Stirolning katta qismi (taxminan 85%) sanoatda etilbenzolni dehidrogenlash yo'li bilan ishlab chiqariladi

Stirolning katta qismi (taxminan 85%) sanoatda etilbenzolni dehidrogenlash yo'li bilan ishlab chiqariladi:

600-650 ° S haroratda, atmosfera bosimi va qizdirilgan suv bug'lari bilan 3-10 marta suyultirish. Kaliy karbonat qo'shilgan temir-xrom oksidi katalizatorlari ishlatiladi.
Qolgan 15% ni olishning yana bir sanoat usuli - etilbenzol gidroperoksiddan propilen oksidini ishlab chiqarish jarayonida hosil bo'lgan metilfenilkarbinolni suvsizlantirishdir. Etilbenzol gidroperoksidi etilbenzoldan havo bilan katalitik bo'lmagan oksidlanish yo'li bilan olinadi.
Stirol ishlab chiqarishning muqobil usullari ishlab chiqilmoqda. Butadienning viniltsiklogeksenga katalitik siklodimerizatsiyasi, so'ngra uning dehidrogenatsiyasi. Toluolning oksidlovchi birikmasi stilben hosil qiladi; stilbenning etilen bilan metatezlanishi stirolga olib keladi. Stirolni toluolni metanol bilan reaksiyaga kiritish orqali ham olish mumkin. Bundan tashqari, suyuq piroliz mahsulotlaridan stirolni ajratish usullari faol ishlab chiqilgan. Bugungi kunga qadar ushbu jarayonlarning hech biri iqtisodiy jihatdan foydali emas va sanoat miqyosida amalga oshirilmagan.
Laboratoriya sharoitida polistirolni 320 ° C ga qizdirib tezda sovutish bilan olish mumkin.
Xossalari.Stirol oson oksidlanadi, galogenlarni biriktiradi , polimerlanadi (qattiq shishasimon massa - polistirol hosil qiladi) va turli monomerlar bilan sopolimerlanadi. Polimerizatsiya xona haroratidayoq (bazan portlash bilan) sodir bo'ladi, shuning uchun saqlash paytida stirol antioksidantlar bilan barqarorlashtiriladi .

Galogenlanish, masalan, brom bilan reaksiyada, anilindan farqli o'laroq, benzol halqasi bo'ylab emas, balki vinil guruhi bo'ylab 1,2-dibromoetilbenzol hosil bo'ladi.

Stirol ko’p holatlarda faqat polimerlar ishlab chiqarish uchun ishlatiladi. Stirol asosidagi polimerlarning ko'p turlariga polistirol, ko'pikli polistirol (kengaytirilgan polistirol), stirol modifikatsiyalangan poliesterlar, ABS (akrilonitril butadien stirol) va SAN (stirol-akrilonitril) plastmassalar kiradi.
Havodagi stirol yuqori nafas yo'llarining shilliq pardalarini zarar yetkazishi mumkin va yuqori konsentratsiyalarda esa ko'zning shilliq pardalariga zarar yetkazishi mumkin .
Stirolning odamlarga toksik ta'siri mast qiluvchi ta'sirga ega va spirtli ichimliklar ta'siriga o'xshaydi.
Stirolning kimyoviy xossalari.

Past temperaturada Stirol , xuddi boshqa tuyinmagan organic birikmalar kabi KMnO4 tasirida yon zanjiri buylab oksidlanadi.

Dolchin kislotasidan (C₉H₈O₂) stirol sintez qilish
Ishdan maqsad, laboratoriya sharoitida stirolni sintez qilish.
Stirolni sintez qilish qo‘yidagi sxema bo‘yicha boradi.

Xom-ashyo: Dolchin kislotasi(C₉H₈O₂) – 100g; gidroxinon(C6\H4(OH)2) – 2,0g,
Jixozlar: deflegmatorli xaydash asbobi.

Ishni bajarish tartibi.

Balandligi 24 sm bo‘lgan deflegmator, to‘g‘ri sovutgich va yig‘ish shisha idish bilan ta’minlangan xajmli 0,5 l bo‘lgan sharsimon kolbaga 100g kukunsimon dolchin kislotasi va 1,5 g gidroxinondan iborat aralashma solinadi.

Yig‘ish shisha idishiga 0,5g gidroxinon va dolchin kislotasi bor bo‘lgan kolbaga kuydirilmagan tuproqdan bir necha bo‘lagi qo‘shiladi. Kolbada bor narsani elektr kolba qizdirgichda yoki stirolni xaydashdan oldin Babo varonkasida tez qizdiriladi. Xaydash vaqtida qizdirishni qo‘yidagicha boshqarilib turiladi, ya’ni chiqindi gazlarining xarorati doim 120⁰S dan oshmasligi kerak.
Reaksiya 3,5 – 5 soatgacha davom etadi va stirol xaydash to‘xtaganda xamda deflegmatorning yuqori qismi xarorati tez oshib ketishi boshlaganida tamom bo‘ladi.
Distillyat somon-sariq ranga va bir muncha suv miqdoriga ega moysimon maxsulotdan iborat; reaksiya boradigan kolbada to‘q rangga ega bo‘lgan qatron cho‘kma qoladi. Distillyatga 70ml suv qo‘shiladi va bu suvli aralashma yana bir bor xaydaladi. Stirol suvli bug‘lar bilan oson xaydaladi va rangsiz maxsulot sifatida qatlamlanadi; bu esa o‘z vaqtida ajratish varonkasida suvdan ajratiladi, keyin kalsiy xlorid qo‘shilib quritiladi hamda past bosimda, sovutgichni va yig‘ish idishini muz yoki 5⁰S gacha bo‘lgan muz suvi bilan sovutish ostida xaydaladi. Toza stirol 44 - 46⁰S (5,33kPa) yoki 60 – 63⁰S (8kPa) da yig‘iladi. Stirol chiqishi nazariydagida 40% ga yaqin hisoblanadi.
Akril kislota sintezi

Akril kislota karboksilik to'yinmagan kislotalarning eng oddiy vakillaridan biridir.

Uning formulasi quyidagicha:

CH2=CH-COOH. Bu o'tkir va yoqimsiz hidli rangsiz suyuqlikdir. Suvda, xloroformda, dietil spirtida va etanolda eriydi, poliakril kislota hosil qilish uchun oson polimerlanadi. Akril kislotaning boshqa nomlari bor: etenekarboksilik kislota va propen kislota. Akril kislota CH2=CH-COOH oʻtkir hidli rangsiz suyuqlik boʻlib, 141°S da qaynaydi, 14°C da kristallanadi.

1.Akril kislota hozirda propilenni kislorod (O2) bilan molibden, kobalt yoki vismut katalizatorlari orqali bug ‘ fazali oksidlanishi natijasida ishlab chiqariladi. Misol tariqasida quyidagi reaksiyani keltirish mumkin:
CH2=CH-CH3 + O2 = CH2=CH-COOH (akril kislota)
2.uglerod II oksidi (CO), asetilen (CH≡CH) va suv (H2O) o'zaro ta'sir qiladigan reaktsiya ishlatilgan. Keyin kimyoviy reaksiya quyidagicha bo'ladi:
CH≡CH + CO + H2O → CH2=CH–COOH (akril kislota).
3.Formaldegidning keten bilan reaksiyasidan ham foydalanilgan:
CH2=C=O + H2C=O → CH2=CH–COOH (propen kislota).