Sual Azərbaycan iqtisadiyyatında iqtisadi islahatların səmərəliliyi. Azərbaycan iqtisadiyyatmm «keçid dövründə»

Boru xətti nəqliyyatı 

ABŞ-dan sonra ilk dəfə boru xəttinın tikildiyi Azərbaycanda nəqliyyat 

sektorunda boru xəttləri ilə daşınmanın xüsusi əhəmiyyəti vardır. Neft və təbii 

qazın nəqlində daha çox boru xəttlərindən istifadə edilir.Nəqliyyat sektorunda 

yük daşınmasında boru xətlərinin payı 1990-cı ildə 9.5% ikən, 1995-ci ildə 

31.5%-ə yüksəlmişdir. Ancaq, daha sonrakı illərdə bu payda azalmalar görülür. 

Nəqliyyat sektorundakı rolu, neft hasilatının artmağa başlaması ilə əhəmiy- yət 

kəsb edən boru xəttləri, əsas ixrac boru xətti olaraq Bakı-Tbilisi-Ceyhan neft 

boru kəmərinin işə düşməsi ilə yanaşı təbii qaz ixracı ilə əlaqədər Bakı- Tbilisi-

Ərzurum təbii qaz boru kəmərinin tikilməsi ilə daha da əhəmiyyət qaza- 

nacaqdır. Boru xəttləri ilə əlaqədar məlumatları isə, Xəzər enerji qaynaqlarının 

iqtisadi əhəmiyyəti adlı fəsildə daha ətraflı məlumat veriləcəkdir. İpək Yolunun 

yenidən tikintisi, Azərbaycanda müstəqillikdən sonra atılan ən vacib və müsbət 

addımlardan biridir. Mərkəzi Asiyadan Avropaya gedən ən əlverişli yol Xəzər 

dənizindən və Azərbaycandan keçən yoldur. Mərkəzi Asiya, Xəzər dənizi, 

Azərbaycan, Gür- cüstan və Qara dənizdən keçərək Avropaya uzanan yeni bir 

avtomobil yolu açılmışdır. Fəaliyyətdə olan bu yol, köhnə İpək Yolunu yenidən 

canlandırmaq mənasına da gəlir. Bu yolla Mərkəzi Asiyadan Avropanın ən 

ucqarında yerlə- şən ölkələrə və Avropadan Mərkəzi Asiyaya ən əlvərişli və 

etibarlı şəkildə da- şınma həyata keçiriləcəkdir. Həm Orta Asiyadan Avropaya, 

həm də Avropadan Orta Asiyaya yük daşınır. Bu yükləri Xəzər dənizi üzərində 

Azərbaycana aid olan xırda gəmilər nəql edir.1996-cı ildən başlayaraq bu yolun 

tikintisi üçün atılan addımlar, region nəq- liyyat dəhlizləri ilə rəqabət edə bilən 

və ölkə iqtisadiyyatının inkişafına, yerüstü nəqliyyat kompleksinin 

formalaşmasına təsir edən vacib amillərdən biridir146. 1998-ci ilə nisbətlə 2001-

ci ildə İpək Yolu ilə yük daşınması 1.5 dəfə, tranzit yük daşınması 1.9 dəfə, əldə 

edilən gelir isə 1.6 dəfə artmışdır. 

Şimal-Cənub nəqliyyat koridoru 

İran, Rusiya və Azərbaycan arasında 2005-ci ilin əvvəllərində Bakıda “Şimal-

Cənub” nəqliyyat koridoru layihəsi imzalanmışdır. "Şimal-Cənub" nəqliyyat 

koridoru layihəsi çərçivəsində Rusiya, Azərbay- can və İran arasında Qəzvin-

Rəşt dəmir yolu xəttinın layihələndirilməsi, tikin- tisi və istifadəsi, eyni zamanda 

Astara (Azərbaycan)-Astara (İran) dəmir yolu- nun layihələşdirilməsi ilə 

---

 

35 

 

əlaqədar müştərək şirkətin qurulması haqqında me- morandum imzalanmışdır. 

Protokol dəmir yolu layihəsinin tikintisi məqsədi ilə bir anonim şirkətin (joint 

stock company) qurulmasını və layihəyə investorları cəlb etməyi qarşısına 

məqsəd qoymuşdur. Şimal-Cənub nəqliyyat koridorunda Azərbaycan hissəsinin 

uzunluğu 505 km-dir. Layihə Xəzər dənizi limanları, Rusiyanın su kanalları və 

dəmir yolları Azərbaycan İqtisadiyyatı  vasitəsi ilə İran Körfəzi və Şərqi 

Asiyadan Avropaya yük daşınmasını qarşıya hədəf olaraq qoymuşdur. 

Layihənin reallaşması ilə Azərbaycan şimaldan Şərqə daşınacaq yüklərin tranzit 

mərkəzinə çevriləcəkdir. Beynəlxalq nəqliyyat koridoru tam olaraq fəaliyyətə 

başladığı zaman Avropa ölkələrinin, Rusiyanın, Orta Asiya və Qafqazın, İran 

körfəzi və Hindistana çıxışına, Xəzərin sahilyanı ölkələrinin Qara dəniz 

limanları ilə ticarət əlaqələrinin artmasına imkan verəcəkdir. Eyni koridor 

Azərbaycanın tranzit yük daşımalarından əldə ettiyi gəlirlərin artmasına da 

imkan verəcəkdir. Ölkədə beynəlxalq nəqliyyat yolları başda olmaqla avtomobil 

yolları 2008- ci ilə qədər yenidən tikiləcək. 2004-2008-ci illər ərzində 1225 

kilometr uzunlu- ğunda şəhərlərarası yolda, 1807 kilometr uzunluğunda isə şəhir 

daxili avtomo- bil yollarında təmir və yenidən qurma fəaliyətləri həyata 

keçiriləcəkdir. Bu çərçivədə önəmli layihələr üzərində fəaliyətlər davam edir: 

1. Bakı-Ələt-Qazax-Gürcüstan sərhəddi boyunca uzunluğu 508 km olan yolun 

Bakı-Ələt (47 km) hissəsində yenidən qurma fəaliyyətlərinə başlanılmış və 

2005-ci ilin sonuna qədər yekunlaşdırılmışdır; 

2. Uzunluğu 85 km, layihə həcmi 41 milyon dollar olan və Avropa Yenidən 

Qurma və İnkişaf Bankının maliyyələşdirdiyi Qazməmməd-Kürdəmir yolu- nun 

tikintisi isə 2006-cı ilin sonunda ; yekunlaşdırılmışdır 

3. Kürdəmir-Ucar-Yevlax-Gəncə boyunca uzunluğu 188 km, layihə 102 mil- 

yon dollar olan yol 2008-ci ilin sonuna qədər yekunlaşdırılmalıdır; 

4. Gəncə-Qazax-Gürcüstan sərhəddinə qədər uzunluğu 132 km, layihə dəyəri 60 

milyon dollar olan yolun yenidən qurma işləri də 2009-ci ildə yekunlaş- 

dırılmalıdır; 

5. Bakı-Quba-Rusiya sərhəddinə qədər uzunluğu 208 km, layihə dəyəri 280 

milyon dollar olan birinci dərəcəli yolun tikintisi 2009-ci ildə yekunlaşdı- 

rılmalıdır; 

6. Uzunluğu 21 km, layihə dəyəri 30 milyon dollar olan Bakı dairəvi yolunun 

2010-ci ilin sonlarında tamamlanması planlaşdırılmışdır. 

---

 

36 

 

7. Bundan əlavə, Ələt-Astara istiqamətində uzunluğu 243 km, layihə dəyəri 

təxminən 300 milyon dollar olan yolun yenidən tikintisi ilə əlaqədar texniki və 

iqtisadi layihələndirmə fəaliyyətləri tamamlanmış vəziyyətdədir. Yolun 

tikintisinin maliyyələşdirilməsi üçün beynəlxalq maliyyə müəssisələri ilə 

müzakirələr nəticəsində bu yolun yenidən tikintisi üçün fəaliyyətlərə də baş- 

lanmış olacaqdır. Ələt-Astara yolunda yenidən tikinti fəaliyyətlərinin, 2010- cu 

ilə qədər tamamlanması nəzərdə tutulmuşdur. 

8. İnşasına başlanan Biləsuvar-İran sərhəddi boyunca uzunluğu 19,5 km, layihə 

dəyəri 35 milyon manatolan yolun da 2009-ci ildə tamamlanması 

planlanlaşdırılmışdır. 

9. Bakı-Şamaxı-İsmayıllı boyunca uzunluğu 162 km, layihə dəyəri 270 mil- yon 

manatolan yol isə 2006-2010-cı illərdə yenidən qurulacaqdır. 

10. Uzunluğu 71 kilometr olan Şəmkir-Qazax avtomobil yolunun yenidən ti- 

kintisinə Dünya Bankı 40 milyon dollar kredit ayırmışdır. 

11. Şəmkir-Qazax avtomobil yolunun yenidən tikintisinə Dünya Bankı 40 

milyon dollar kredit ayırmışdır. 

Layihələr çərçivəsində Bakıdan Gürcüstan sərhəddinə qədər uzanan yolun Ələt-

Qazıməmməd hissəsi və Gəncə-Qazax avtomobil yolunun 23 kilometrlik Gəncə-

Şəmkir hissəsi artıq dünya standartlarına cavab verəcək şəkildə asvalt örtüyü ilə 

təmin edilmişdir.