakýn dönemde ikinci dünya savaþýnda sýnýrlý þekilde kullanýlmýþlardýr ancak kullanýmlarý antik çaðlara dayanmaktadýr; M.Ö. 6. yy'da Asyalýlar düþmanlarýnýn su kaynaklarýna hastalýklý çavdar tanesi katmýþlardýr. Çeþitli bitkilerden ve hayvanlardan elde edilen biyolojik toksinlerin, mýzrak ve oklarýn uçlarýna sürülerek insan öldürmek amacýyla kullanýldýklarý da bilinmektedir. Ayný þekilde, oklarýn dýþkýya ya da çürümüþ ete batýrýlarak kullanýlmasý, cesetlerin ve dýþkýnýn düþmanýn su kaynaklarýna atýlmasý çok eski tarihlerden beri kullanýlan biyolojik savaþ yöntemleridir. Tarih kayýtlarýnda insan vücudunun da bir biyolojik savaþ aracý olarak kullanýldýðý görülmektedir. Orta çað savaþlarýnda çiçek ve veba hastalýðý nedeniyle ölmüþ kiþilerin cesetlerinin kuþatýlmýþ düþman kuvvetlerinin arasýna mancýnýkla atýlmasý sýk baþvurulan bir yöntem olmuþtur. Avrupalýlarýn Amerikan yerlilerine karþý kullandýklarý katliam yöntemlerinden biri de, çiçek ya da kýzamýk nedeniyle ölmüþ kiþilerin battaniyelerini onlara satmak olmuþtur. 1797 yýlýnda, Napolyon Ýtalya seferinde kuþattýðý Mantua þehrinde yaþayanlara sýtma hastalýðý bulaþtýrmaya çalýþmýþtýr. Biyoteknolojik geliþmeler ile 1. Dünya Savaþý’ndan bu yana geliþtirilmeye baþlanan biyolojik silahlarýn her iki dünya savaþýnda da bölgesel kullanýldýðý (Japonya, Mançurya vb.) belirlenmiþ, ancak kullanýldýðý taraflarca kabul edilmemiþtir.
organizmanýn seçimi, organizmanýn küçük kültür ortamlarýnda geniþ spektrumlu çoðaltýlmasý ve ajanlarýn korunmasý evrelerinden oluþur. Biyolojik silahlarýn askeri güçler ve sivil halk üzerindeki caydýrýcý etkileri, son 25 yýlda biyoteknolojideki hýzlý deðiþimlerin kaynaðý olmuþtur. Bu yeni teknoloji potansiyel kullanýlabilirlik açýsýndan þu geliþmelere yol açmýþtýr; 1- Hastalýk yapýcý etki ve kullaným sonrasý etkinlik süresini artýran geliþmeler, 2- Organizmanýn topluluklar üzerine yönlendirilmesi (hedefleme), 3- Biyolojik silahlara karþý korunma, 4- Non-patojen mikroorganizmalardan patojen mikroorganizmalarýn genetik modifikasyonla üretilerek belirlenmesinin zorlaþtýrýlmasý, 5- Ýmmun yanýtýn modifikasyonuyla patojene karþý duyarlýlýðýn deðiþtirilmesi, 6- Biyolojik ajanlarýn temel özelliklerini algýlayan dedektörlerin üretilmesi. Bunlarý gerçekleþtirmede; hücre kültürü ve fermentasyon, organizmanýn seçimi, düz ya da çapraz baðlý biyopolimer ile kaplanma, genetik mühendisliði, aktif-pasif baðýþýklama ve tedavi, monoklonal antikor üretimindeki özgün geliþmeler rol oynamýþtýr.
silahlardan korunma birbiriyle baðlantýlý beþ aþamadan oluþmaktadýr;
engellemek için çeþitli çalýþmalar yapýlmaktadýr. Uluslararasý silahsýzlanma ve teftiþ rejimleri biyolojik ajanlarýn biyolojik savaþ durumunda üretimini ve kullanýmýný caydýrmaktadýr. Ýstihbarat çalýþmalarý sonucunda potansiyel tehlikeler belirlenerek gerekli önleyici tedbirler alýnabilir. Doðal olarak ortaya çýkan ajanlara karþý aþýlama önemli bir önlemdir, ancak genetik mühendisliði ile bu aþýlarýn etkisini sýnýrlayan ajanlar üretilmiþtir. Belirleme: Körfez savaþý sýrasýnda Birleþik Devletler ve müttefik güçler güvenilir bir biyolojik ajan keþif sisteminin yokluðunun endiþesini yaþamýþlardýr. Bununla birlikte birkaç keþif sistemi geliþtirilmiþtir; - SMART (Sensitive Membrane Antigen Rapid Test)
sted 2001 • cilt 10 • sayý 9 • 332 - JBPDS (Joint Biological Point System) - BIDS (Biological Integrated Detection System)
- IBAD (Interim Biological Agent Detector) Korunma: Biyolojik ajanlara karþý korunma yöntemleri sýnýrlýdýr. Koruyucu elbiseler , maskeler kýsa süreli koruma saðlayabilirler. Bununla beraber, þarbon gibi etkinliðini uzun süre koruyabilen kimi ajanlar için bu tedbirler sadece ilk aþamada faydalý olabilirler.Þarbon aþýsýnýn solunum yolu ile bulaþan akciðer þarbonuna etkili olduðuna dair bilimsel çalýþmalar olmamakla beraber laboratuvarlarda mikroorganizmalarla çalýþanlar, stratejik yerlerde görev yapan askeri birlikler, enfekte hayvanlarla temas eden kiþiler gibi risk gruplarý mutlaka aþýlanmalýdýr. Biyolojik ajanlarý saptamaya yönelik tarama testleri de uygulanmaktadýr, mesela; þarbon için PCR ile bakteri DNA' sýnýn tespiti, þarbon basillerine maruz kalýndýðýný ortaya koyarken DNA' nýn tespit edilememesi enfeksiyonu ekarte ettirmemekte, profilaktik antibiyotik tedavisi hayat kurtarýcý olmaktadýr. Açýlmamýþ þüpheli mektup ya da "þarbon" gibi tehdit mesajý taþýyan paketlere nasýl yaklaþýlmasý gerektiði Amerikan Hastalýk Kontrol ve Koruma Merkezleri (CDC) tarafýndan þu þekilde açýklanmýþtýr; a)Zarfý sallamayýn ve açmayýn, b)Zarfý plastik bir torbanýn ya da akma ya da sýzýntýyý engelleyecek bir kabýn içine koyun, c)Eðer torba ya da kap bulamazsanýz, zarfý her hangi bir þeyle (kaðýt, örtü vb) örtün, d)Bulunduðunuz odadan çýkýn, kapýyý sýkýca kapatýn ve baþkalarýnýn girmesini engelleyin, e. Ellerinizi su ve sabunla iyice yýkayýn, f. Güvenlik birimlerini olaydan haberdar edin, g. Eðer zarf içindeki toz yere dökülür ya da üstünüze bulaþýrsa; derhal dökülen tozun üstünü örtün ve odadan çýkýn, toza bulaþmýþ giysilerinizi çýkartýn ve bir torbaya koyup aðzýný sýkýca kapatýn..
kiþilerde maruz kalýnan ajanýn belirlenebilmesine baðlýdýr. Eðer belirlenemiyorsa geniþ spektrumlu yüksek doz antibiyotik tedavisi uygulanmalýdýr. Ajanýn saptanmasý durumunda ise duyarlý antibiyotikler seçilerek tedaviye baþlanmalýdýr. Örneðin þarbon etkeni saptanmýþsa; her iki saatte bir, iki milyon ünite penisilin tedavisi uygulanabilir. Toksinlere karþý uygun antidotlar varsa kullanýlmalý, yoksa destek tedavisi uygulanmalýdýr. Dekontaminasyon-Temizleme: Zamanla daðýlarak etkilerini yitiren kimyasal silahlarýn tersine biyolojik silahlar zaman geçtikçe etkilerini artýrýp çoðalabilirler. Þarbon toprakta en az kýrk yýl aktif olarak kalýr ve çevre koþullarýna karþý dirençlidir. Bu nedenle biyolojik savaþ ajanlarýnýn etkilerinin ortadan kalkmasý yýllar alabilir. Biyolojik Savaþ Ajanlarýnýn geliþmesi ile birlikte dünyada bu silahlarýn kullaným ve üretimini sýnýrlamak amacýyla 1925 yýlýnda Cenova Protokolü, 1972 yýlýnda Biyolojik Silahlar Konvansiyonu (BWC-Biological Weapons Convention) imzalanmýþ, farklý tarihlerde bu konvansiyonun gözden geçirildiði toplantýlar yapýlmýþtýr. Ýnsanlarýn bu tür silahlarýn yapýmýný düþünmeleri bile ürkütücüdür. Ancak bunun artýk bir düþünce olmanýn ötesine geçtiði, bazý ülkelerde bu silahlarýn yüksek miktarlarda depolandýðý da bir gerçektir. Dünya klonlanma etiðini tartýþýrken asýl sorun olan genetik mühendislik yöntemi ile geliþtirilmiþ biyolojik silahlar gözden uzak kalmýþtýr. Olasý bir biyolojik silah saldýrýsýna karþý, yüksek teknik eðitim almýþ ekiplerin kurularak uluslararasý iþbirliði ile potansiyel biyolojik silah üretici ve kullanýcýlarýnýn yakýndan izlenilmesi, hastanelerde bu tip saldýrýlar için özel donanýmlý servisler oluþturulmasý, yapýlacak olan ulusal felaket planlarýnýn bir parçasý olmalýdýr. Dünya Tabipler Birliði 1990 yýlýnda, 42. Oturumu’nda Kimyasal ve Biyolojik Silahlar Konulu Bildirgeyi kabul etmiþ, Tokyo Bildirgesi ile de saðlýk hizmeti vermesi beklenen hekimlerin, kimyasal ve biyolojik silahlarýn araþtýrýlmasýna katýlmasýný, kiþisel ve bilimsel bilgilerini bu silahlarýn keþfi ve üretiminde kullanmalarýnýn etik olmadýðýný bildirmiþtir. Kaynaklar 1- www.ocean.ic.net/ ftp/doc/disaster/bio/bi owfaq.html (20.10.2001) 2- www.tufts.edu/ departments/fletcher/ multi/texts/BH596.txt (20.10.2001) 3- www.fas.org/ nuke/intro/bw/ (20.10.2001)
Uluslararasý Belgeler, Türk Tabipleri Birliði Yayýný, 1998:42 Resim: Gaz maskeleri a) Yetiþkin tipi, b) Çocuk tipi. a b Yüklə 45,81 Kb. Dostları ilə paylaş:
|